Morgunblaðið - 22.12.1968, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. DESBMBER 1968
— Fjármagnsþörf
Framhald af bls. 15.
nokkru marki með því, að not-
aðar hafa verið á tveimur ár-
um allar nettóinnstæður þjóðar-
búsins er'lendis. Gengisbreyting-
in, sem nú hefur verið fram-
kvæmd, var orðin óhjákvæmileg
vegna þess, að ekki var lengur
hægt að jafna áframhaldandi
greiðsluhalla við útlönd. Eitt
mikilvægasta skilyrði þess, að
þetta takigt, er að skapa atvinnu
vegunum að nýju viðunandi
rekstrarskilyrði.
Þegar litið er á áhrif gengis-
breytingarinnar á fjárhag fyrir*
tækja, verður niðurstaðan í
fyrstu mjög ólík, eftir því hvort
litið er á afkomu eða rekstrar-
fjárstöðu. Enginn vafi er á því,
að gengisbreytingin mun að
öðru jöfnu skapa atvinnuvegun
um stórbætta samkeppnisaðstöðu
og afkomu, en áhrif þess munu
ekki fara að koma fram í bættri
greiðslustöðu fyrr en eftir all-
langan tíma. Hins vegar hefur
gengisbreytingin mjög fljótt í
för með sér hækkun á rekstrar-
vörum og þörf fyrir aukið rekstr
arfé, og er það vandamál sér-
staklega erfitt hjá þeim fyrir-
tækjum, sem eiga við ströngust
verðlagsákvæði að búa. Ég held,
að ekki verði um það deilt, miðað
við núverandi greiðslustöðu ís-
lenzkra fyrirtækja, að ekki
verði leyst úr þessu vandamáli,
nema með verulegri útlánaaukn
ingu frá bankakerfinu. En hvern
ig á slik útlánaaukning að verða
framkvæmanleg, án þess að hún
hafi í för með sér enn ný vanda
mál, t.d. í formi greiðsluhalla er-
lendis? Til þess að gera sér
betri grein fyrir þessari hlið
vandans er nauðsynlegt að
drepa stuttlega á helztu ’leiðir,
sem geta komið til greina til að
auka útlánagetu bankakerfisins.
Hið fyrsta og mikilvægasta er
það að innlendur sparnaður í
formi aukinna innlána í banka-
kerfinu geti farið vaxandi á ný.
Hversu vel þetta tekst getur
mjög farið eftir því, hve ört þjóð
arbúið nær sér eftir undanfar-
andi erfiðleika og hversu fljótt
verðhækkanir stöðvast á ný, eft
ir að óhjákvæmileg áhrif geng-
isbreytingarinnar fara að koma
fram. Vissulega hefði getað ver-
ið æskilegt við slíkar aðstæður
að geta veitt hvatningu til auk-
ins sparnaðar með hækkun inn-
lánsvaxta eða verðbótum á spari
fé, en slíkt hefur ekki verið á-
litið fært við núverandi aðstæð-
ur, þar sem ekki er hægt að
bæta hag sparifjáreigenda nema
með þeim hætti, að aukinn sé
fjármagnslfostnaður atvinnuveg-
anna, en hinir miklu erfiðleik-
ar þeirra að undanförnu hafa
ekki verið taldir leyfa auknar
byrðar í þessum tilgangi.
í öðru lagi gæti það orðið til
þess að létta verulega róðurinn
í þessum efnum, ef unnt væri
að bæta að nýju stöðu ríkis-
sjóðs gagnvart Seðlabankanum,
en það mundi auka getu bank-
ans til þess að aðstoða atvinnu-
vegina með auknum lánveiting-
um. Með tilliti til hins erfiða
fjárhags ríkissjóðs og þess mark
miðs ríkisstjórnarinnar að reyna
að komast hjá nýrri skattlagn-
ingu í kjölfar þeirra miklu verð
hækkana, sem gengisbreytingin
hefur í för með sér, hefur ekki
þótt kleift að gera ráðstafanir,
er valdið geti bættri stöðu rík-
issjóðs gagnvart Seðlabankanum
á næsta ári. Hins vegar verður
að stefna að því eins fljótt og
aðstæður leyfa að breyta um
stefnu ríkisins í þessum efnum,
svo að svigrún til útlána banka
kerfisins til atvinnuveganna geti
aukizt.
Loks kemur svo að því að
meta að hve miklu leyti geti ver-
ið fært fyrir Seðlabankann að
auka útlán til bankakerfisins,
án þess að á móti komi aukn-
Frá fundi Vinnuveitendasambandsins.
ing bundins fjár eða bætt staða
ríkissjóðs. Kemur þá fyrst til á-
lita, hver mundi verða áfleiðing
slíkrar útlánaaukningar Seðla-
bankans. Almennt má segja, að
hún muni í fyrstu koma fram í
því að auka peningamagn í um-
ferð, en eftirspurnaraukningin,
sem þetta hefði í för með sér,
mundi svo koma fram í vax-
andi eftirspurn eftir innlendum
vörum og þjónustu annars vegar
en eftir innfluttum vörum hins
vegar. Miðað við það ástand
sem hér hefur ríkt umdanfarin
tvö ár, hefur útlaunaaukning
Seðlabankans fyrst og fremst
komið fram í greiðsluhallanum
við útlönd, en það þýðir með
öðrum orðum, að gjaldeyrisforð-
anum verði eytt til þess að koma
í veg fyrir enn meiri lækkun
innlendrar eftirspurnar.
Það er augljóst mál, eins og
Kodak
INSTAMATIC
myndavélar með nýrra
og fallegra útliti.
3 nýjar
Það er vandi að velja jólagjöf.
en þér missið ekki marks með nýju
Instamatic myndavélunum.
Það er gjöf sem alla gleður að fá Instamatic
myndavél, fallega og auðvelda i notku*.
Það taka allir góðar myndir á
Instamatic myndavél.
Kodak
INSTAMATTC33
KR. 784,00
Kodak
INSTAMATIC 233
KR. 1.854,00
ég hef áður sagt, að ekki er
lengur svigrúm til þess að halda
áfram útlánaaukningu úr Seðla-
bankanum, ef hún hefur í för
með sér versnandi gjaldeyris-
stöðu, inema að því leyti, sem
menn eru reiðubúnir til þess að
notfæra sér þá lántökumögu-
leika, sem fyrir hendi gætu verið
hjá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum og
Evrópusjóðnum. Hversu langt
þykir fært að fara í þessum efn-
um verður aftur á móti að meta
út frá því, hve skjótt megi bú-
ast við, að greiðs’lujöfnuðurinn
batni á ný, svo að endurgreiða
megi þær skuldir, sem þannig
safnast.
Auk þeirrar útlánaaukningar,
sem Seðlabankinn hugsanílega
gæti tekið á sig á móti skulda-
söfnun við fyrrnefndar alþjóða-
stofnamir, má reikna með því,
að svigrúm sé til nokkurrar
aukningar innlends penimga-
magns og eftirspurnar vegna
þeirra hagstæðu áhrifa, sem
gengisbreytingin ætti að hafa á
greiðslujöfnuðinn. Hér er átt
við það, að Seðlabankinn geti
aukið peningamagn og eftirspum
að nokkru marki, án þess að það
auki eftirspurn eftir innflutningi
og rýri gjaldeyrisstöðuna miðað
við þær áætlanir, sem gerðar
hafa verið um greiðslujöfnuðinn
á næsta -ári. Það verður þó að
leggja áherzlu á að mjög erfitt
er að meta þetta svigrúm fyrir-
fram og aukning innlends pen-
ingamagns má ekki vera örari
en svo, að hægt sé að fylgj-
ast með því jafnóðum, að hve
miklu leyti hún komi fram í auk
inni eftirspurn eftir innfluttum
vörum og gjaldeyri.
Niðurstaðan af þessu er því
sú, að ekki sé ástæða til bjart-
sýni varðandi það, að útlánageta
bankakerfisins aukist fljótlega
vegna örrar hækkumar innlána
eða bættrar stöðu ríkissjóðs.
Mikill hluti útlánaaukningarinn
ar verði því að koma úr Seðla-
bankanum, jafnvel þótt í því fel
ist veruleg áhætta að því er
varðar stöðuna úit á við. Það
sem skiptir mestu máli er það,
að útstreymi fjár úr Seðlabank-
anum í þessum tilgangi standi
ekki lengur en mauðsymlegt er,
til þess að tryggður verði heil-
brigður rekstur atvinnuveganna.
Seðlabankinn hefur þegar tekið
allmikil lán erlendis í því skyni
að geta komið í veg fyrir út-
lánasamdrátt og óhjákvæmilegt
er, að þessi lán verði greidd
fljótlega að nýju og á annan
hátt stefnt að því að styrkja
gjaldeyrisstöðu þjóðarbúsims út
á við. Af þessum ástæðum er því
sérstaklega mauðsynlegt, að sú
bætta afkoma fyrirtækja, sem
vænta má á næstunni, verði not-
uð til þess að byggja upp að
nýju eigið rekstrarfé þeirra og
bæta fjárhagsaðstöðu þeirra á
annan hátt. Einn liður í þessu
þyrfti að vera endurskoðun
stefnunnar í verðlagsmálum, er
stefndi að því að gefa fyrirtækj
um meira svigrúm til að byggja
upp eigið rekstrarfé, svo að þau
gleypi ekki óhæfilega mikið af
hinu takmarkaða lámsfé, sem
bankakerfið hefur yfir að ráða.
Loks er þess að vænta, að bæi)t
staða ríkissjóðs og aukin spari-
fjármyndun muni, þegar frá líð-
ur, koma stöðu bankakerfisins til
hjálpar.
Ég hef nú reynt að ræða í al-
mennum orðum þau vandamál,
sem við er að glíma á sviði
rekstrarlána. Ég hef viljað
leggja áherzlu á það, að rekstr-
arfjárvandamálin eru í sjálfu
sér alveg hliðstæð öðrum efna-
hagsvandamálum, sem við höfum
átt við að glíma að undantförnu
vegna himna stórkostlegu áfalla,
sem þjóðarbúið hefur orðið fyr-
ir. Þetta vandamál hefur ekki
fremur en önnur neina einfalda
lausn, engin töframeðul eru til,
er geti framkallað rekstrarfé
fremur en önnur fjárhagsleg
verðmæti. Hitt er rétt, að lausn
rekstrarfjárvandamálanma getur
verið forsenda þess, að efnahags
bati máist á öðrum sviðum. Þess
vegna verða menn að vera
reiðubúnir til þess að fórna því,
sem þarf, til að rekstrarfjár-
vandamálin verði leyst á heil-
brigðan hátt. Aukið rekstrarfé
verður til lengdar að koma ann-
að hvort af auknum ágóða fyrir-
tækja eða aukinni hlutdeild í
raunverulegum sparmað þjóðar-
innar. Lausn þessa vandamáls
með skuldasöfnun Seðlabankanfl
erlendis er aðeins réttlætanleg
um skamman tíma og sem neyð-
arráðstöfun. Þess vegna hef ég
lagt svo mikla áherzlu hér bæði
á verðlagsmálin og almenna nauð
syn þess, að fyrirtækin geti auk
ið eigin rekstrarfé sitt með aukn
um ágóða og skynsamlegri
stjórn fjármuna sinna.
Kjötbúrið hi.
Háaleitisbraut 58—60, sími 37140.
Veljið í jólomotinn
PETERSEN
— BANKASTRÆTI 4
Opið í dog fió kl. 2—7 eh.