Morgunblaðið - 09.02.1983, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. FEBRÚAR 1983
Endurskoðun stjórnarskrárinnar
5. grein
Alþingi verði ein málstofa
Aukið hlutverk þingnefiida
Margir munu sennilega
telja þá breytingu einna rót-
tækasta í tillögum Stjórn-
arskrárnefndar að þar er lagt
til að Alþingi verði ein mál-
stofa, en starfi ekki lengur í
tveim deildum.
Á síðari árum hefur þessari
hugmynd verið alloft hreyft, þegar
starfshætti Alþingis hefur borið á
góma. Margir telja að við slíka
breytingu muni störf Alþingis
breytast til batnaðar og ganga
greiðar fyrir sig, þegar ekki þarf
að fjalla um hvert mál við þrjár
eða fjórar umræður í hverri deild
og þingnefndir í báðum deildum
jafnframt að fjalla um málið.
Alþingi áður
ein málstofa
í þessu sambandi má minna á
það að ekki hefur Alþingi alltaf
starfað í tveimur deildum. Frá því
að það var endurreist fram til árs-
ins 1874 starfaði þingið aðeins í
einni deild. Það var ekki fyrr en
með núgildandi stjórnarskrá, sem
deildaskiptingin var upp tekin, ár-
ið 1874. Þá lágu að baki henni góð
og gildTök — þau að ekki var kjör-
ið á sama hátt til beggja deild-
anna. Var þá ákveðið með hinni
nýju stjórnarskrá að hinir 6 kon-
ungkjörnu þingmenn skyldu eiga
sæti í efri deild, vera þangað
sjálfkjörnir, auk sex annarra
þingmanna, sem voru kjörnir af
Alþingi til setu í þeirri deild.
Þegar konungskjörið var af-
numið með stjórnlagabreyting-
unni 1915 og landkjörið kom í
staðinn, voru hinir landkjörnu
þingmenn einnig sjálfkjörnir til
efri deildar. En eftir að landkjörið
í sinni eiginlegu mynd var fellt
niður 1934 og jöfnunarþingsæti
lögleidd í staðinn, hafa þingmenn
aðeins kosið úr sínum hópi lög-
boðna tölu þingmanna til efri
deildar, alls 20 nú.
Má því segja að deildaskipting
þingsins hafi misst sína fyrri þýð-
ingu, þar sem lengi hefur nú eng-
inn munur verið á kjöri til hinna
tveggja deilda þingsins. Horfnar
eru því hinar sögulegu forsendur,
sem að baki deildaskiptingunni
lágu. Þær forsendur voru svipaðar
og hjá öðrum þjóðum, sem enn
kjósa sumar með allt öðrum hætti
til annarrar deildarinnar en hinn-
ar, svo sem er háttur Bandaríkja-
manna.
Kostir og gallar
Ekki er vafi á því að ýmsir þing-
- eftir Gunnar G.
Schram prófessor
menn munu vera á báðum áttum
um kosti þess að leggja deilda-
skiptingu þingsins niður. Að til-
lögunni um eina málstofu stóðu þó
fulltrúar allra þingflokkanna í
Stjórnarskrárnefnd. Fulltrúar Al-
þýðubandalagsins bentu þó jafn-
hliða á að um leið og slík breyting
er samþykkt þurfi að nást sam-
komulag milli þingflokkanna um
meginatriðin í þeim breytingum á
starfsháttum Alþingis og þing-
sköpum, sem fylgja skulu afnámi
deildaskiptingarinnar. Meginkost-
ir breytingarinnar eru taldir vera
þeir að þingmál gangi greiðar og
hraðar fyrir sig en til þessaTiéfúr
verið. Lágmarksumræðufjöldi um
hvert lagafrumvarp er nú 6 um-
ræður en geta orðið alls 9, ef deild-
um kemur ekki saman um frum-
varpið og málið fer fyrir sameinað
þing. Við breytinguna myndu að-
eins verða þrjár umræður um
hvert lagafrumvarp. Spyrja má
hvort það sé nægilegt til þess að
tryggja nógu vandaða meðferð
málsins. Hefur þá verið á það bent
að um ein mikilvægustu lög hvers
þings, fjárlögin, fara aðeins fram
þrjár umræður og hefur ekki verið
gagnrýnt að þær séu of fáar.
Annað atriði, sem á hefur verið
minnst sem rök gegn einni mál-
stofu, er það að slíkt fyrirkomulag
muni hugsanlega skerða hið rúma
málfrelsi þingmanna, sem nú tíðk-
ast í deildum, en hver umræða má
ekki standa skemur en 3 klukku-
stundir meðan nokkur þingmaður
kveður sér hljóðs. Þetta sjónarmið
þarf að hafa í huga, verði breyting
þessi gerð og gæta þess að öllum
þingmönnum sé ætíð gefinn kost-
ur á að segja álit sitt á hverju því
máli sem á dagskrá er án of
þröngra tímatakmarkana. Er það
eitt þeirra atriða, sem hyggja þarf
sérstaklega að við breytingar á
þingsköpum.
Góð reynsla
nágrannaþjóðanna
Það mun vafalítið hafa verið
hugmyndinni um eina málstofu til
framdráttar hver verið hefur
reynsla nágrannaþjóðanna af slík-
um hætti við þingstörf. 1 Dan-
mörku var þessi breyting gerð
fyrir þrjátíu árum og í Svíþjóð
fyrir tæpum áratug. Fyrir liggja
álit forseta þessara þjóðþinga.
Eru þau mjög á sömu lund: að
breytingin hafi verið mjög til
bóta. Kostir breytingarinnar hafi
m.a. verið þeir að öll málsmeðferð
sé nú miklu einfaldari en áður. Og
afleiðing þess hafi verið sú að af-
greiðsla mála gangi mun hraðar
og greiðar en fyrr hafi tíðkast.
Hér má geta þess að Svíar
ganga svo langt að höfð er í raun
aðeins ein umræða um hvert mál,
þótt það skuli koma fyrir tvo þing-
fundi. í danska þinginu verður
hvert mál hinsvegar ætíð að ræð-
ast við þrjár umræður.
í þessu sambandi má geta þess
að þróunin hér á landi hefur hin
síðari ár verið sú að æ fleiri mál
eru rædd og afgreidd í einni
málstofu — sameinuðu þingi — en
ekki í deildum. Auk fjárlaga-
frumvarpsins eru nú allar þings-
ályktunartillögur bornar fram í
sameinuðu þingi en ekki deildum.
Sama er að segja um fyrirspurnir
og skýrslur ráðherra. Og þar fara
einnig fram umræður um mál
utan dagskrár, sem mjög hafa
færst í vöxt. Eru nú aðeins haldnir
fundir í deildum alla jafna tvo
daga í viku hverri. Sýnir þetta
hvert þróunin stefnir í þessum
málum hér á landi.
Gjörbreyttir starfs-
hættir nefnda
Á því leikur enginn vafi að
nauðsynlegt verður að gera rót-
tækar breytingar á störfum þing-
nefnda, ef tekin verður upp ein
málstofa og umræðum fækkað í
þrjár um hvert lagafrumvarp. Við
það munu þingstörfin færast í
miklu meira mæli inn ( þingnefnd-
irnar en nú er raunin. Þar munu
ítarlegar umræður þurfa að eiga
sér stað um hvert mál og kannanir
og athuganir á einstökum þáttum
þess umfram það sem nú á sér
stað. Kæmi þá til greina að halda
nefndafundi fyrir opnum dyrum, í
stað þess að nú eru þeir lokaðir. Á
þann hátt gætu fjölmiðlar og al-
menningur allur fylgst gjörla með
meðferð mála í nefndum þingsins
svo sem nú er á formlegum þing-
fundum. Lögðu fulltrúar Alþýðu-
flokksins í Stjórnarskrárnefnd til
að nefndafundir skyldu haldnir í
heyranda hljóði, nema nefndin
ákveði annað og fulltrúar Alþýðu-
bandalags bentu á nauðsyn þess
að ákveða hvort og þá á hvern hátt
fundir nefnda þingsins skyldu
vera opnir almenningi.
Aukið vald þingnefnda
Þegar rætt er um nefndir Al-
þingis er rétt að geta þess hér
einnig að Stjórnarskrárnefnd
leggur til að þeim verði falið mun
meira vald en þær hafa nú.
Hlutverk löggjafarsamkomunn-
ar er tvíþætt. ífyrsta lagi er það
verkefni Alþingis að setja þjóðinni
lög. 1 öðru lagi er það verkefni
þess að hafa með því nokkurt eft-
irlit hvernig þau lög eru fram-
kvæmd, sem þingið setur. Af ein-
hverjum ástæðum hefur þessum
síðara þætti í störfum þingsins
verið minna sinnt en skyldi af þess
hálfu á liðnum árum, þótt jafnan
komi ríkisreikningurinn til um-
fjöllunar og samþykktar Alþingis.
Tillögur Stjórnarskrárnefndar
fela í sér verulega bragarbót í
þessu efni.
Lagt er þar til að Alþingi geti
falið fastanefndum þingsins að
kanna mikilvæg mál, sem almenn-
ing varða. Er það nýmæli, og
raunar er ekkert minnst á fasta-
nefndir þingsins í núgildandi
stjórnarskrá. jafnframt geti Al-
þingi veitt þessum nefndum þings-
ins rétt til þess að heimta skýrsl-
ur, munnlegar og bréflegar, af
opinberum stofnunum, starfs-
mönnum og einstökum samtökum
eða fyrirtækjum.
Þessum aðilum yrði skylt að
sinna slíkri kvaðningu þingnefnd-
ar, ólíkt því sem nú er. Þetta vald
nær þó ekki til þess að krefjast
skýrslugjafar af einstaklingum,
sem ekki eru í opinberri þjónustu.
Á þennan hátt yrði þinginu gert
mun betur kleift en nú er að fylgj-
ast með framkvæmd laga, sem
sett hafa verið, og er það mjög til
bóta. En ákvæðið er ekki bundið
við það eitt. Þingnefné gæti
ákveðið að kanna hvert það mál,
sem hún telur vera mikilvægt og
varða hagsmuni almennings, jafn-
vel þótt það sé alls ekki á dagskrá
þingsins eða snúi sérstaklega að
löggjafaratriðum. Nærtæk dæmi
eru t.d. mál, sem snerta rekstur
opinberra fyrirtækja eða fjárfest-
ingarákvarðanir ýmislegar og um-
deildar eða mál, sem snerta hags-
muni neytenda landsins.
Ég er þeirrar skoðunar að hér sé
hreyft þörfu nýmæli, sem gera
muni Alþingi kleift að rækja hlut-
verk sitt betur í þessum efnum en
raun hefur verið á hingað til.
Hættuslóðir
- eftir Ragnheiði
Davíðsdóttur
Titill þessa greinarstúfs hljóm-
ar eins og nafn á spennandi
skáldsögu. Hér er þó engin slík á
ferðinni heldur lítil hugleiðing,
sem varla verður að teljast annað
en lóð á vogarskálina í umræðu
sem aldrei fær enda þ.e. hættu-
slóðir umferðarinnar.
Mig langar til þess að fá lesand-
ann til þess að hugleiða hlut sem
ekkert okkar getur verið án, en
hefur þá náttúru að hann stækkar
í réttu hlutfalli við útþennslu.
Þetta er ferðalag okkar milli
staða, eðlileg samskipti við annað
fólk, réttur eða óréttur. Nú eða
bara andvaraleysi þess sem ekur
bíl sínum sömu leiðina alla daga
allan ársins hring. Gerir lesand-
inn sér grein fyrir að umferðar-
menning okkar lslendinga er orðin
eins og happdrætti, en í því happ-
drætti er vinningurinn ekki eftir-
sóknarverður.
Vegir og götur með brunandi
ökutækjum og iðandi mannlífi
kallast einu nafni umferð. Hættu-
slóðir sem við verðum að feta
okkur eftir hvort sem okkur líkar
betur eða verr. Við vitum er við
leggjum af stað að einhverjir sam-
ferðamanna okkar snúa ekki heilir
til baka. Þetta ferðalag okkar á
degi hverjum er vettvangur
óhappa og slysa, vígvöllur blikk-
beljunnar. Sænska skáldið Arthur
Lundkvist lýsir þessum vettvangi
einkar kaldhæðnislega í kvæði
sínu „Malbik" er hann segir: „Hér
haltrar ei dauðinn með hóglátu
Kagnheiður Davíösdóttir
fasi/hampandi ljá og stundaglasi/
glampandi málmur, glymjandi
hljóð, glymjandi gler og blóð.“
Hörmungar umferðarinnar
verka á okkur stutta stund og oft
„Gerir lesandinn sér
grein fyrir ad umferðar-
menning okkar Islend-
inga er orðin eins og
happdrætti, en í því
happdrætti er vinningur-
inn ekki eftirsóknar-
verður.“
er ekkert annað að gera en taka
undir með öðrum og segja:
„Hörmulegt að þetta skyldi koma
fyir.“ Síðan er það gleymt og ein
talan bætist við í skýrsluna
svörtu.
það vantar ekki að mikið er gert
og kostað til þess að umferðin
höggvi færri skörð í raðir okkar.
Lög og reglugerðir eru nauðsynleg
en duga skammt sé ekki eftir þeim
farið. Það erum við sjálf sem
myndum hugtakið „umferð", þess
vegna verðum við að setja okkur
sjálfum lög, lög sem við höfum
ekki efni á að brjóta, því dómur-
inn verður kveðinn upp af okkur
sjálfum.
Rétturinn hefur alltaf verið
hátt skrifaður í umræðunni um
umferðarmenningu íslendinga. Er
ekki hætta á ferðum ef vegfarand-
inn gengur hiklaust út á gang-
brautina í þeirri trú og vissu að
umferðarrétturinn sé hans? Eða
ökumaðurinn sem uggir ekki að
sér á aðaibrautinni þar sem hann
á „réttinn". Hvaða rétt? Og hvaða
eign og öryggi er í öllum þessum
rétti?
í umræðum sem þessum eru oft
fundnar lausnir á vandamálunum
og gerð úttekt á því sem að er. Hér
verður ekkert slíkt gert. Aðeins
bent á að lausnin liggur hjá okkur
sjálfum. Aðgát skal höfð ... sagði
skáldið okkur til viðvörunar. Ger-
um nú þessi orð að ferðabæn
okkar á hættuslóðum, því slíkar
bænir var farið með áður en ferðin
hófst.