Morgunblaðið - 22.12.1968, Blaðsíða 29

MORG-UNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. DESBMBEIR 1968
29
Sigmundur Þorgilsson
skðlastjóri — Minning
I>AÐ er gott að hverfa á fund
gamalla farsælla endurminn-
inga. Það ætla ég að leitast við
að gera, þar sem mig langar til
að minnast vinar míns Sigmund
ar ÞorgiLssonar, skóiastjóra,
með nokkrum fátæklegum orð-
um, þótt þau þyrftu raunar að
vera fjölskrúðug og all mikil-
hæf, ef þau ættu að svara til
sálargöfgi og andagift þess
manns, er þau fjalla um.
Það var á regnsömu hausti
1920, að ég fyrst sá þann mæta
mann, Sigmund Þorgilsson.
Hafði hann þá verið ráðinn kenn
ari í Vestur-Eyjafjallahreppi,
sem þá var farkennsluhérað og
náði yfir báðar sóknir hreppsins,
Ásólfsskála og Stóradals.
Hann var sendur prestinum í
Holti, sem þá var séra Jakob Ó.
Lárusson, til trausts og halds.
Honum var þar ekki í neitt kot
vísað, því að séra Jakob var
maður hugheill og trúfastur vin-
ur allra góðra manna, sem á
vegi hans urðu. Bundust þeir
brátt vináttuböndum, sem ent-
ust meðan leiðir lágu saman.
Ég var þá að vinna við kart-
öfluupptekt fyrir prestinn í
Holti ásamt fleira fólki. Kom
prestur með þennan nýja mann
í garðinn til okkar fram að
Gerðakoti. — Ég leit á hann út-
undan mér upp frá vinnunni og
datt mér þá alls ekki í hug, að
mér ættu eftir að standa heill
af þessum dularfulla smávaxna
dökkhærða manni, því að Sig-
mundur Þorgilsson, vár alls ekki
allur þar sem hann var séður
svona í fljótu bragði. Mtmdi
eldri og lífsreyndari konum en
ég var í þá tíð vel hafa getað
yfirlézt líkt og mér.
Að minnsta kosti þennan vet-
ur og jafnvel næsta, rölti Sig-
mundur um á milli bæja og
kenndi mánuð í hverju hverfinu
í einu, eins og lög gerðu ráð fyrir
um farkennsluna. Er ekki neitt
að orðlengja um það, að þessi 27
ára gamli Dalamaður vann vin-
áttu og hylli allra þeirra, sem
á vegi hans urðu vítt og breytt
um Vestur-Eyjafjallahrepp.
Þegar þess er gætt að Eyfell-
ingar eru í eðli sínu bæði mann-
þekkjarar og mannvinir, þarf
engan að undra, að Sigmundur
batzt þessari nýju sveit sinni
þeim órofa tryggðaböndum er
entust honum það sem eftir var
ævinnar. Drengskapur hans og
hispursleysi féll frábærlega að
smekk Fjallamanna.
Sigmundur var fædd*ir að
Knarhöfn, Hvammssveit í Dala-
sýslu, 30. nóv. 1893. Foreldrar
hans voru Ha.lldóra Sigmunds-
dóttir og Þorgils Friðriksson,
kennari og bóndi að Knarar-
höfn. Sigmundur var næst elzt-
ur í hópi 12 systkina, sem upp
komust. En fyrsta barn sitt
misstu þau hjón, 5 ára dreng.
Má nærri geta að þröngt hafi
verið í búi í Knararhöfn og ekki
auðsæir kraftar til menntunar
og menningarauka, þessa stóra,
en þroskavænlega hóps. Líka dó
móðirin frá þeim flestum ung-
um. Koma ástæðurnar jafnan
harðast niður á elztu börnunum,
er lífið krefur til starfs og strits
fyrir lífsbjörg stórrár fjölskyldu.
En Sigmundur var þó svo
heppinn, að móðurafi hans og
nafni, Sigmundur Grímsson á
Skarfsstöðum, hélt mikið upp á
þennan nafna sinn, sem hann
hafði að miklu leyti alið upp og
hugðist hann gera úr honum
menntamann, þar sem hann
fann auðvitað að drengurinn var
góðum gáfum gæddur. Þar að
auki var karlinn í þokkalegum
efnum á þeirrar tíðar mæli-
kvarða. Mun karl Sigmundur
hafa orðið ekkjumaður um þess-
ar mundir. Hann sendi svo
nafna sinn til Reykjavikur og
settist hann þar í menntaskól-
ann.
En um það leyti sem Sigmund
ur var að ljúka 4. bekk skólans,
varð hann fyrir því óhappi, að
ástin greip öldunginn afa hans,
sem þá var um 70 ára, fékk hann
sér þá yngri konu og eignað-
ist með henni eina dóttur. Varð
þetta sem von var til þess, að
hann þóttist hafa nóg með sitt
að gera og Sigmundur Þorgils-
son missti fjárstyrkinn frá hon-
um. — En ef til vill varð þetta
til þess, að hann komst einmitt
á sína réttu hillu í lífinu, því
að hann hætti við langskólanám
ið og gerðist barnakennari í
sinni heimasveit. Starfaði hann
þar, þar til að hann kom austur
undir Eyjafjöll á umræddu
hausti.
Rétt eftir að Sigmundur varð
kennari undir Fjöllunum, var
kennslan aukin og færð í hag-
kvæmara horf, með tilliti til
lengdar skólavistar .Voru sókn-
irnar þá aðskildar. Hélt Stóra-
dalssókn áfram að vera far-
kennsluhérað. En Ásólfsskála-
sókn var gerð að fastaskólahér-
aði og varð Sigmundur þá skóla
stjóri við þann skóla. Húsnæði
hlaut skólinn í gömlu húsi, sem
upphaflega var á fyrsta tug ald-
arinnar reist að Yztaskála af
Vormönnum sveitarinnar, sem
um þær mundir stofnuðu ung-
mennafélagið Eyfelling í sókn-
inni. Þó þetta væri á þeim tíma
mikið framtak og þætti all mik-
ill húsakostur, þá væri það að
sjálfsögðu ekki mikils metið nú
á öld byggingatækninnar.
Þetta góða, gamla ungmenna-
félag var stofnað þegar hér var
komið sögu. Hafði hreppurinn
keypt húsið, var það notað sem
fundarstaður og aðal skemmti-
og samkomustaður. Þetta hús
var aðeins einn salur, með við-
byggðum skúr sem forstofu og
var þaðan einnig gengið í kjall-
ara, sem var undir húsinu. Vegg
irnir voru steyptir og þyljað inn
an með panel, þegar búið var að
lappa við það, sem aflaga hafði
farið og setja í það stóran olíu-
kyntan ofn var það alls ekki
óviðkunnanlegt, þar sem það
stóð í skjóli fjallanna, með þrjá
stóra glugga móti suðri og sól.
Með fastaskólanum á Yzta-
skála, hlaut Sigmundur fast
heimili á staðnum, hjá Gísla
Jónssyni, oddvita hreppsins, og
Sigríði Jónsdóttur konu hans.
Var þetta mesta myndar- og
þrifnaðarheimili. Dvaldi Sig-
mundur þar samfleytt um 17 ára
skeið, sem góður bróðir og heim
ilisvinur.
Þarna endurvakti hann ung-
mennafélagsskapinn. Þarna í
gamla ungmennafélagshúsinu
varð ungmennafélagið Trausti
til, sem enn starfar í hreppnum
og sameinaði bóðar sóknirnar
undir merki sínu. Þessir nýju
sameinuðu kraftar sóknanna
byggðu síðan Heimaland, sem
enn þann dag í dag er samkomu-
og skemmtistaður hreppsins og
ungmennafélagsins.
Með tilstyrk Ármanns Krist-
jánssonar frænda síns, sem um
skeið aðstoðaði hann við kennslu
störfin, réðist Sigmundur í það
að setja upp leiksvið, iþótt lítið
væri, í enda þessa góða gamla
húss og var þar í fyrsta sinn ekki
ráðist í minna stykki en Útilegu
menn Matthíasar. Lék Ármann
Skuggasvein, en Sigmundur lék
bæði Guddu og Ketil við mikinn
orðstír.
Sigmundur lét sér ekki nægja
með að gera aðeins það sem
skyldan bauð, að kenna börnun-
um, heldur tók hann sig til og
stofnaði kvöldskóla fyrir ung-
linga, eða hvern, sem langaði til
að fá tilsögn í reikningi og
tungumálum. Þetta var ómetan-
leg blessun fyrir þá, sem langaði
til að læra eitthvað, en áttu þess
þá engan kost. Stend ég sjálf í
mikilli þakkarskuld við þennan
ágæta óeigingjarna mann, sem
sér til gleði vildi gjarnan miðla
öðrum af þeirri þekkingu, sem
hann hafði hlotið. — Það var
gott fyrir byrjendur að njóta til-
sagnar Sigmundar, hann var
ákaflega ljós og auðskilinn kenn-
ari. Hans innsta eðli var að
koma fram sem bróðir og jafn-
ingi. Þetta var að minnsta kosti
mér og ég held öllu fullorðnu
fólki til hvatningar og léttis við
byrjunarörðugleikana, því að
öll byrjun er erfið.
Ég trúi því, að ég eigi Sig-
mundi það allt að þakka, að ég
dreif mig, þótt seint væri, til að
læra mál og sitthvað fleira, svo
að ég hef getað ferðast og kynnt
mér furðu mikið af umheimin-
um. En vera má, að ljúfmennska
og góðleikui- Sigmundar hafi
stundum verið uppvöðslusömum
krökkum freisting til þess að
trassa lærdóminn og svíkja
þannig sjálfa sig, með því að
nýta ekki kennarahæfileika
hans sér til framdráttar í menn-
ingunni. Krakkarnir vissu sem
var, að hann var vinur þeirra
allra, án tillits til verðleika
þeirra. Því að, þótt það fyki nú
stundum í hann við þau, þegar
verst gekk, þá var það eins og
mjöll á apríldegi. Það var undir
eins komin hlýja og sólskin aft-
ur, það þekktu þau og alíir af
reynslunni.
Ég trúi því að sólin hafi aldrei
gangið undir yfir reiði Sigmund
ar, því þótt hann væri ákaflynd-
ur og ætti töluvert heitt skap,
þá var hann óðara en orðinu
sleppti, orðinn sami geðþekki
vinurinn og félaginn allra þeirra
sem hann umgekkst.
Það er líka víst að Sigmund-
ur átti einhlýta vináttu allra
sinna nemenda og voru þeir
ekki orðnir allfáir á 38 ára kenn
araferli hans í Eyjafjallasveit.
Sigmundur var ákaflega ólatur
og fylginn sér. Ótrauður gekf
hann til allra verka. Hann dreif
sig strax tii að taka þátt í sjó-
róðrum, sem á hans fyrstu ár-
um undir Fjöllunum voru ennþá
stundaðir ,oft til mikils bjarg-
ræðis fyrir lífsafkomuna. Sýnd-
ist þó ekki aðgengilegt fyrir
ókunnuga að ýta á brimið við
Fjallasandinn alltént.
En Sigmundur reyndist hinn
vaskasti liðsmaður á því sviði.
Reri hann hjá Gísla húsbónda
sínum, sem þá stýrði glæsileg-
asta fleyi við Fjallasand, Marz-
inum.
Líka var hann jafnan fús og
fremstur í sveit að fara þang-
að s. m veikindi eða önnur neyð
hafði steðjað að og veinna þar
um sláttinn. Sannarlega var eng
inn svikinn af Sigmundi sem
kaupamanni.
Þar kom líka að, að lokum, að
hann hlaut sín sigurlaun fyrir
góðverkin.
Prédikarinn segir: að öllu sé
mörkuð stund og að sérhver hlut
ur undir himninum hafi sinn
tíma. — Þetta mátti Sigmundur
vel sanna, því að einmitt um þær
mundir, sem hann kom undir
Fjöllin, var Björg Jónsdóttir i
Hallgeirsey í Landeyjum að trú-
lofast sínum elskulega eigin-
manni, Sigurði Vigfússyni á
Brúnum um nokkurra ára skeið
í ástríku hjónabandi og eignuð-
ust 3 börn, 2 drengi og eina
stúlku. En Sigurði Vigfússyni
var óvænt kippt burt frá konu
og börnum sínum ungum og
ósjálfbjarga.
Kom þá til kasta Sigmundar
Þorgilssonar að sýna drengskap
sinn af mannúð.- Réðist hann þá
til Bjargar sem kaupamaður um
sláttinn. — En það liðu ekki mörg
sumur unz þau urðu þess vísari
að þau máttu ekki skilja. í sjálf-
um sólmánuði 1938 brugðu þau
sér öllum á óvart vestur í Dali
og létu þar gefa sig saman í
heilagt hjónaband. Þar með
gerðist Sigmundur bóndi á Brún
um.
Var þá ekki annað sýnna, en
að hann fyrir ástina mætti fórna
bæði skjóli fjallanna, sem hann
hafði unað sér. vel og lengi í og
skólanum sínum ofan í kaupið
En heilladísin brosti til hans á
fleiri sviðum en ástarinnar.
Um þessar mundir losnaði Ás-
ólfsskálinn alveg að ófyrirsynju.
Sigmundur lét þá ekki segja sér
hvað hann ætti að gera, þar sem
mjög stutt var þaðan fyrir hann
að rækja kennsluna í skólanum
að Yzta Skála. Hann fékk jörð-
ina, sem var ríkisjörð gegn
hæsta boði. Þar með gat hann
dregið bæði sig og sína ennþá
péttara inn í skjól og unað fjall-
anna, því að Ásólfsskáli er einn
friðsælasti og unaðslegasti stað-
ur á íslandi. Enda bjuggu þau
Björg og Sigmundur þar í nær
aldarfjórðung í alveg óviðjafn-
anlega ástríku hjónabandi. Þótt
Björg væri alin upp á flatlendi
og byggi þar þangað til hún allt
í einu fluttist að Ásólfs-Skála,
þá var hún um það sem annað
samhent manni sínum, að festa
óslítandi tryggð við þennan
skjólsæla stað.
Að sjálfsögðu fluttu börn
Bjargar af fyrra hjónabandi með
þeim að Skála, einnig Anna Vig-
fúsdóttir, mágkona Bjargar, sem
aldrei hefur skilið við mágkonu
sína .Lét hún sér mjög annt um
bróðurbörn sín. — Það hefur
mörgum reynst vandaverk að
gjörast stjúpi eða stjúpa stálp-
aðra barna. En Sigmundur gætti
þess áreiðanlega vandlega, að
þau misstu ekki neitt af móð-
urumhyggjunni við það, að
hann náði ástum móður þeirra.
Ég held, að hann hafi látið hana
sem me,st sjálfráða um uppeldi
þeirra. Stóð hann þar aðeins á
bak við og studdi allt með kær-
leika og umburðarlyndi. Guð
var líka honum svo góður að
gefa honum 2 elskuleg börn,
óskabörnin, með sinni hugljúfu
konu. Það varð þannig all þungt
heimili, er Sigmundur átti fyrir
að sjá fyrstu ár búskapar síns
að Ásólfs-Skála.
Hann varð heldur aldrei rík-
ur maður af veraldarauði. Mun
líka fáum hafa verið ósýnna um
að nurla en honum. En þau hjón
létu sér nægja það sem fyrir
hendi var. Þau kunnu víst ekki
að vola eða berja sér, þótt ekki
safnaðist í kornhlöður. Gestrisni
þeirra og góðgjörðasemi sást
heldur naumast fyrir. Á þessu
heimili var samheldni bæði með
mönnum og skepnum, því að
húsdýrin voru meðfarin eins og
fj ölskyldumeðlimir.
Það verður að segjast að
gamla ungmennafélagshúsið með
skólanum hans Sigmundar, beið
ekki eftir dómi nýsköpunartím-
ans. Heldur brann það til kaldra
kola eina nóttina, ásamt skóla-
áhðldum og lestrarfélagsbókum
sóknarinnar. Var þá ráðist í að
býggja skóla fyrir allan hrepp-
inn að Seljalandi og þótt Sig-
mundur héldi áfram að búa á
Ásólfs-Skála var hann þar skóla
stjóri til ársins 1958, þá lét hann
af störfum og var þá illa kominn
af sjónleysi, sem lengi hafði
ógnað honum ,enda var hann
sí lesandi hverja stund, sem
honum gafst frá störfum, jafnvel
oft mikið um nætur, enda var
hann vaxandi maður í andleg-
um skilningi.
Fjallamenn reyndu oftar en
sinu sinni við hátíðleg tímamót
í ævi hans að votta honum þakk
ir sínar, vináttu og virðingu. Það
gerði einnig ungmennafélagið
Trausti, sem hann hélt tryggð
við til æviloka.
Hann þekkti hugarþel sveit-
unga sinna, þeir þekkty einnig
hans, það þótti honum víst líka
mest um vert.
Eftir að hann lét af skóla-
stjórastarfi bjó hann enn um
skeið að Ásólfs-Skála. Hann átti
þá ennþá kjark og vinnugleði,
þótt sjónin væri döpur. Hann
tók það ráð, til þess að drýgja
tekjur sínar að drífa sig til Vest
mannaeyja og vinna þar við fisk
aðgerð á vertíðum.
Þó kom þar, að unga fólkið,
sem lengst hafði fylgt honum i
búskapnum, Vigfús Sigurðsson
og Halldóra dóttir hans, urðu
þreytt á búskaparbaslinu og
vildu komast þangað, sem ábata-
vænlegri atvinna byðist. Ákváðu
þau, að það sem eftir var af
fjölskyldunni á Ásólfs-Skála,
skyldi flytja að Hellu á Rangár-
völlum, kaupa hús í þorpinu,
sem þá var til boða, og halda
þar saman allt í félagi. Það urðu
víst þung spor fyrir Sigmund að
yfirgefa Skálakrókinn og gilti
það sama um konu hans. Höfðu
þó hvorugt slitið þarna barns-
skónum, svona er tign og skjól
fjallanna heillandi.
Þótt Sigmundur hefði sína
góðu konu, börn og 5 barna-
börn ,sem honum auðnaðist að
sjá í kringum sig, því að Sig-
urður sonur hans hafði byggt
sér hús þarna í nágrenninu og
Halldóra var með sín 2 börn í
sama húsi og 3 átti Sigurður, þá
leiddist honum samt á Hellu og
þráði sína gömlu Fjallasveit-
unga. —- En skilnaður hans við
fjöllin varð ekki mjög langur,
kringum 4 ár.
Því nú er þessi góði maður
genginn. Hann lézt 2. júní sl. og
var lagður til hvíldar þann 8.
sama mánaðar í þá mjúku mold
er hann unni, í kirkjugarðinum
að Ásólfs-Skála.
Nú fær ekkert slitið hann úr
faðmi fjallanna, sem hann batzt
traustum tryggðarböndum við
fyrstu kynni.
Sigmundur lét fremur fátt yf-
ir trú sinni á fyrri árum, þó var
hann ávallt mjög kirkjurækinn
og náinn vinur prestanna í Holti.
Líka varð hann handgenginn
kirkjunni éftir að hann gerðist
bóndi á kirkjustaðnum. Hann
var um langt skeið sóknarnefnd-
arformaður og meðhjálpari.
Líka mun hann í samfélagi við
sína hugljúfu konu hafa öðlast
trúarvissu og bjarta eilífðarvon.
Ég veit, að Björg bíður hugró
endurfundánna, þótt hennar
ágætu makar yrðu henni fyrri
í áfangastað.
Blessuð veri minning Sig-
mundar Þorgilssonar. Friður
Guðs varðveiti þá, er hann unni
heitast.
Reykjavík, 15. október 1968.
Anna frá Moldnúpi.
Telpnakápur
Óbreytt verð.
feddyM
U bódin
Laugavegi 31.