Morgunblaðið - 22.12.1968, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. DBSBMBBR 1968
u
Gestur Ólafsson, arkitekt:
MARKMID OG LEIÐIR
Á tímum óðaverðbólgu og
gengÍ3fellinga er stundum spurt
að því hér á landi hvað skipu-
lag sé. f hugum margra amk.
hvað viðvíkur borgar og héraðs
skipulagi er það kort sem teikn-
að er af hugsanlegri þróun borg
ar, héraðs eða lands miðað við
eitthvert ár í framtíðinni. Ef
grennslast er eftir hvaða til-
gangi þetta kort þjónar, kemur í
ljós að það markar stefnu þá
sem viðkomandi stjórnarvöld
hafa tekið viðvíkjandi staðsetn-
ingu eða stundum jafnvel vænt-
anlegri þörf á íbúðarsvæðum, úti
vistarsvæðum, iðnaðarsvæðum,
verzlunarhverfum, stofnunum,
veganeti, rafmagns, hita, vatns,
og skólplögnum o.s.frv. svo eitt-
hvað sé nefnt.
Stundum er jafnvel fylgiplagg
með ofangreindu korti er skýrir
frá undirstöðurannsóknum þeim
og niðurstöðum sem höfðu áhrif
á stefnumótun. Einnig kann að
vera kveðið nánar á um hvern-
ig tryggja megi varðveizlu land
svæða og bygginga sem eru mik-
ilsverður hluti af þjóðararfi og
hvernig nýta megi takmarkað
fjármagn til að skapa sem mest-
an hagvöjot, framfarir og fegurð
innan þeirra marka sem harð-
býlt land og veðurfar setja.
Árið 1962 reið Reykjavíkur-
borg á vaðið með aðalskipulag
fyrir höfuðborgarsvæðið fram til
ársins 1983 með því á því ári
skiluðu danskir sérfræðingar
með aðstoð innlendra aðila okk-
ur í hendur kortum og bók sem
tryggja áttu að hér byggðist ein
hin fegursta og fullkomnasta
borg á norðurhveli jarðar.
Gerð þessa skipulags var stór-
kostlegt átak fyrir jafn lítið
bæjarfélag og Reykjavík og bar
vitni bæði vilja og getu til þess
að takast á við vandamál og
leysa þau. En sá heimur sem við
lifum í í dag er ekki óáþekkur
'heimsmynd gríska heimspekings-
ins Heraklitusar er leit á ver-
öldina sem stöðuga breytingu
þar sem ekkert væri kyrrt, enda
er vissan um breytingu eitt af
því fáa sem örugglega er hægt
að gera ráð fyrir í skipulagi
eða áætlunargerð. Bæði breytist
það takmark sem við setjum okk
ur og eins þær leiðir og tæki
sem við ráðum yfir til þess að
ná settum markmiðum, þannig að
sú „organísasjón“ sem við höfum
yfir að ráða til þess að hrinda
skipulagningunni í framkvæmd
og aðlaga hana breyttum aðstæð
um verður álíka mikilvæg og
skipulagið sjálft.
Eðli þeirra vandamála sem um
er að ræða í skipulagi er líka
sjaldan slíkt að hægt sé að leysa
þau innan landfræðilegra tak-
marka eins sveitarfélags. Flest
eru þessi vandamál hluti af t.d.
samgöngukerfi eða framleiðslu-
kerfi hverrar þjóðar, í mismun-
andi nánum tengslum við sam-
svarandi kerfi annarra þjóða.
Skortur á tölfræðilegum um
þessi kerfi og hegðun þeirra
þýðir yfirleitt að þeir sem taka
þurfa ákvarðanif um skipulag
hefja á loft töfrasprota völv-
unnar, vísa til sögulegrtr þró-
unar, forns ágætis íslendinga og
reynslu á hinum Norðurlöndun-
um og sjóða upp úr þe3su svar
sem hæfir líðandi stund.
Hefur Efnahagsstofnunin unn-
ið bráðnauðsynlegt starf á þessu
sviði síðan hún var sett á stofn
árið 1962 við að rannsaka og leit
ast við að móta þróunarsitefnu
héraða og heilla landshluta, en
einungis með heildaryfirsýn og
þekkingu á vandamálum getum
við einhverntímann vonazt til
þess að finna þeim langvarandi
lausn.
Ef litið er nánar á þann hluta
framleiðslukerfisins, íslenzkan
iðnað sem búizt er við að geti
tekið við miklum hluta fólks-
fjölgunar^nnar á næstu áratug-
um þá höfum við rekið okkur
harkalega á að það er ekki leng-
ur nóg að framleiða fisk og
fiskafurðir ef verð þeirra fellur
á heimsmarkaði eða afturkippur
verður í sölu. Ef þar á ofan
verður aflabrestur er lítið ann-
að uppá að hlaupa okkur til við-
urværis en iðnaðinn, eða það
sem ennþá er eftir af honum,
Það er líka bæði auðvelt og rétt
að halda því fram að vegna þess
að iðnaður landsmanna er byggð
ur upp af tiltölulega smáum fyr-
irtækjum sem eru mjög háð
stefnu ríkisstjórnarinnar að því
er varðar öflun stofnfjár og
rekstrarfjár séu fjárhagslegar að
gerðir vænlegar til árangurs.
Til þess að ráða fram úr vand
ræðum atvinnuveganna stoðar
samt lítið að byggja nýja banka
og til þess að fá fram raunhæf-
ar langvarandi endurbætur 1 iðn
aði er ekki einungis nóg að auka
fjárfestingu í þeim greinum,
heldur þarf mikið víðtækara
sjónarmið og kerfisbundnar að-
gerðir.
Það fær enginn ungt fólk og
þá sem hafa efni, til að kaupa
vöru sem er „púkó“ eða blátt-
áfram Ijót ef völ er á öðru, jafn
vel þótt varan kunni að vera
haldgóð eða ódýr. Að vísu geta
íslendingar ekki keppt við fjölda
framleiðslu stórþjóða að því er
snertir verð í mörgum fram-
leiðslugreinum. f öðrum greinum,
þar sem aukinn kaupmáittur
fólks skapar kröfur um vöru-
gæði, breytilegt útlit, góða hönn
un (design) og gerir það að verk
um að stórþjóðir geta ekki fært
sér í nyt kosti fjöldaframleiðslu
ættum við að geta orðið fyllilega
samkeppnisfærir.
Við þurfum ekki eingöngu vél
ar og húsnæði til iðnframleiðslu,
heldur stórbætta iðnfræðslu bæði
í iðnhönnun (industrial design,
product design — sem er hvergi
kennd hér á landi þótt ótrú-
legt megi virða3t) nútíma fram-
leiðsluaðferðum, sölutækni og
markaðsrannsóknum.
Þótt við höfum um langa hríð
rætt nauðsyn þess að komið væri
á laggirnar hér á landi hönn-
unarstofnun (Design Centre) eða
álíka stofnun og þeirri sem Bret
ar hafa Starfrækt með góðum ár
angri síðan árið 1944 og flest-
ar þjóðir Evrópu hafa tekið upp
í einhverri mynd, til þess að
samhæfa stefnu og átak einstak
linga, félagassamtaka og opin-
berra aðila um bætta hönnun
iðnvarnings og kynningu hans
jafnt innanlands sem erlendis
— er enginn árangur sýnilegur.
Það kann að vera að við höf-
um efni á að ákveða að fram-
leiða hvorki áfengt öl né loðdýr,
og um það má einnig deila hvort
það sé í þágu frelsishugsjóna
þeirra íslendinga sem borga kostn
aðinn af skipulagi eða skipu-
lagsleysi að láta framþróun
borga, héraða og landsins sjálfs
ráðast á samningaborðum án
nauðsynlegra athugana hvernig
heppilegast, hagkvæmast eða
bezt því takmarkaða fjármagni
sem við höfum milli handa eða
getum fengið að láni væri varið.
Úr því fær tíminn einn skorið.
íslendingar eru vinnusömþjóð
enda alin upp við að þurfa að
leggja nótt við nýtan dag frá
blautu barnsbeini. Sú kynslóð
íslendinga sem tók við völdum
og mannforráðum um eða fyrir
síðustu heimsstyrjöld var að
þessu leyti engin undantekning.
Mörg voru verkefnin, en lítið
um sérhæfða menn til þess að
vinna öll þau störf sem voru
aðkallandi í vaxandi þjóðfélagi.
Læknar okkar, lögfræðingar og
prestar hafa líka unnið dæma-
fá þrekvirki með glöggskyggni
og elju á ýmsum vettvangi, nú
á tímum eins og fyrr á öldum
bæði til sjós og lands, jafnt á
íslandi sem erlendis.
Slíkt ber ekki að lasta og ekki
heldur hitt að þegar leki kom
að þjóðarskútunni var oft horf-
ið til þess bragðs að fá hingað
erlenda sérfræðinga — ef ekki
til að stöðva lekann, þá alténd
til að ausa. En samf dugir þetta
ekki til lengdar. Við getum ekki
haldið því áfram endalaust að
eyða tugmilljónum af fáséðum
gjaldeyri í að hlaupa með þau
vandræði sem við rötum í til
erlendra sérfræðinga í stað þess
að ráða þá hingað til starfa þeg
ar vizku landsmanna þrýtur.
Með því glatast sú dýrmæta
reynsla út úr landinu sem ein
getur gefið okkur trúna á okkur
sjálf.
Ef við eigum nokkum tímanin
að geta skapað þann jarðveg á
íslandi þar sem vísindi, fram-
farir og listir geta þrifizt, —
jarðveg sem dregur til sín til
starfa þá vísindamenn og menn-
ingarfrömuði sem ekkert sið-
menntað nútímaþjóðfélag getur
þrifizt án, — jarðveg sem er
skýlt fyrir ofviðri verðbólgu og
gengishruns dugir ekkertminna
en samhæft átak allra sem ein-
hvers eru megnugir.
Ekkert skipulag eða áætlunar
gerð hefur nokkru sinni verið
framkvæmt án þess að henni
væri breytt í samræmi við ait-
hugasemdir manna sem höfðu
miklu minni skilning á málum
en þeir sem höfðu forystu á
hendi. Ef fólki er ekki gefið
tækifæri til að skilja og taka
þátt í uppbyggingu og skipu-
lagi hvers staðar, atvinnuveg-
anna og landsins alls er varla
að búast við öðru en að áætl-
anir eða skipulag — borgir jafnt
sem bæir — verði annað en
draumar peningamanna og sér-
fræðinga, jafnt innlendra sem er
lendra.
Ritað í Reykjavík, des. 1968.
Gestur Ólafsson, arkitekt,
skipulagsfræðingur F.A.I.
J&rniilfe
Dönsku lelpvörurnap
I úrvall
Magnús E. Baldvinsson
Laugavegi 12 - Sfmi 22804
PHYLLIS A.
WHITNEY
Undarleg var
leiðin
Dularfull og spennandi ástarsaga eftir amerískan metsöluhöfund,
sem nú er kynntur íslenzkum lesendum í fyrsta slnn.
„Þeir lesendur, sem unna leyndardómum, munu ekki
leggja þessa spennandi bók hálflesna frá sér.“
Pittsburgh Press.
„Saga Phyllis Wiiitney er þrungin dulúð og spennu.
Hún vekur lesandanum hroll eins og væri hann á ferð
um fornar kastalarústir í mánaskini eða á lelð um
skuggalega götu f London f niðdimmri vetrarþoku.
Alltaf er eitthvað, sem bíður rétt utan sjónmáls, reiðu-
búið til áhlaups."
Miaml Herald.

„Hér er gnægð ævintýra, samsæra og leyndardóma."
Boston Sunday Herald.
IÐUNN Skeggjagötu 1 símar 12923, 19156
argus auglysingastofa
Aðstoðarmaður á efnarannsóknarstofu
Óakum eftir að ráða aðstoðarmann á efnarannsóknar-
stofu vora í Straumsvík, sem hefur bóklega þekkingu
og verklega reynsliu í ólífrænni efnafræði og er vanur
efnagreiningu (Quantometrie og Röntgenfluorenzenz),
þarf að geta unnið sjálfstsett.
Ensku- og þýzkukunnátta æskileg. Æskilegur aldur
25—35 ár. Vinna hefst 28. marz 1969.
Umsóknir sendist íslenzka Álfélaginu h.f., pósthólf !
íslenzka Álfélagið h.f.
_________________________ -J
Við erum í dag að byggja hús og mannvirki fyrir fslendinga 21. aldarinnar — aldar tveggja
bíla og fleiri á fjölskyldu- og tunglferða. Hvort eru 8—10 hæða blokkir á íslandi óskadraum-
ur aimennings, efnahagsleg nauðsyn, eða afleiðing af staðbund nu landskorti?