Tímarit hjúkrunarfræðinga - 01.12.2008, Blaðsíða 40

Rósa Jónsdóttir og Sigríður Heimisdóttir, rosajons@landspitali.is
NOTKUN LOFTÚÐA
Flestir hjúkrunarfræðingar hafa einhvern
tímann notað loftúðatæki. Hér er farið
yfir hvernig á að nota slíkt tæki og hvað
þarf að hafa í huga við notkun þess.
Tilgangur þessarar umfjöllunar um loftúöa („friðarpípu") er að
kynna helstu þætti í notkun þeirra. Uppruna friðarpípunafnsins
má eflaust rekja til áhrifa lyfsins á öndun einstaklingsins. Friður
færist yfir þann sem átt hefur erfitt með öndun en kemst úr þeim
hremmingum við notkun berkjuvíkkandi lyfs. Útliti friðarpípu
hefur einnig verið líkt við friðarpípur indíána. Loftúðanafnið er
meira lýsandi þar sem úði myndast í loftknúnu kerfi. Sumir
halda því fram að orðið friðarpípa sé niðrandi fyrir sjúklinginn, því
mælum við með því að orðið loftúði sé notað í staðinn.
Loftúði er rakaúði. Berkjuvíkkandi lyf í fljótandi formi er sett í
loftúðahylki og tengt við loft í vegg. Við meðhöndlun á bráðum
alvarlegum astma fullorðinna er loftúðinn hins vegar drifinn
með súrefni. Hefðbundinn loftúði er með munnstykki sem
andað er í gegnum. Einnig er hægt að gefa loftúða með maska
eða búnaði sem tengdur er við slöngur öndunarvélar. Vernda
þarf vélbúnað með rakasíu í síðarnefnda tilvikinu.
Með loftúða eru fljótvirk berkjuvíkkandi lyf gefin í stórum
skömmtum, þ.e. Ventolin® (beta2-agónisti) og/eða Atrovent®
(andkólínerg lyf). í sjaldgæfari tilvikum eru fleiri lyf gefin á
þennan hátt, s.s. Mucomyst® (slfmlosandi lyf) og Pulmicort®
(steralyf). Sérstakar leiðbeiningar eru til um loftúðanotkun
barna og við munum ekki fjalla um þær hér.
Berkjuvíkkandi lyf eru gefin vegna sjúklegra þrenginga (teppu)
í lungnaberkjum. Ýmsar orsakir eru fyrir teppunni, s.s. versnun
á astma eða langvinn lungnateppa. Einstaklingurinn finnur fyrir
auknum andþyngslum og hefðbundin innúðalyf gagnast ekki.
Berkjuvíkkandi meðferð í loftúðaformi er hluti af fyrstu meðferð
við versnun á langvinnum lungnateppusjúkdómum eða
alvarlegum bráðum astma. Þegar ástand sjúklings batnar fer
hann aftur að nota sín venjulegu berkjuvíkkandi innúðalyf.
Ef langvarandi þörf er fyrir berkjuvíkkandi lyf í loftúða er
mikilvægt að endurmeta læknismeðferð.
Notkun loftúða
Fyrirmæli um lyf og styrkleika lyfs skulu liggja fyrir. Meta
skal kunnáttu sjúklings í loftúðanotkun. Mikilvægt er að
kenna sjúklingi að nota loftúða. Sjúklingur verður að sitja vel
uppréttur, best er að sitja í stól eða á rúmstokk. Hann andar
lyfinu að sér í gegnum munn, rólega og án áreynslu. Með því að
sitja uppréttur nær lyfið lengra ofan í lungun og kemur að meira
gagni. Úði þarf að myndast í hylkinu og er honum stjórnað
með loftmæli (u.þ.b. 6-8 mmHg). Til eru rafmagnsknúnar
loftúðavélar sem ekki þarf að stilla sérstaklega, eingöngu að
tengja og kveikja á.
Venjulegur notkunartími loftúða í hvert sinn er u.þ.b. 10 mínútur.
Loftúða skal gefa samkvæmt fyrirmælum, yfirleitt 3-6 sinnum á
sólarhring sem og eftir þörfum. í slæmu kasti má nota loftúða
með berkjuvíkkandi lyfi á allt að 15 mínútna fresti. Að lokinni
lyfjagjöf skal meta áhrif lyfsins, hugsanlegar aukaverkanir og
skrá. Loftúða þarf yfirleitt ekki að gefa lengur en í þrjá daga.
Lyfin eru rokgjörn og skal því opna lyfjalykjuna stuttu fyrir
notkun. Ef sjúklingur hefur áf einhverjum sökum ekki klárað
vökvann í hylkinu eða yfirhöfuð notað hann, skal hylkið samt
tæmt þar sem lyfið hefur ekki tilætluð áhrif eftir ákveðinn tíma.
Algengustu aukaverkanir
Ventolin: Skjálfti, höfuðverkur, hraður/þungur hjartsláttur.
Atrovent: Höfuðverkur, sundl, hósti, kokbólga ásamt
„paradox" berkjukrampa, munnþurrkur, truflanir á maga- og
þarmahreyfingum.
Pulmicort: Sveppasýkingar í munni, erting í hálsi (mikilvægt að
skola munn og kok eftir notkun).
Mucomyst: Berkjukrampi. Ef sjúklingur fær óþægindi af
notkun loftúðans, s.s. hraðari hjartslátt eða hann finnur ekki
neina bót, skal í samráði við lækni gera breytingu.
38
Tímarit hjúkrunarfræöinga - 5. tbl. 84. árg. 2008