Morgunblaðið - 13.12.1975, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. DESEMBER 1975
Þögnin ístrengjunum
Guðmundur Böðvarsson:
LJÓÐASAFN II
Safnrit V.
Hörpuútgáfan 1975.
I öðru bindi Ljóðasafns
Guðmundar Böðvarssonar eru
þessar bækur: Alfar kvöldsins,
Undir óttunnar himni,
Kristallinn í hylnum og Minn
guð og þinn.
Hér er eins og áður ort um
land og náttúru, einkum heima-
haga; þrá eftir fjarlægum
löndum og síðast en ekki síst
gerast þau yrkisefni nú áleitin,
sem heimta að skaldið taki af-
stöðu til málefna líðandi
stundar. Guðmundur Böðvars-
son fer ekki leynt með
sósíalíska lífsskoðun sína
(Kveðja til hlutlauss vinar, Ut-
lent skáld, Stalingrad), en
hann er ekki jafn ákafur í
boðun sinni og til dæmis
Jóhannes úr Kötlum. Hann
veit:
Undir óttunnar himni
eftir töp vor og flótta
stöndum vér ennþá sem áður,
milli myrkurs og sólar,
milli vonar og ótta.
Fallvaltleiki lífsins verður
skáldinu umhugsunarefni. I
Tjaldljóði, lokaljóðinu í Minn
guð og þinn, lýsir það því yfir
að það muni bráðum draga
tjaldhæla sfna úr jörðu. Þögnin
læðist í strengina. í einu af
helstu ljóðunum í sömu bók,
Við vatnið nefnist það, ákallar
skáldið skugga sína og biður þá
að vera hjá sér þegar það fari.
„Vinning þinn léstu liggja /
eins og þig óraði fyrir /
gleymsku eilífðanna / hringrás
aldanna". I öllum ljóðabókum
Guðmundar Böðvarssonar eru
ljóð, sem eru í eðli sfnu upp-
Guðmundur Böðvarsson
gjör, kveðja, þar sem skáldið
metur líf sitt og list.
Mikilvægur þáttur í skáld-
skap Guðmundar Böðvarssonar
eru ljóð hans um starf bóndans.
Hann var skáld starfsins. Það
er ávallt maður hinna „frið-
sömu staðbundnu" starfa, sem
talar f ljóðum Guðmundar
Böðvarssonar. Þessi maður
stendur báðum fótum á
jörðinni:
Þú vonaðir þegar að voryrkjur
hæfust á ný,
að vaknaði aftur hinn gamli
fögnuður þinn
við ástriki vorsins og andvarans
léttu ský
og önn hins jarðelska manns
við verkahring sinn.
Og víst mundi hlæjandi heilsa
þér gróðursins nál
og heimta þitt þrek, sér til Iiðs,
á sinn mjúkláta hátt,
og þá mundi gleymast þeir
gjörningar þinni sál
er gjörðu þér vökur um
skammdegið rökkurgrátt.
(1943)
Guðmundur Böðvarsson var
enginn formbyltingarmaður.
Þó er hann ekki ósnortinn af
ljóðlist nýs tfma. Um það vitna
fjóð eins og Tengsl, Kvæðið um
brúna, Sfðasta haustljóð Ulfs í
Völuskógum, Kemur kvöld og
Við vatnið. öll eru þessi ljóð
mjög athyglisverð.
Guðmundur Böðvarsson var
sjálfum sér samkvæmur í
skáldskap sínum. Frá fyrstu
ljóðum hans til hinna síðustu
ríkir einlægur hljóðlátur tónn,
sem vekur trúnað lesandans.
Ekkert bendir til þess að þau
muni fyrnast á næstunni. Þeir,
sem unna góðum skáldskap,
munu halda áfram að leita til
þeirra. Guðmundur Böðvarsson
stendur í skáldskap sinum á
öruggum stað, ekki langt frá
þeim Stephani G. Stephanssyni
og Jóhannesi úr Kötlum.
Svo djöfull ein
Vésteinn Lúðvíkssoti:
EFTIRÞANKAR
JÓHÖNNU.
Iðunn 1975.
Það er óvenjulegt að lesa
skáldsögu eftir íslenskan skáld-
sagnahöfund, sem með jafn
markvissum hætti ástundar
listræn vinnubrögð og Vésteinn
Lúðvfksson gerir f Eftirþönk-
um Jóhönnu. Sagan er öll sögð
af Jóhönnu, fertugri konu, tvf-
skilinni og fimm barna móður.
Frásagnarhætti hennar er hald-
ið frá upphafi til enda og er það
út af fyrir sig verðugt rann-
sóknarefni að huga að sam-
kvæmni hans. Mér virðist höf-
undinum hafa tekist furðuvel
að láta Jóhönnu túlka hug sinn
í bókinni. Hún er manneskja af
holdi og blóði, talar ekki eins og
gyðja, heldur ósköp líkt og við
eigum að venjast.
Saga Jóhönnu er trúanleg.
Hana er að finna meðal okkar.
Fáum dytti f hug að líta á hana
sem persónu f skáldsögu. Mörg-
um þykir hún sjálfsagt of
ómerkileg til að gera um hana
bók. Hún er ekki f stíl við róm-
antískar kvenlýsingar. Til þess
eru veikleikar hennar of hvers-
dagsiegir. Hún er ein, „svo djöf-
ull ein“, eins og hún segir þeg-
ar hún fer að rifja upp sögu
sína. Hún veit að „öll sagan er
miklu meira en það litla sem
gerðist. Og öll sagan er flókin.
Minnstakosti langt frá þvi að
vera eins einföld og sumir
halda."
Það, sem höfundurinn leitast
við f Eftirþönkum Jóhönnu, er
meðal annars að lýsa nákvæm-
lega hugarástandi Jóhönnu og
umhverfi hennar. Hann forðast
að fara fljótt yfir sögu og gera
söguna með þvf spennandi.
Smáatvik líðandi stundar,
heimili, vinnustaður, allt það
fólk, sem Jóhanna umgengst
birtist í skýru ljósi. Jafnframt
er horfið til bernskuminninga
Jóhönnu til að uppruni hennar
verði ljós. Sagan er í senn sál-
fræðileg og raunsæileg könnun
á Jóhönnu. Vésteinn Lúðvfks-
son er kunnur fyrir að skrifa
ljósan og einfaldan stíl (saman-
ber Gunnar og Kjartan) og vfk-
ur ekki frá þeirri reglu í Eftir-
þönkum Jóhönnu. Aftur á móti
stefnir hann nú að meiri hnit-
Vésteinn Lúðvfksson
miðun en áður. 1 Eftirþönkum
Jóhönnu er greinileg þróun Vé-
steins sem skáldsagnahöfundar
þótt erfitt sé að spá um hvers
konar tækni verður ofan á í
Bókmenntlr
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
sagnagerð hans. Ur því verður
framtíðin að skera. Ljóst er að
hann verður ekki sakaður um
einhæfni eins og sumir skáld-
sagnahöfundar, sem hafa kjörið
sér líkan vettvang og hann. Af-
hjúpandi skáldsögu mætti
nefna þá viðleitni, sem áber-
andi er í íslenskri nútímaskáld-
sagnagerð.
Hörður nefnist sá karlmaður
sögunnar, sem hugur Jóhönnu
snýst um. Það er hann, sem
vekur kveneðli hennar og fær
hana til að gerast viljalaust
verkfæri. Hörður er flókinn
persónuleiki, maður uppgjafar
og lffsflótta (firringin enn). I
fyrstu er hann dálítið óljós,
svífur í lausu lofti, en eftir því
sem líður á söguna verður hann
greinilegri. Hann er ekki líkleg-
ur til að vekja samúð lesand-
ans, en menn af hans tagi eru
þrátt fyrir allt margir. Þeir eru
jafn raunverulegir og Jóhanna
sjálf. Það reynir nokkuð á þol-
inmæði lesandans í frásögninni
af Herði og kynnum þeirra Jó-
hönnu. Viðskilnaðurinn við
hann er aftur á móti eðlilegur.
Höfundinum tekst að dýpka
myndina af honum. Um leið
veit lesandinn allt um Jóhönnu,
sem máli skiptir. Saga hennar
er sögð.
Aukapersónur bókarinnar
eru margar. Eftirminnilegur er
Finnur, hinn skilningsríki
bjargvættur Jóhönnu, sömu-
leiðis Hrafnhildur, keppinaut-
ur hennar um ást Harðar. Sum-
ar persónur eru aftur á móti
Ifkt og skuggamyndir þótt höf-
undurinn ætli þeim öllum hlut-
verk. Það segir sig sjálft að sú
aðferð, sem höfundurinn velur
sér, kallar fjölda fólks fram á
sviðið, misjafnlega veigamikið.
Þótt Eftirþankar Jóhönnu sé
ekki löng skáldsaga er víða
komið við f uppgjöri Jóhönnu.
Lesandinn fær tækifæri að
velta mörgu fyrir sér: atburð-
um, fólki.
Sumum mun eflaust þykja
Eftirþankar Jóhönnu miskunn-
arlaus saga, ófegruð lýsing
á heimi ungrar konu. Ein-
hverjir munu eflaust telja
hana neikvæða. Það skipt-
ir ekki máli. Sagan er að
vísu hryssingsleg, dapurleg
mynd tilgangslauss veruleika.
Mest er um vert að Vésteini
Lúðvfkssyni hefur með Eftir-
þönkum Jóhönnu tekist að
segja sögu, sem lýtur eigin lög-
málum og er þess vegna heppn-
að skáldverk. Um leið sýnir
hann okkur án allra undan-
bragða lff venjulegs fólks.
Ef við göngum út frá því að
siðferðilegt mat sé ekki einhlítt
þegar dæma skal skáldskap
stendur okkur til boða að skáld-
skapur miðli okkur gagnlegum
siðferðilegum boðskap.
Stórhuga
þýðandi
SÝNISHORN AF (JR-
VALSLJÓÐUM 48
NORÐURLANDAHÖF-
UNDA.
Tilraun til þýðingar gerð
af Þðrarni frá Steintúni.
(Jtgefandi: Höfundur
1975.
Þórarinn frá Steintúni ætlar
sér ekki lítinn hlut. 1 bókinni
Sýnishorn af úrvalsljóðum 48
norðurlandahöfunda þýðir
hann m.a. ljóð eftir Gustaf
Fröding, Karin Boye, Elmer
Diktonius, Nils Ferlin, Verner
von Heidenstam.August Strind-
berg, Inger Hagerup, Knut
Hamsun, Edith Södergran,
Tove Ditlevsen og Gunnar Eke-
löf. Þórarinn frá Steintúni er
ekki lengur ungur að árum.
Hann hefur sent frá sér þrjár
ljóðabækur: Utfall (1964), Lit-
ir í laufi (1966) og Undir fel-
hellum (1970). Þessar bækur
hafa ekki vakið mikla athygli
en góðviljaðir menn hafa þó
fundið í þeim kvæði og kvæði
sem þeim hafa líkað. Hvað sem
um skáldskap Þórarins frá
Steintúni verður sagt er hann
þó til marks um hinn ódrepandi
vilja margra þeirra, sem meta
orðsins list, að verða hlutgengir
á skáldaþingi.
Þáttur þessa vilja er eflaust
lestur Þórarins frá Steintúni á
verkum frægra skandinavískra
skálda. 1 hrifningu sinni finnur
hann hjá sér löngun til að miðla
löndum sfnum af þessari
reynslu sinni. Úr verður fjöl-
breytt bók og síður en svo neitt
smákver þegar á magnið er lit-
ið.
Það er einkennileg
tiihneiging margra ljóða-
þýðanda að vilja mæla sig við
Magnús Ásgeirsson. Þörarinn
þýðir til dæmis tvö kvæði eftir
Karin Boye, sem til eru í ágæt-
um þýðingum Magnúsar.
Samanburður á þýðingum
Þórarins og Magnúsar verður
ekki hagstæður fyrir hinn fyrr-
nefnda. Ég vel sem dæmi Já,
víst er sárt. Hjá Þórarni hefst
ljóðið þannig:
Víst er sárt þá blaðaknappar
bresta.
Hví skyldi vorið hika
— leita lags?
Hví skyldi vor ljúfa heita
löngun
þá kvíða fyrir komu næsta
dags?
1 vetrarhíði blaðknappurinn
beið.
Hvað er það, sem innra tærir,
sprengir?
Vfst er sárt þá blaðhlífarnar
bresta,
sárt pví er vex og því, sem
lokar, þrengir.
Magnús þýðir:
Já, víst er sárt, er bruma-
hnappar
bresta.
Biði vorið svona að
öðrum kosti?
Væri annars öll vor
heita löngun
oprin þessu langa,
bleika frosti?
Heilan vetur hulin
brumin lágu.
Hvað er þetta nýja og sára,
er sprengir?
Já vfs er kvöl, er
brumahnappar bresta,
bresta,
bæði nýju, er vex,
og gömlu, er þrengir.
Þórarinn þýðir mörg ljóð
eftir norsku skáldkonuna Inger
Hagerup. Þessar þýðingar gætu
vel orðið til þess að hvetja
lesendur til að kynna sér frum-
kvæðin. Sama er að segja um
fleiri þýðingar Þórarins. Til-
raun hans er þá ekki til einskis.
Ég er ekki að mæla með þvf
að Þórarinn frá Steintúni leggi
fyrir sig Ijóðaþýðingar. En ein-
staka sinnum tekst honum
sæmilega. Vonandi hafa þessar
þýðingar haft gildi fyrir hann
sjálfan og þá er ekki ólíklegt að
þess sjái merki f ljóðagerð
hans.
Meö flotakveðju
Ludovic Kennedy:
BISMARCK SKAL
SÖKKT.
Hersteinn Pálsson þýddi.
Isafoldarprentsmiðja
1975.
HÖFUNDUR þessarar bókar,
Ludovic Kennedy, tók sjálfur
þátt í leitinni að Bismarck.
Hann var þá foringi á tundur-
spillinum Tartar. Bókin nýtur
sérþekkingar höfundarins auk
þess, sem hún er samin af mikl-
um heiðarleik. Báðir aðilar
njóta sannmælis, hetjurnar er
ekki aðeins að finna um borð í
skipum hans hátignar, heldur
einnig meðal þeirra, sém oftast
er lýst sem þrjótum í stríðssög-
um, fulltrúum þriðja ríkisins.
Jafnvel Adolf Hitler verður
mannlegur í þessari bók. Og við
fáum að vita að Ltitjens flota-
foringi heilsaði alltaf með flota-
en ekki flokkskveðju, sama þótt
sjálfur foringinn ætti f hlut.
Margir þekkja sögu
Bismarcks. Þessu öflugasta her-
skipti heims var sökkt vorið
1941 eftir að það hafði grandað
stolti breska flotans, Hood.
Þetta er saga um mikil átök og
örlög fjölda manna. Þótt
frásögnin sé spennandi er hér
fyrst og fremst að ræða um
nákvæma könnun, ítarlega
skýrslu. Einkunnarorð bókar-
innar eru sótt til Wilfreds
Owen: „Viðfangsefni mitt er
styrjöld og miskunnarleysi
styrjalda." Ludovic Kennedy
virðist barnslega heillaður af
öllu saman. Hann lýkur bók
sinni með þessum tregafullu
orðum: „1 dag eru orustuskip
og orustubeitiskip að kalla
úrelt; aðeins eitt eða tvö eru
enn að grotna f höfnum sem
minjagripir frá liðnum tíma.
Þeir okkar, sem lifðu með og á
þessum einkennilegu, glæsi-
legu, risavöxnu, dulúðgu
sköpunarverkum manna,
minnast þeirra með stærlæti;
og við erum lfka stoltir af að
hafa verið á sjó f félagsskap
þeirra vikuna forðum, þegar
Hood og Bismarck sigldu á vit
frægðar og forlaga.“
Það er ekki fjarri þvf að
yenjulegum Iesanda, sem ekki
er haldinn stríðsrómantfk, klígi
við þessum lýsingarorðum. Það,
sem gott er um sögu Ludovics
Kennedy fyrir utan fræðilega
þekkingu hans og heimilda-
söfnun, er einmitt hve hönum
tekst vel að lýsa okkur inn í
hugskot manna, þar sem kvíði
og ótti réðu ríkjum. I slíkum
lýsingum rís bók hans hæst.