Morgunblaðið - 22.12.1968, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. DESEMBER 1968
5
„Vandræðin stafa af mönnum,
sem eru að skipuleggja menn-
ingu ..
„Það er of stórt orð guð ...“ „Það þarf ekki að spyrja að því
sjálfsagða, að hér þrífist „under-
world“ í bókmenntalífi*'
„Snæfellsnesið er para-heims- „Xilgangur minn með heim-
fyrirbæri" spekiskrifum og skáldsögu er
þekkingarleit“. (Myndir: stgr)
„ M mun Ijóð mitt koma til þín.. “
Kvöldstund með Gunnari Dal
ÞAR sem Stefán Hörður skáld og rithöfundarnir Kristmann Guð-
mundsson og Jón Björnsson voru vi’ðstaddir um hríð og á góma
bar sitt af hverju tagi eins og: tveir þekktir íslenzkir bókmennta-
menn, íslenzkt bókmennta andrúmsloft, aðstæður íslenzkra skálda,
menningarstarfsemi, „undirworld" í lista- og bókmennta-
lífi á íslandi, trú, Kristnihald undir Jökli, jarðvegur fyrir heim-
speki hérlendis, austurlenzk fræði og jóga, Spánn, Snæfellsnes og
tilgangur hinnar nýju skáldsögu Gunnars Dal, sem nefnist ORÐ-
SXIR OG AUÐUR.
Þegar Nóbe'lsskáldið H.K.L.
var eitt sinn í sumar, er leið,
þýfgaður um blaðaviðtal af
manni frá Alþýðublaðinu, fór
hann undan í flæmingi og sagði:
„Sko, sjáið þér til, ég er sko
ekki „in the news“ í augnablik-
inu.“
Aumingja blaðamaðurinn gafst
upp við svo búið. Þetta var tölu
vert áður en Kristnihald undir
Jökli kom út hjá vini hans
Ragnari.
Hver er nú „in the news“? (í
fréttunum). Enginn annar en
Gunnar Dal, heimspekingur, ljóð
skáld og nú síðast höfundur
skáldsögu. Bók hans, ORÐSTÍR
OG AUðUR, var verið að senda
á torg af bókaforlaginu SKARÐ
(alias Hafsteini sem kenndur
var löngum við Hólaprent.) En
nú nefnist þrykkerí Hafsteins
því miðaldaheiti Prenthús Haf-
steins Guðmundssonar og er til
húsa utarlega á Seltjarnarnesi,
öndvert við „Jökulinn", sem
Kjarval orkti um: „ ... svo gnæf
ir í heiðríkju hátt — hvolfþak
með töfrandi tindum — Snæfells-
jökull."
Gunnar Dal, sem er skálda-
nafn, heitir Halldór Sigurðsson
kristnu skírnarnafni, Húnvetning
ur að ætterni, en alinin upp,
fyrst á asfalti Reykjavíkur, svo
um sk>eið á slóðum núverandi for
seta, Svarfaðardal, þar sem hann
háði grimmilegt einvígi í náms-
getu við Gísla Jónsson, mennta-
skó’lakennara á Akureyri og
varaalþingismann, síðar tók M.R.
við, brezkir háskólar og Ind-
land um langa hríð. Þá upphófst
menntunin. Síðan hafa komið út
22 bækur eftir Gunnar Dal ell-
egar síðan 1949. í tuttugu ár
hefur maðurinn haft það að at-
vinnu að setja hugsanir sínar á
prent.
Að komast yfir glænýja
forvitnilega bók er ein ánægja
í lífinu . . . einkum ef hún er
varla orðin þurr úr prenthús-
inu eins og raun var á í þetta
skipti og svo líka svona ljóm-
andi smekkleg að ytra búningi,
miðað við draslútgáfur hérlend-
is.
Á bakhlið titilblaðs er athuga
semd frá höfundi, sem er óvana-
leg í íélenzku bókmennta-and-
rúmslofti, og hljóðar svo: „f
þessari skáldsögu er ekki stuðzt
við neinar fyrirmyndir. Nesið og
Fellið eru ekki til hvorki í
Reykjavík né nágrenni hennar,
og atburðirnir, sem sagt er frá
í sögunni, hafa aldrei gerzt. —
Þar með er ekki sagt, að þeir
þurfi nauðsynlega að vera ósann
ir.“
Gunnar Dal sagði, er hann
var inntur eftir nánari skýringu
á þessari skáld-tiltekt sinni:
„Þetta eru viðvörunarorð til að
fyrirbyggja allan misskilning."
Skáldið og kona hans Maja
frá Akureyri búa í risíbúð við
Þórsgötu, í námunda við „her-
búðir þeirra rauðu“, eru nýflutt
þangað, en þar bjó og málaði
um áll-langt skeið Nína Sæm-
undsen heitin listakona. Hún hef
ur skilið þar eftir sig þokkafullt
andrúmsloft.
Skáldið og kona hans komu
af Snæfellsnesi í haust, undan-
farin fjögur ár hafa þau ýmist
dvalizt þar (á Arnarstapa) eða
í Suðurlöndum, en sáralítið í
Reykjavík.
f sama mund og spjallið var
að hefjast, kom skáldbróðir Krist
mann Guðmundsson, glerfínn í
tauinu og trúlofunarlegur að
vanda. Honum var boðinn tyll-
ingur og kaffi. Hann tróð sér
ilmsterkt tóbak í pípu og byrj-
aði að reykja og hlýða á sam-
ræður. Hann tuldraði:
Táli beita og tylli-sýn
tóbakseitruð fyllisvín
Hugur leitar þá til þín
þekka sveitastúlkan min
Ekki aldeilis af baki dottinn
hann Kristmann. Hann vildi tala
um konur og sagði, að sveita-
stúlkur væru beztar (til alls).
Gunnar var farinn að ganga um
gólf. Hann var spurður:
„Er gott að vera skáld á fs-
landi?"
Gunnar þagði við fyrst í stað.
Kristmann skaut inn í:
„Ja, Jón Thoroddsen fékk 200
lítra af brennivíni fyrir Pilt og
stúlku í „den tid“ — hann fékk
þetta í milliskrift til Stykkis-
hólms. Það er sko ekkert smá-
ræði. Það svarar til upp undir
milljón í peningum nú á dögum“.
„Entust honum þessi ritlaun?"
„Það er önnur saga“, segir
hann.
Gunnar var þessu næst ítrek-
aður um svar við spurningunni:
„Ég held að_ það sé gott að
vera skáld á íslandi, ef menn-
ingin er látin í friði. Vandræð-
in stafa frá mönnum, sem eru
að skipuleggja menningu ... “
„Skipuleggja ... hvað áttu við
með því?“
„Skipulögð menning er alltaf
skipulögð af heimshreyfingu, svo
dæmi sé nefnt, kommúnisma
eða öðrum trúarbrögðum. Menn
þeir, sem skipuleggja menningu
veita sumum skáldum, rithöfund
um og listamönnum brautargengi,
sem ekki reynist annað en skrum
og láta nægja ákveðið stikkorð
á aðra höfunda, stikkorð, sem
dæma þá úr leik. Þannig er hin-
um bannfærða rithöfundi (þetta
er áberandi hérlendis) rógurinn
þrándur í götu.“
Hann heldur áfram:
„Ég vil taka það fram, að ég
er sáttur við alla menn.“
„Og líka guð?“ er hann spurð
ur.
„Það er of stórt orð guð. Ég
mun álíta að það sé hans en
ekki mitt að fjalla um samband
okkar.“
„Nú hefur þú orðið fyrir and-
stöðu og jafnvel árásum og lent
í römmum ritdeilum — hvaða til-
finningu berðu í raun og sann-
leika til þessara „keppinauta"
þinna svo að orð Kristjáns for-
seta sé notað?"
„Ég hef ekkert nema gott eitt
um þá að segja, en hins vegar
aumkva ég þá menn, sem eru sí-
fellt að troða skóinn af kolleg-
um sínum með þann sýnilega til
gang að upphefja sína eigin per
sónu. Það er eins og þessir menn
kunni ekki aðra tækni, sem er þó
ákaflega vafasöm tækni, því sá
maður, sem gerir sig sekan um
slíkt, hagar sér eins og sá, sem
hrækir upp í loftið — það felil-
ur aðeins niður á hans eigin
ásjónu.“
„Seg mér, Gunnar Dal, getur
ekki andróður frá þessum mönn
um orkað jákvætt á sköpunar-
gleðina?"
„Hann gæti það, ef hann kæmi
opinberlega fram, en það gerir
hann sjaldnast".
„Seg mér eitt, Gunnar, í al-
vöru, heldurðu, að hér þrífist
„underworld" í bókmenmta- og
listalífi, samtök sérhagsmuna-
manna?“
„Það þarf ekki að spyrja að
því sjálfsagða“.
„Eru þarna ákveðnir höfuð-
paurar áð verki — hvar eru
þeir niðurkomnir?“
„Mér finnst það undarlegt, að
þessir sjálfskipuðu gagnrýnend-
ur dagblaðanna virðast hugsa
þannig og skrifa, að maður
skyldi ætla, að þeir hefðu allir
sogið sömu kúna, en hins vegar
tel ég ástæðulaust að nefna
Rauðku gömlu í því sambandi".
„Ertu að væna þá um andleg-
an óheiðarleik?"
„Til þess að skilja, verða
menn að þekkja til þess að
dæma, verða menn að skilja",
segir gamalt máltæki. „Hér“ virð
ist dómurinn vera nóg. Skiln-
ingurinn og þekkingin ekki
skipta máli, enda er það alkunn
árátta hjá íslendingum, að fara
hörðum orðum um bók, sem þeir
hafa ekki lesið.“
Kristmann kvaddi og fór.
Skáldið sagði, er hann vár far-
inn: „Stefán Hörður Grímsson
var hér í dag hjá okkur. Hann
er eitt okkar mesta ljóðskáld“.
„Um hvað rædduð þið?“
„Við ræddum um íslenzka ljóða
gerð“.
Sumir bókmenntamenn, óvil-
hallir, halda því fram, að Stefán
Hörður sé slyngasta og smekk-
legasta ljóðskáld okkar og ekki
nærri því virt að verðleikum.
Stefán hefur nefnilega aldrei
sniðið stakk sinn eftir kyrkings-
vexti „manneristanna", en kann
þó alla „manners" í literatúr.
Það kom upp úr kafinu, að Ste-
fán hafði verið að lesa eina
ljóðabók kóllega síns Gunnars
Dal, „Raddir morgunsins“ sem
endar á orðunum:
Ef ljóð mitt er samboðið landi
mínu
þá mun ljóð mitt koma til þín
af hæðum.
„Gunnar — er „Raddir morg-
unsins“ í stíl Eliots?"
„Nei, hún er það ékki —
hvorki að formi né innihaldi.
Hún er 112 ljóð, sem er raun-
verulega ein heild og fjallar um
kynslóð á vegamótum, sem geng-
ur mót framtíð, sem hún sér ó-
ljóst eins og við sjáum hlutina
við fyrstu skímu morgunsins".
í þessum svifum er knúð dyra
og inn treður Jón Björnsson rit-
höfundur, höfundur skáldsög-
unnar „Valtýr á grænni treyju",
sem er sakamálasaga, og „Mátt-
ur jarðar“ og fleiri og fleiri.
Spanjólan er skáldleg á höfði
hans og prútt nef hans gefur frá
sér snússlykt, sem leggur um
alla stofuna.
„Helvízk gigtin í mér er loks
horfin", segir Jón rithöfundur,
„lampinn hefur hjálpað”.
„Viltu hrossahangikjöt?" spyr
Gunnar kollega sinn.
„Nei, þann fjanda vil ég ekki
sjá“, segir hinn.
„Þú ert orðinn snobb síðan
þú fluttir til Reykjavíkur" seg-
ir Gunnar.
„Ég hef verið hér lengur en
þú“, segir Jón, „eða síðan ég kom
frá Kjöben“.
„Kallarðu ekki Kjöben pró-
vjns? Öll Skandinavía er pró-
vins nema ísland“, segir Gunnar.
„Er ekki Snæfellsnesið þitt
próvins?" spyr Jón hrekklaust.
„Nesið er para-heimsfyrir-
bæri“.
„Það kann vel að vera“, segir
höfundur „Máttur jarðar“.
Svo laumaði hann út úr sér
rétt á eftir:
„Það eru meiri óskapleg læti
með „Jökulinn” í Kristnihaldi
undir Jökli hans Kiljans".
„Þú lætur ekki eitt illt orð falla
um hann Kiljan“ segir Gunnar
húnvetningslega.
Jón segir:
„Hann er ekki alinn upp við
rætur jökulsins. Hann er úr Mos
fellssveit. öræfajökull var mátu
lega fjarri mér í uppvextinum
áttatíu kílómetra frá Holti 6
Síðu, en þaðan er klukkutíma
lestargangur að Kirkjubæjar-
klaustri. Já, jökullinn ... Ör-
æfajökull sést allur frá
Holti..."
Hann tók í nefið og sagði með
hægð:
„Ég kem frá tveim literötum,
Thor Vilhjálmssyni og Ólafi
Jónssyni“.
„Hvað voruð þið að bralla?“
segir Gunnar stríðnislega.
„Ég segi það ekki — það kem-
ur ekki til mála“.
„Svo það hafa verið einka-
mál“, segir Gunnar skáld, „og
líður þér vel eftir þetta?“
„Mér hefur alltaf liðið ágæt-
lega í návist þeirra“, segir Jón,
tiltölulega frægur rithöfundur í
Danmörku, en ekki sérlega þekkt
ur í heimalandi sínu.
„Ég tek undir það. Þeir eru
báðir drengir góðir og heiðurs-
menn“, segir Gunnar.
Stuttu síðar fór Jón frá garði.
Þá var farið að ræða heim-
speki.
Hið eina, sem Jónas heitirm
kempa frá Hriflu skrifaði um
heimspeki, var lítill pistill er
birtist í Mánudagsblaðinu fyrií
nokkrum árum. Þar segir hann
eitthvað á þessa leið: „öhö, áð-
ur fyrr áttu íslendingar tvo heim
spekinga Ágúst H. Bjarnason og
fagurkerann Guðmund Finnboga
Framhald á hls. 6
Myndskreyting eftir Kjarval.