Morgunblaðið - 13.12.1975, Blaðsíða 18

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. DESEMBER 1975
18
Forsætisráðherra á Alþingi:
Bretum hefur ekkert nýtt
samningstilboð verið gert
Fyrra tilboð fallið úr gildi með synjun breta og herskipaíhlutun
Geir
GilsGuð-
Hallgrfmsson mundsson.
Gils Guðmundsson (K) kvaddi
sér hljóðs utan dagskrár i neðri
deild í gær, vegna frétta, m.a. í
ríkisútvarpinu, af ummælum
utanríkisráðherra, Einars Agústs-
sonar, i Brússel, sem hann sagði
mega skilja sem samningstilboð
til Breta um 65.000 tonna veiði-
heimildir á Islandsmiðum. Þing-
maðurinn spurði, hvort rikis-
stjórnin hefði ákveðið að endur-
nýja fyrra samningstilboð sitt til
Breta. Ef svo væri ekki, hvort
utanrikisráðherra hefði heimild
til að bjóða eða gefa i skyn það,
sem í orðum hans hefði falizt?
Atburðirnir I gær eru enn í
fersku minni (þ.e. fyrradag),
sagði þingmaðurinn. Ætla mætti
að önnur viðbrögð hefðu betur
Enn til Z boðið
Gylfi Þ. Gislason (A), Sverrir
Hermannsson (S), Þórarinn
Þórarinsson (F), Jónas Arna-
son (k), Gunnlaugur Finnsson
(F) og EHert B. Schram (S)
endurflytja frumvarp til laga
um íslenzka stafsetningu, sem
m.a. er ætlað að rétta hlut Z-
unnar í Islenzku ritmáli. Frum-
varpið er svohljóðandi:
1. gr.
Ein skal vera stafsetning ís-
lenzkrar nútímatungu:
1. sem kennd er í öilum skólum
rikisins og þeim, er styrks njóta af
almannafé,
2. sem höfð er á öllum textum,
sem ríkið eða ríkisstofnanir gefa
út, svo sem lögum, dómum, skýrsl-
um, auglýsingum, tilkynningum
og öðru áþekku,
3. sem höfð er á öllum kennslu-
bókum, sem notaðar eru í skólum
ríkisins, svo og þeim sem styrks
njóta af almannafé.
2. gr.
Um stafsetningu skulu gilda
eftirfarandi meginreglur:
I. Rita skal með stórum upphafs-
staf sérnöfn, þjóða- og þjóðflokka-
heiti og nöfn á íbúum landa, lands-
hluta, héraða, borga og bæja, t.d
Revkjavík, Íslendingar, German-
ar. Norðmaður, Sunnlendingur,
Þingeyingur, Seyðfirðingur,
Borgnesingur.
II. Rita skal y, ý, ey í samræmi
við uppruna (hljóðvarp) og forn-
an framburð, t.d. synda (sund),
lýsa (ljós), hreysti (hraustur).
III. Rita skal z fyrir upprunalegt
ds, ðs, ts, bæði í stofni og ending-
um, þar sem tannstafurinn (d, ð
eða t) er fallinn burt í skýrum
framburði, t.d. hanzki (handski),
Ienzka (lendska), gæzka
(gæðska); — þið (þér) kallizt
(kallið-st), berjizt (berjið-st),
setjizt (setjið-st); — hefur
(hafði) kallazt (kallað-st), barizt
(barið-st), snúizt (snúið-st); hitzt
(hitt-st), rætzt (rætt-st, sbr. hins
vegar ræst af sagnorðinu ræsa),
þeytzt (þeytt-st, sbr. hins vegar
þeyst af sagnorðinu þeysa), stytzt-
ur (stytt-stur); — hann sezt (set-
st), brýzt (brýt-st), fiyzt (flyt-st).
Rita skal lýsingarhátt þátíðar
sagnorðs í miðmynd með mið-
myndarendingunni st, þótt lýs-
ingarháttur þátíðar I germynd
endi á st eða sst, t.d lýstst (lýsast),
Hresstst (hressast).
IV. Rita skal tvöfaldan sam-
hljóða á undan samhljóða, þar sem
stofn vísar til, t.d. byggð (byggja,
styggð (stygg-ur), felldi (fella),
kenndi (kenna), grynnka (grunn-
ur), bögglar (böggull), kryppling-
ur (kryppa), allra, alls, allt (all-
ur), manns, menntir (mann).
nokkrir (nokk-ur), rökkri (rökk-
ur).
Aftur á móti skal rita einfaldan
samhljóða, þar sem uppruni sýnir,
t.d. sagði (segja, sagaj, dugði
(duga), opna (opinn), eins (ein-
ir), hans (stofn: han, sbr. honum
hana), hins (hin-ir), als (alur),
heilt (heil-ir), seint (sein-ir).
V. I nafnorðum með viðskeytt-
um greini skulu vera jafnmörg n
og í lausum greini, t.d. maðurinn,
konan, börnin.
Karlkynsnafnorð mynduð með
viðskeytunum -an, -in, -un skal rita
með nn í nf. et., en n í öðrum
föllum, t.d. aftann, aftan, himinn,
himin, morgunn, morgun.
Kvenkynsnafnorð mynduð af
sagnorðum með viðskeyinu -un
eða -an skal rita með n, t.d.
skemmtun, skipan.
Lýsingarorð og lýsingarhætti þá-
tíðar, sem mynduð eru með við-
skeytinu -in, skal rita með nn í nf.
og þf. et. kk., þgf. og ef. et. kvk. ef
ft. í öllum kynjum, í öðrum föllum
skal ritað n, t.d. hygginn (nf. og
þf. et. kk.), hyggin (nf.et. kvk. og
nf. ft. hk.).
VI. Á undan ng og nk skal rita a
í stað á í framburði, e í stað ei, i i
stað f, u í stað ú, y í stað ý, ö í stað
au, t.d. langur, banki, lengi,
fingur, þungur yngri, föng.
í samsettum eða afleiddum
orðum, þar sem n og g eða n og k
Ienda saman og fyrri hluti endar á
n, ræður uppruni fyrri hlutans
aftur á móti rithætti, t.d. tún-
garður, einkum.
VII. Á eftir y, æ, ey, skal rita j,
ef a eða u fer næst á eftir, t.d.
nýja, nýjum, bæja, bæjum, hevja,
heyjum.
Ef um samsett orð er að ræða og
sfðari liðurinn hefst á a eðau, skal
þó ekki rita j, t.d. heyannir, Sæ-
unn.
VIII. Rita skal yfirleitt é þar
sem svo er fram borið (þó aldrei á
eftir g og k, hvort sem þar er um
að ræða fornt é eða fornt e, sem
lengzt hefur), t.d. léð, vér, vél, tél,
fé, hérað, hélt, féll.
Þó skal rita je í fleirtölu af lýs-
ingarhætti nútíðar með nafnorðs-
beygingu, þar sem nafnháttur
endar á ja, enda skiptast atkvæði á
milli j og e. t.d. kveðjendur, selj-
endur, þiggjendur, sækjendur.
I upphafi nafna af erlendum
uppruna skal og rita je, t.d. Jens,
Jerúsalem, Jesús.
IX. í öðrum atriðum en talin eru
að framan skal einnig miða staf-
setningu orða að jafnaði við upp-
runa þeirra og skyldleika við
önnur orð, þótt í bága fari við
almennan eða svæðisbundinn
framburð. t.d. bagi (baga), vegir
(vegur), seigir . (seigur), lögin
(lög), bægsli (bógur), loks (lok),
akstur (aka), dýpt (djúp), skipti
(skipa), sleppti (sleppa), hvar,
hvftur, nefnd (nefna), sigldi
(sigla), harðna (harður), stærstur
(stór), margt (margur).
3. gr.
Að öðru leyti skal um stafsetn-
ingu fylgt þeim meginreglum, sem
farið var eftir á tímabilinu
1929—1973.
4. gr.
Heimilt skal menntamálaráð-
herra að kveða svo á, að þess skuli
ekki krafizt í 1.—6. bekk grunn-
skóla, að kennt sé að nota z, heldur
megi í þess stað nota s i bekkjum
þessum, og f stað tzt megi nota st.
t.d. rita styst, stystur, flust, breyst
o. s.frv.
5. gr.
Ur gildi skal falla auglýsing
menntamálaráðuneytisins nr. 132
frá 3. maí 1974.
6. gr.
Lög þessi öðlast þegar gildi.
hentað slfkum atburðum en þau,
sem lesa hefði mátt úr orðum
utanríkisráðherra okkar, sem
töluð hefðu verið i eyru alþjóða-
fjölmiðla.
Geir Hallgrfmsson forsætisráð-
herra sagði m.a.: Ég skildi um-
mæli utanríkisráðherra á annan
veg en háttvirtur fyrirspyrjandi. I
fyrri ræðu sinni, sem flutt var
áður en utanríkisráðherra fékk
skýrslu um atburði þá, sem hér
voru á dagskrá i gær, rakti hann
gang samningsviðræðna við
Breta, áður en upp úr slitnaði og
áður en til herskipaíhlutunar
kom, og gat þá sáttahugmyndar,
sem sett var fram, en féll síðan
niður við synjun Breta. Bæði ég
og háttvirtur utanrikisráðherra
lýstum því yfir i umræðu hér á.
Alþingi, er herskipaíhlutun hófst,
að tilboðið væri niður fallið. Ef til
nýrra samningsviðræðna kæmi,
sem ekki gæti orðið nema við
gjörbreyttar aðstæður og heim-
köllun herskipa Breta, þyrfti að
byrja að nýju frá grunni.
I síðari ræðu utanríkisráðherra,
eftir að skýrsla um atburðina
fyrir Austurlandi barst honum i
hendur, kom þetta og skýrt fram,
að tilboðið væri niður fallið. Ilann
sagði og, að hann væri ekki til
Brússel kominn til-að semja um
eitt eða neitt og viðræður við
Breta gætu engar orðið meðan
herskip þeirra væru innan is-
lenzkrar fiskveiðilögsögu.
Gils Guðmundsson (K) þakkaði
forsætisráðherra skýr og glögg
svör og fagnaði þeirri eindrægni,
sem í þeim fælist. Hann sagðist
geyma sér að ræða frekar um orð
utanríkisráðherra, unz hann væri
heim kominn og gerði frekari
grein fyrir þeim. Þau hefðu að
sínu mati verið á þann veg, því
miður, að skilja hefði mátt, að
hann gæfi Bretum undir fótinn
með fyrra samningstilboð.
Lúðvlk Jósepsson (K) sagði
erfitt að skilja orð utanríkisráð-
herra á annan veg en þann, að
gælt væri enn við gamia 65.000
tonna tilboðið. Hins vegar trúi ég
því trauðla að rétt sé eftir haft í
fréttamiðlum. Ég þakka skýr svör
forsætisráðherra og legg áherzlu
á, að þeim verði komið á framfæri
við fjölmiðla, bæði heima og er-
lendis. Hins vegar mælist égtil að
forsætisráðherra ítreki, að slíkt
boð verði ekki endurtekið undir
neinum kringumstæðum.
Geir Hallgrfmsson (S) sagði
orð sín hafa verið skýr og skiljan-
leg. Hann sæi ekki ástæðu til að
bæta þar einu eða neinu við.
Þetta mál yrði að ræða frá grunni
að nýju, ef aðstæður breyttust svo
mjög, að viðræður við Breta ættu
að verða réttlætanlegar.
Fórsætisráðherra lagði áherzlu
á, að sú samstaða allra flokka um
mótaðgerðir við ofbeldi Breta,
sem fram hefði komið í utanríkis-
málanefnd og landhelgisnefnd,
styrkti mjög stöðu okkar út á við.
Við skyldum því forðast allt það,
sem yki á sundurlyndi eða fram-
kallaði veikleikamerki í afstöðu
okkar út á við f máli þessu, sem
hefði svo mikla þýðingu fyrir
þjóðarheildina.
Stefán Jónsson (K) mun hafa
komið fram með hliðstæða fyrir-
spurn i efri deild og Gils Guð-
mundsson f neðri deild sem þing-
fréttamaður Mbl. hlýddi ekki á.
Hún mun þó hafa verið með
öðrum hætti og orðalagi en hjá
Gils.
Ólafur Jóhannesson dómsmála-
ráðherra svaraði Stefáni. Hann
sagði að deilda mætti um, hver
væru eðlilegfyrstu viðbrögð ríkis-
stjórnar við orðnum atburðum í
þorskastríðinu. Utanríkisnefnd
hafði þó verið á einu máli um þær
aðgerðir, sem ríkisstjórnin hefði
orðið sammála um að grípa til, að
kæra fyrir öryggisráði og atlants-
hafsráði. Fleiri ábendingar hefðu
að vísu komið fram í nefndinni.
Þær yrðu skoðaðar betur, eftir að
utanríkisráðherra kæmi heim. Að
sínu mati hefði ekki verið rétt að
taka formlega afstöðu til beinna
stjórnmálaslita við Breta, fyrr en
utanríkisráðherra væri til staðar,
enda væri dvöl hans ytra skamm-
vinn.
Síðan vék Ölafur að orðum ut-
anríkisráðherra í Brússel. Hann
sagði það alrangt hjá Stefáni
Jónssyni að utanríkisráðherra
hefði flutt sína ræðu þar eftir að
forsætisráðherra hefði skýrt hon-
um frá atburðum út af Austfjörð-
um. Hins vegar hefði náðst f utan-
ríkisráðherra áður en hann flutti
sfðari ræðu sína, þar sem hann
hefði hart brugðist við, svo sem
fréttir greindu. Utanrikisráð-
herra hefði ekki endurnýjað nein
tilboð við Breta, hvað sem frétta-
túlkun vissra aðila liði. Minnti
hann á fornt spakmæli:
„Seint er um langan veg að spyrja
sönn tfðindi."
Ölafur
Jóhannesson.
Jón Arm.
Héðinsson.
AIMAGI
Jón Armann Héðinsson (A) og
Stefán Jónsson (K) tóku til máls á
eftir dómsmálaráðherra. Hélt
Stefán fast við skilning sinn á
ummælum utanríkisráðherra,
taldi kærur fyrir öryggisráði og
atlantshafsráði „hreint og klárt
blaður" og fór hörðum orðum um
alla afstöðu ríkisstjórnarinnar í
þessu máli. Jón Ármann taldi
hæpið að taka sér f munn fyrra
tilboð til Breta, eftir það sem nú
hefði gerzt, og raunar einnig
áður, ef tillit væri tekið til
ástands þorskstofnsins, sem væri
okkur þýðingarmest fisktegunda.
Geir Hallgrfmsson forsætis-
ráðherra sagði það þingvenju,
og reyndar lágmarksháttvísi,
sem ætíð hefði verið í heiðri
höfð á Alþingi, að gjöra ráð-
herrum fyrirfram viðvart, ef
sérstökum fyrirspurnum væri til
þeirra beint. Þetta hefði Gils
Guðmundsson gert, sem hans hafi
verið von og vísa, í neðri deild.
Stefán Jónsson hefði hins vegar
ekki hirt um slfka þingvenju eða
lágmarksháttvísi. Það kæmi
raunar engum á óvart, sem hlýtt
hefði á mál hans nú — eða fyrr —
á Alþingi. Fyrirspurn Gils hefði
farið að þingvenju og verið
málefnalega fylgt eftir, en það
væri meira en hægt væri að segja
um þennan háttvirta þingmann.
Óviðeigandi væri að gera
háttvirtum utanríkisráðherra upp
skoðanir eða fyrirætlanir að
honum fjarstöddum. Hann
ftrekaði fyrri yfirlýsingar sínar
og utanrfkisráðherra á Alþingi,
eftir herskipaíhlutun Breta, þess
efnis, að fyrra samningstilboð
væri niður fallið. Hann vitnaði
til blaðamannafundar utan-
ríkisráðherra í Brússel, þar
sem þetta hefði itrekað komið
fram. Samheldni um mótaðgerðir
hefði verið eindregin f
utanrfkismálanefnd og rangt væri
og skaðlegt að ala á tortryggni og
úlfúð hér heima, þegar við
þyrftum fyrst og fremst á
heiðarlegri samstöðu og styrkum
samtakamætti að halda.
Stefán Jónsson (K) tók enn til
máls og fullyrti, að islenska
ríkisstjórnin hefði staðið í
samningamakki við Breta dag
hvern undanfarið.
Fjáröflun til vegagerðar:
Þungaskattur eða km-
gjald af dieselbifreiðum
FJÁRMÁLARÁÐHERRA,
Matthías A. Mathiesen, mælti f
gær fyrir stjórnarfrumvarpi um
fjáröflun til vegagerðar. I máli
ráðherra kom fram, að
bifreiðaeigendur greiddu, I verði
hvers bensfnlftra, kr. 34.00 til
ríkisins (kr. 6,91 af dieselolfu)
þar af kr. 16.00 til vegasjóðs.
Erfitt væri að koma sams konar
sköttun við um dieselolfu, þar eð
hún væri til nýtt til margs fleira
en bifreiðaaksturs. Af þeim
sökum væri horfið að sérstöku
þungagjaldi á dieselbifreiðar eða
skattheimtu miðað við hvern
ekinn km, enda hefðu slfkar
bifreiðar sérstakan akstursmæli.
Ráðherrann sagði það eðlilegt, að
þeir sem nýttu vegina, greiddu
með einum eða öðrum hætti hluta
vegakostnaðar. Hér væri því um
skattlagningu að ræða til
samræmis við hluta hins opinbera
f bensínverði, sem sótt væri til
eigenda slíkra bifreiða.
Samkvæmt hinu nýja
frumvarpi er hinn árlegi
þungaskattur bifreiða undir 3.700
kg að heildarþyngd kr. 126.000.
Bifreiðaeigendum, sem greiða
eiga slfkt gjald, er þó heimilt, ef
þeir óska eftir, að greiða heldur
ákveðið gjald fyrir hvern ekinn
km í stað hins fasta árgjalds, á
sama hátt og gildir um
dieselbifreiðar yfir 3.700 kg
þyngd, enda verði þá settur
tilskilinn mælir í slfkar bifreiðar.
Gjalddögum þungaskatts, sem til
þessa hefur verið einn, 1. janúar,
fjölgar nú í tvo: 1. janúar og 1.
aprfl.