Morgunblaðið - 09.02.1983, Side 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. FEBRÚAR 1983
Fleiri alþingismenn,
betri og meiri afköst?
eftir Jónas
Hallgrímsson _
bæjarstjóra
Seyðisfirði
Uppákoma
Mér brá heldur óþyrmilega, þeg-
ar eitthvert austanblaðanna, und-
ir lok jólakauptíðar, birti feitletr-
aða fyrirsögn um þingsályktun-
artillögu „um umferðarmiðstöð á
Egilsstöðum og vörudreifingar-
miðstöð á Reyðarfirði".
Eftir pöntun frá hæstvirtu Al-
þingi kom í ljós, að höfundar þess-
arar uppákomu reyndust vera 4
heiðursmenn, þar af tveir sem
ætla mætti nokkuð reynda og ráð-
setta, þeir Helgi Seljan og Egill
Jónsson, en hinir tveir, Jón Krist-
jánsson og Sveinn Jónsson, að
sönnu reynsluminni á þessum
vettvangi, en þó báðir varaþing-
menn og vonandi vaxandi.
Umferðarmiðstöð
í tillögu þessari kemur fram
áhugi flutningsmanna á tveim
skyldum málefnum, svo sem fyrr
er getið, annarsvegar uppbygg-
ingu umferðarmiðstöðvar á Eg-
ilsstöðum og hinsvegar vörudreif-
ingarmiðstöð á Reyðarfirði í
tengslum við tollvörugeymslu.
Um fyrri hluta tillögunnar, þ.e.
umferðarmiðstöð á Egilsstöðum,
get ég verið þeim félögum efnis-
lega sammála, þörfin er brýn. Ég
verð þó að segja að heldur sýnist
aðferðin aumingjaleg, að þurfa að
leita eftir ríkisforsjá við svo
sjálfsagt og gráupplagt málefni
fyrir heimamenn að ráða framúr.
Stæði alþingismönnum ekki nær
að vinna að bættri afkomu þeirra
fyrirtækja, sem vilja sinna þessari
þjónustu? Kemur þar ýmislegt til
greina, en þó fyrst og fremst að
minnka klyfjar sívaxandi skatt-
byrði, svo að þessir aðiljar hafi
sjálfir möguleika á að koma upp
og reka jafn sjálfsagða og nauð-
synlega þjónustu, sem hér um
ræðir.
Raunar vil ég taka fram, að
bæði á „Ferðamálaráðstefnunni á
Hallormsstað" um árið, sem ég
minnist ekki að neinn þeirra fjór-
menninga hafi séð ástæðu til að
sitja, og þá ekki síður á sameigin-
legum vettvangi sveitarstjórna á
Austurlandi, hefi ég reynt að
leggja þessu þarfa máli lið, verð
þó að játa, að þessi leið, þ.e. að
skríða undir pilsfald ríkisstjórnar,
kom aldrei til greina í mínum
huga.
Sjósamgöngur
Við síðari hluta þingsályktun-
artillögunnar er sitthvað að at-
huga, en þetta þó helst:
I greinargerð með tillögunni er í
upphafi sagt, að tengsl Austur-
lands við aðra landshluta hafi
lengst af verið á sjó, „en þeim
þætti er í dag um margt ábótavant"
(leturbr. höfundar).
Þessi setning hlýtur að koma
frá manni, sem annað tveggja, sér
sjaldan eða aldrei til sjávar, eða
situr við að pússa neglur sínar
innan Hringbrautar meiri hluta
ársins.
Sjósamgöngur hafa nefnilega,
þingmenn góðir, verið stórbættar
Jónas Hallgrímsson
undanfarin ár með tíðari ferðum
og þar með meiri þjónustu og ör-
yggi fyrir landsbyggðarbúa.
Þá má ekki gleyma nýbyggðum,
vistlegum húsakynnum Skipaút-
gerðarinnar í Reykjavík, sem að
sjálfsögðu koma bæði starfs-
mönnum og viðskiptavinum til
góða, gjörbreyttur flutningamáti,
þ.e. gámaflutningar hefur stór-
bætt alla vörumeðferð og síðast en
ekki síst stendur yfir algjör
endurnýjun skipa félagsins. Auk
fjölhæfniskipsins Vela, sem leigt
hefur verið undanfarið, er búið að
festa kaup á einu skipi, það heitir
fyrir þá sem ekki vita Askja, og
verið er að byggja nýtt fjölhæfn-
iskip til strandsiglinga, mun það
væntanlega koma í not síðar á
þessu ári.
Má raunar segja að saga þessa
„Til hvers haldið þið að
skip sigli með ströndum
fram og hafnir hafí ver-
ið uppbyggðar, ef síðan
á að samþykkja einn út-
gangspunkt, hvaðan
vörum skal dreift yfir
fjöll og dal?“
fyrirtækis síðustu 5—6 árin sé
byltingu líkust, svo hraðar og rót-
tækar hafa breytingarnar verið.
Gæti maður þó ímyndað sér, að
a.m.k. þeir Sveinn Jónsson og
Helgi Seljan væru ekki á móti
byltingum, en lengi skal manninn
reyna.
Vitaskuld má oftast betrum-
bæta alla hluti, en að taka svo
djúpt í árinni, að hér sé „um
margt ábótavant", er hreint skrök
og raunar óskammfeilni í ofaná-
lag, gagnvart þeim, sem hafa verið
og eru að reyna að færa hlutina til
rétts vegar.
Sjóflutningar —
landflutningar
Þá vil ég leyfa mér að efast um
sannleiksgildi þeirrar fullyrðingar
í greinargerðinni, að sunnan jökla
sé nú fluttur verulegur hluti allra
nauðsynja af höfuðborgarsvæð-
inu, hér má þó ef til vill undan-
skilja Höfn í Hornafirði og hugs-
anlega Egilsstaði, fróðlegt væri þó
að sjá þessa fullyrðingu í statistik.
Þvert á móti leyfi ég mér að
fullyrða, að langmestur hluti
flutninga, til og frá Austurlandi,
fari sem betur fer fram á sjó og í
minni heimabyggð veit ég að allir
þeir, sem þurfa á þessari þjónustu
að halda, óska frekar eftir að fá
vörur sínar sjóleiðis og kemur þar
að sjálfsögðu einkum til álita
flutningskostnaður, vörumeðferð
og afhendingaröryggi. Hér má þó
e.v. undanskilja ATVR, en þar er
um að ræða ríkisfyrirtæki, sem
ekki virðist lúta sömu lögmálum
og aðrir.
Sýnist manni þó að þær vörur,
hverra vissulega má deila um holl-
ustu eða nytsemi af, mættu gjarna
fara sjóleiðina, fremur en hossast
eina 750 km í rándýrri landfragt,
en hér er ekki við starfsmenn á
Seyðisfirði að sakast, heldur að
sögn, hina ósýnilegu hönd kerfis-
ins í Reykjavík.
Austurlandsáætlun
Og áfram skal haldið. Næst ber-
um við niður þar sem höfundar
greinargerðarinnar virðast hrein-
lega hafa truflast, vonandi þó að-
eins um stundarsakir.
Byrjað er á að vitna í svonefnda
„Austurlandsáætlun", frá 1975,
sem a.m.k. fram til þessa hefur
ekki verið til annars brúkleg en að
draga dár að, enda aldrei verið
samþykkt, hvorki af einstökum
sveitarstjórnum, samtökum sveit-
arfélaga í Austurlandskjördæmi,
ríkisstjórn eða Alþingi.
Maður hélt nú sannast sagna, að
þessi draugur væri hættur að
angra Austfirðinga og situr síst á
alþingismönnum að upphefja að
nýju þetta apaspil kyrrsetuafla og
mannkílómetrakúnstera og gildir
þá einu, hvort heldur theoríupiltar
utan úr bæ eða Framkvæmda-
stofnunin ber ábyrgðina. Þessar
„bókmenntir" hafa reynst bull,
raunar fokdýrt bull, sem best væri
að menn sameinuðust í bæn um að
gleyma.
En er nú undarlegt þó manni
renni í skap við að lesa t.d. eftir-
farandi:
„Reyðarfjörður er eina vöruhöfn
Austurlands, sem liggur miðsvæð-
is gagnvart töluverðu svæði og
nokkrum íbúafjölda. Hún þjónar
Héraði og þaðan er um veg 15 km
til Eskifjarðar, 40 km til Norð-
í minningu séra Emils Guð-
mundsonar í Minneapolis
— eftir Valdimar
Björnsson
Séra Emil Guðmundsson, sem
var langt kominn með sögurit um
trúmál og þversemi meðal Vest-
ur-íslendinga, lýkur aldrei bók-
inni. Hann dó skyndilega á milli
jóla- og nýárs af hjartabilun, rétt
mánuði fyrir 59 ára afmælið.
Ekkja hans, dr.Barbara Guð-
mundsson, ætlar að ljúka verkinu
sem Valtýr Emil hafði lengið unn-
ið að — frásögn um hvernig Únít-
ara kirkjustarf byrjaði meðal Is-
lendinga í Vesturheimi með Björn
alþingismanna Pétursson sem
postula.
Væri biskupstignin til í þeirri
kirkju, þá hefði dr. Emil borið
þann titil, því hann var yfirmaður
Únitara safnaðarstarfsemi í 11
miðvesturríkjum Bandaríkjanna
og þremur fylkjum í Kanada.
Hann var til heimilis að 5505 28th
Avenue South í Minneapolis,
Minnesota, í fleiri ár.
Margt er athugavert í sambandi
við rannsóknir þær sem dr. Emil
hafði unnið að bæði á íslandi og í
Bandaríkjunum og Kanada. Fyrst
má þó minnast á æviferil hins
bráðkvadda kennimanns. Valtýr
Emil fékk hann að heita skömmu
eftir að hann fæddist á bóndabæn-
um Borg, ekki langt frá Lundar-
þorpi við Manitobavatn um 85
mílur fyrir norðan Winnipeg.
Hann var elstur þeirra þriggja
sona sem Björgvin Guðmundsson
og Rannveig Björnsdóttir áttu.
Björn Ágúst, bóndi á heimabæn-
um, dó fyrir skömmu, 55 ára gam-
all. Guðmundur Leslie, 54 er einn
á lífi, tekinn við heimajörðinni.
Björgvin dó aðeins 62 ára, 1956.
Rannveig er enn á lífi, varð 91 árs
í september í fyrra, kominn á elli-
heimili, ekki full hraust en and-
lega hress.
Emil þekkti vel ætterni sitt og
talaði oft um frændfólk, fjær og
nær. Satt var það hjá Heimi
heitnum Þorgrímssyni er hann
skrifaði um Emil, sveitunga sinn, í
Sögu íslendinga í Vesturheimi:
„Hann er fríður sýnum og vel gef-
inn, enda komin af mesta myndar-
fólki í báðar ættir." Björgvin faðir
Emils var sonur Guðmundar Guð-
mundssonar Ásgrímssonar frá
Snotrunesi í Borgarfirði eystra og
Mekkin konu hans, dóttur Jóns
Þorsteinssonar frá Surtsstöðum
og Mekkin Jónsdóttur frá Hrafna-
björgum; fóru þau frá Islandi 1893
og settust að nálægt Lundar.
Rannveig Dorothea , móðir Emils
var dóttir Björns Þorsteinssonar
sem fluttist frá Hofsstöðum í
Hálsasveit í Borgarfjarðarsýslu
árið 1887 til Kanada, fyrst til
Winnipeg og svo til Lundar. Þuríð-
ur Hjálmsdóttir hét kona Björns,
og var hún dóttir Hjálms alþing-
ismanns Péturssonar í Norðtungu
og konu hans Helgu Árnadóttur
frá Kalmannstungu.
Emil heimsótti skyldfólk í Borg-
arfirði, í Breiðdalnum og Borgar-
firði eystra og víða, bæði á íslandi
og í Kanada og Bandaríkjunum.
Hann var frændrækinn og var
gaman að heyra hann tala um
ættmenn, lífs og liðna, hvar sem
þeir voru niðurkomnir. í móður-
ætt hans, til dæmis, séra Pétur
Hjálmsson, sem þjónaði íslenzk-
lútherskum söfnuðum í Kanada,
aðallega í Alberta; Kristján Jóns-
son frá Sveinatungu í Norðurár-
dal, lengst af í Duluth, Minnesota
og Jón Þorsteinsson með íþrótta-
sal sinn í Reykjavík, að örfáir séu
nefndir. Og svo voru í föðurætt-
inni Jón Jónsson alþingismaður
frá Sleðbrjót og núverandi alþing-
ismaður, Halldór Ásgrímsson frá
Höfn í Hornafirði, að ekki sé reynt
að nefna margt annað fólk skylt
honum á Austurlandi.
Fyrri íslandsdvöl hins látna var
þannig lýst af Heimi Þorgríms-
syni sem ólst upp á Einarsstöðum
í Reykjadal í Suður-Þingeyjar-
sýslu og á Lundar í Manitoba —
um tímabil ritstjóri Heimskringlu
í Winnipeg: „Það mun hafa verið
tilgangur hans með förinni heim
að afla sér nægrar þekkingar á ís-
lenzku máli, til þess að hann gæti
með tíð og tíma þjónað íslenzkum
söfnuðum hér vestra, sem enn get-
ur orðið.“ Það varð aldrei; prests-
þjónusta Emils var aðallega á
þeim tíma sem enskan var allsráð-
andi og prestverk hans á því máli.
En hann nam guðfræði við Há-
skóla íslands rétt eftir stríðslok,
1945 til 1947, geymdi góðar minn-
ingar um félaga á þeim árum og
hélt sambandi við þá marga. Hann
hafði lengi í huga að rannsaka og
rita um byrjun Únitara-hreyfing-
arinnar meðal íslendinga í Vest-
urheimi og var hann að athuga
bréf og gögn um það efni í tveggja
mánaða Islandsdvöl um og eftir
jólin 1981.
Ritið, óklárað enn, er á ensku og
þannig getur frú Barbara, ekkja
Emiis, lokið verkinu á grundvelli
ótal gagna sem honum tókst að
safna.
Björn alþingismaður á Aust-
fjörðum, sonur séra Péturs á Val-
þjófsstað, fór vestur roskinn mað-
ur, átti heima í Norður-Dakota og
svo í Winnipeg, og hefur hann
alltaf verið talinn sá er innleiddi
Únítarisma meðal samlanda
sinna. Hann kynntist í Minneapol-
is Kristofer Jansson, norskum
menntamanni sem varð fyrsti Ún-
ítara-prestur Norðmanna í Vest-
urheimi og upp úr því byrjaði
Björn að „bera út boðskapinn" um
frjálslyndari trúarbrögð í Islend-
ingabyggðum aðallega í Kanada.
Er nokkrir söfnuðir mynduðust,
varð annar maður, sem bar nafnið
Pétursson, aðalleiðtoginn um
margra ára skeið; séra Rögnvald-
ur Pétursson í Winnipeg.
Kristofer Jansson hvarf aftur
til Noregs og dó í Danmörku.
Hann var áhrifamikill ræðumaður
á Minneapolis-árum sínum og
hafði talsverð áhrif á landa sinn,
sem varð seinna frægur rithöf-
undur, Knut Hamsun, sem bjó þá
um tíma í Minnesota. Kristofer
Jansson stofnaði og þjónaði smá
Únitara-söfnuði úti í sveit nálægt
Hanska, Minnesota, í fáein ár.
Nora-sofnuður hét hann og fyrir
nokkrum árum þjónaði séra Emil
Guðmundsson þeim söfnuði. Hann
var sérstaklega vel að sér í ævi-
sögu stofnandans og trúarskoðun-
unum sem hann hélt á lofti.
Emil og Barbara voru bæði með
doktorsnafnbót — Ph.D. eða Doct-
or of Philosophy er titill frúarinn-
ar og fékk hún þá gráðu fyrir
framhaldsnám og ritgerðarsamn-
ingu í vísindagreinum — Ecology
helst, og þekkir hún, til dæmis,
kísilgúr betur en flestir og hefur
oftar en einu sinni verið í Reykja-
hlíð og víða innan um náttúruund-
ur íslands.
Hjá séra Emil er D.D. nafnbótin
— Doctor of Divinity — honoris
causa, veitt honum í viðurkenn-
ingarskyni fyrir starf sitt í presta-
skólanum sem útskrifaði hann
1952, Meadville Seminary, nú
bundið við Chicago University.
Það var árið 1951 sem Emil og
Barbara Rohrke giftust, hún þá
útskrifuð með Bachelors-gráðu í
zoology frá ríkisháskóla Tenn-
essee í Nashville. Fyrsta sókn Em-
ils eftir vígslu 1952 var í Ells-
worth, Maine, og svo var hann
þjónandi prestur í New London,
Connecticut; Houston, Texas, og
loks Hanska nálægt New Ulm,
Minnesota, áður en hann var sett-
ur í stjórnarstörf af Únítara-
yfirvöldunum í Boston, Með ból-
festu í Minneapolis var hann titl-
aður Inter-District Representat-
ive of Unitarian Universalist Ass-
ociation. Barbara fót í framhalds-
nám við tækifæri, fékk meistara-
gráðu í líffræði og landafræði við
Mankato, Minnesota, State Uni-
versity og svo loks doktorsgráðu
árið 1969 á Iowa State University í
Ames, í botany og water resourc-
es.
Emil og Barbara áttu tvíbura-
dætur sem fengu að heita Holly
Mekkin og Martha Rannveig.
Holly útskrifaðist úr Reed College
í Portland, Oregon, og giftist síðar