Morgunblaðið - 09.02.1983, Side 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 9. FEBRÚAR 1983
Víglundur Þorsteinsson, formaður Félags íslenskra iðnrekenda, á 50 ára afmælisfundi félagsins:
Tafír á framkvæmd EFTA-loforðanna
hafa reynst iðnaðinum dýrkeyptar
HÉR fer á eftir ræða Víglundar
l'orstein.s.sonar, formanns Félags ís-
lenzkra iðnrekenda, á afmælisfagn-
aði félagsins sl. laugardag, í tilefni
50 ára afmælis félagsins 6. febrúar
sl.:
Þann 6. febrúar árið 1933 komu
nokkrir iðnrekendur saman til
fundar á Hótel Borg og stofnuðu
með sér félagsskap er hlaut nafnið
Félag íslenskra iðnrekenda. Aðal-
hvatamaðurinn að stofnun félags-
ins og fyrsti formaður þess var
Sigurjón Pétursson á Álafossi, en
auk hans voru stofnendur félags-
ins þeir Eggert Kristjánsson, kex-
verksmiðjunni Frón; Guðmundur
Jóhannesson, aðaleigandi fyrir-
tækisins Magnús Th. Blöndal; Jón
Bjarnason sem var starfsmaður
fyrirtækisins Magnús Th. Blöndal,
þegar félagið var stofnað, en hann
stofnaði Kaffibrennslu Reykjavík-
ur; Gunnlaugur Stefánsson, Kaffi-
bætisverksmiðju G.S.; H.J. Hólm-
járn, Smjörlíkisgerðinni Svani;
Hans Kristjánsson, Skjólklæða-
gerðinni hf.; Helgi Bergs, forstjóri
Sláturfélags Suðurlands; Konráð
Gíslason, starfsmaður Fiskimjöls
hf.; Ragnar Jónsson, Smjörlíkis-
gerðinni hf.; Sigurður Waage,
Sanitas hf.; Stefán Thorarensen,
Efnagerð Reykjavíkur; Sveinn
Valfells, Vinnufatagerð íslands,
og Tómas Tómasson, Ölgerðinni
Agli Skallagrímssyni.
Fyrstu lög félagsins
I fyrstu lögum félagsins sem
samþykkt voru á stofnfundinum
segir m.a. svo um tilgang þess:
„Tilgangur félagsins er að efla
og vernda íslenskan verksmiðju-
iðnað og vera málsvari hans í hví-
vetna. Tilgangi sínum hyggst fé-
lagið ná meðal annars með því:
að reyna að hafa áhrif á lög-
gjöf þjóðarinnar og gera tillög-
ur um þau málefni, er snerta
innlendan iðnað, og vera ávallt
við því búið að svara þeim
fyrirspurnum er því kynnu að
berast viðvíkjandi verksmiðju-
iðnaði og á þann hátt tryggja
iðnrekendum að réttur þeirra
sé ekki fyrir borð borinn
hvorki af löggjafarþingi þjóð-
arinnar né öðrum.
Það er athyglisvert þegar litið
er á þau markmið, sem sett voru í
fyrstu lögum félagsins og helstu
baráttumál félagsins í byrjun,
verður ekki annað séð en að aukin
opinber afskipti ríkisins af at-
vinnurekstri hafi rekið menn til
stofnunar FÍI. Á fyrstu áratugum
þessarar aldar var hér óheft frí-
verslun og í henni risu upp fjöl-
mörg iðnfyrirtæki sem fengust við
fjölbreytta framleiðslu. íslensk
iðnþróun hófst nefnilega af fullum
krafti í fríverslun, en ekki á hafta-
tímabili eins og oft hefur verið trú
manna.
Gjörbreytt staða með
heimskreppunni
Með heimskreppunni varð hér á
landi sem annars staðar gjör-
breyting á stjórn efnahagsmála, í
stað fríverslunar var innleitt hér
hafta- og skömmtunarkerfi sem
mjög þrengdi að allri atvinnu-
starfsemi og var iðnaðurinn þar
engin undantekning.
Innflutningsleyfi og gjaldeyr-
isskömmtun voru inntak stjórn-
arstefnunnar allt fram yfir árið
1950 og iðnrekendur voru á þess-
um árum beiningamenn á opin-
berum stjórnarskrifstofum sem
fóru með þeirra mál.
Innfíutningur
háður leyfum
í þessu sambandi vil ég vitna til
greinar er Gunna J. Friðriksson
þáverandi formaður félagsins rit-
aði í afmælisblað þess á 40 ára
afmælinu.
„Allt frá upphafi félagsins og
til ársins 1960 var allur inn-
flutningur að meira eða minna
leyti háður leyfum. Baráttan
stóð við stofnun, sem að vísu
skipti nokkrum sinnum um
nöfn en mun þó sennilega hafa
orðið óvinsælust undir nafninu
Fjárhagsráð. Það má segja að
allt haftatímabilið, að undan-
skildum stríðstímanum hafi
verið samfelld eyðimerkur-
ganga fyrir íslenskan iðnað.
Iðnaðinum var haldið í algjöru
svelti um kaup á nauðsynleg-
um hráefnum, vélum og bygg-
ingu verksmiðjuhúsa.
Tolla-, verðlags- og
lánamálin aðalmálin
Á þessum fyrstu árum voru
jafnframt komin til þau baráttu-
mál sem allar götur síðan hafa
verið meginmál félagsins þ.e.
tolla-, verðlags- og lánamálin.
Baráttan í þessum málum hefur
reynst langvinn og erfið og er ekki
enn séð fyrir endalokin í þeim efn-
um. Lánamálin komu fljótt á
dagskrá hjá félaginu.
Samvinna um uppbyggingu
iðnlánasjóðs
Árið 1941 tóks samvinna við
Landssamband iðnaðarmanna um
uppbyggingu iðnlánasjóðs sem
stofnsettur hafði verið með lögum
nr. 12, 9. janúar 1935 að frum-
kvæði Landssambandsins.
Með lögum nr. 40 1941 var sjóð-
urinn efldur nokkuð og hlutverk
hans gert víðtækara.
Iðnaðarbanki íslands
stofnaður
Árið 1951 var Iðnaðarbanki fs-
lands hf. stofnaður.
Jafnframt varð iðnlánasjóður
þá deild í bankanum, en hann
hafði fram til þess verið í vörslu
Víglundur Þorsteinsson formaður
Félags íslenzkra iðnrekenda í ræðu-
stóli á 50 ára afmælisfundi félagsins
sl. laugardag.
Útvegsbanka fslands. Með stofnun
bankans náðist fram baráttumál
sem lengi hafði verið unnið að.
Bankastofnun var fyrst hreyft á
alm. félagsfundi árið 1935, og var
málinu haldið áfram allar götur
frá því. Á fimmta áratugnum
tókst samstarf með Landssam-,
bandi iðnaðarmanna um málið
með framangreindum lyktum. Af
hálfu iðnrekenda hafði Kristján
Jóh. Kristjánsson formaður FÍI
1945—1956 forystu málsins með
höndum og átti framganga hans
drjúgan þátt í stofnun bankans.
Löguin um iðnlána-
sjóð breytt
1963 var lögum um iðnlánasjóð
enn breytt og honum þá séð fyrir
tekjustofni, iðnlánasjóðsgjaldinu
svonefnda. Með tilkomu gjaldsins
urðu straumhvörf í starfi sjóðsins
og er hann nú öflugur fjárfest-
ingalánasjóður með trausta eig-
infjárstöðu og þjónar vel þörfum
iðnaðar um fjárfestingalán. Fyrst
og fremst vegna þess skatts sem
iðnaðurinn lagði á sjálfan sig
sjóðnum til styrktar.
Eigið fé sjóðsins nemur nú
þriðjungi heildarútlána hans. í
ljósi þessarar þróunar ákvað
stjórn FÍI að leggja til í ársbyrjun
1982 að iðnlánasjóðsgjaldið yrði
lækkað um 90%, tókst samvinna
við Landssamband iðnaðarmanna
um málið og voru lög þar af lút-
andi samþykkt á Alþingi á sl. vori.
Grundvallarbreyting 1960
Árið 1960 varð hér á landi
grundvallarbreyting í stjórn efna-
hagsmála. Viðreisnarstjórnin sem
þá var mynduð setti fram nýja
efnahagsstefnu sem vék að mestu
Ieyti frá gömlu hafta- og leyfa-
stefnunni yfir á braut frjálsra
viðskipta.
Á ársþingi félagsins árið 1960
komst Sveinn B. Valfells þáver-
andi formaður félagsins svo að
orði um þessa stefnubreytingu:
„Flest atriðin bæta samkeppn-
isaðstöðu hins íslenska iðnaðar
til muna og ber því mjög að
fagna. Hins vegar er efalaust
þörf ýmissa frekari lagfæringa
á efnahagsmálum þjóðarinn-
ar.“
Mikill uppgangur í
íslensku efnahagslífi
Árangur þessara ráðstafana lét
ekki á sér standa. í kjölfar þeirra
fylgdi mikill uppgangur í íslensku
atvinnulífi, í iðnaði jafnt sem öðr-
um greinum. Á árunum 1960-
—1966 varð hagvöxtur nær 70%
hér á landi. Slíkan hagvöxt er
hvergi að finna á neinu öðru tíma-
bili í sögu okkar.
EFTA-inngangan
Seinni hluta sjöunda áratugar-
ins hófst hér á landi undirbúning-
ur að þátttöku okkar íslendinga í
fríverslunarsamstarfi Evrópu-
ríkja, sem lyktaði síðan svo sem
öllum er kunnugt með þátttöku
okkar í EFTA frá 1. janúar 1970.
Undirbúningur að þátttöku í
EFTA stóð í mörg ár og var haft
samstarf við stjórn félagsins um
málið. Sérstaklega um margvís-
legar aðgerðir sem gera þurfti til
að skapa íslenskum iðnaði aðlögun
í fríverslun.
EFTA-innganga var mikið hita-
mál í FÍI á sínum tíma og hart
deilt um málið. Að lokum fór svo
að almennur fundur í félaginu
samþykkti aðild að EFTA með
miklum meirihluta atkvæða.
Til grundvallar þeirri samþykkt
lágu loforð þáverandi ríkisstjórn-
ar um úrbætur í starfsskilyrða-
málum iðnaðarins jafnframt því
sem EFTA-samningurinn sjálfur
gerði ráð fyrir 10 ára aðlögun ís-
lensks iðnaðar að fríverslun.
Of langt mál er að rekja hér í
smáatriðum hver hin svokölluðu
EFTA-loforð voru en þau má
flokka í aðgerðir í eftirfarandi
málum: tolla-, skatta- og lána-
málum. Ymis önnur atriði var
einnig að finna í loforðunum.
Mikill meirihluti íslenskra iðn-
rekenda var bjartsýnn á vöxt og
viðgang iðnaðar hér á landi í upp-
hafi fríverslunar.
EFTA-samningurinn gerði ráð
fyrir því að tollvernd iðnaðarins
breyttist ekki fyrstu 4 ár aðlögun-
artímans.
Jafnframt var megin inntak
EFTA-loforðanna að hráefnatoll-
ar lækkuðu hraðar en tollar á full-
unnum vörum, jafnframt því sem
tollar og söluskattur af iðnaðar-
vélum féllu brott.
Framleiðsla og eftirspurn
jukust framan af
áttunda áratugnum
Framan af áttunda áratugnum
var hagvöxtur mikill og naut iðn-
aðurinn þess í vaxandi eftirspurn
og framleiðslan jókst verulega.
Þetta tafði hins vegar fyrir ýms-
um nauðsynlegum aðgerðum
vegna EFTA-aðildarinnar. Á síð-
ari hluta áratugarins dró mjög úr
framleiðsluaukningu í iðnaði og
átti hann þá í vök að verjast, bæði
gagnvart öðrum innlendum at-
vinnugreinum, sem nutu um
margt betri starfsskilyrða en iðn-
aðurinn og einnig gagnvart er-
lendum keppinautum. Á sama
tíma hafði verðbólga magnast
verulega og hefur hún valdið iðn-
aðinum — sem og öðrum atvinnu-
greinum — þungum búsifjum.
KnúiÖ á um EFTA-loforðin
Starfsemi félagsins síðustu 10
árin hefur að langmestu leyti
beinst að því að knýja á um efndir
EFTA-loforðanna. Með þrotlausu
starfi hefur þar nokkuð áunnist en
því miður of lítið og of seint. Taf-
irnar á framkvæmd EFTA-loforð-
anna hafa reynst iðnaðinum dýr-
keyptar.
Vonbrigði iðnrekenda eru mikil
yfir þeim seinagangi sem ríkt hef-
ur í framkvæmd aðlögunarinnar
og mörg þung orð hafa fallið um
seinaganginn.
Talað fyrir daufum eyrum
Á ársþingi félagsins vorið 1979
komst þáverandi formaður, Davíð
Sch. Thorsteinsson, svo að orði:
„Iðnrekendur hafa í áratugi
talað fyrir daufum eyrum um
nauðsyn þess að renna fleiri
stoðum undir hið einhæfa at-
vinnulíf landsmanna og jafn-
framt um mikilvægi þess að
hefja markvissa iðnþróun.
Hingað til hefur tregðulögmál-
ið haft betur. Ég fullyrði, að
þótt aðeins séu eftir 9 mánuðir,
ég endurtek 9 mánuðir, þar til
umsömdum aðlögunartíma að
fríverslun lýkur, er enn óra-
langt í það að aðlögun ís-
lenskra stjórnvalda að fríversl-
un sé komin á það stig, sem
hún hefði þurft að vera árið
1970 þegar aðlögun iðnaðarins
að fríverslun átti að hefjast."
Níu mánuðum síðar lauk aðlög-
unartimanum, án þess að EFTA-
loforðin væru að fullu efnd.
Stærstu áfangarnir í tollamál-
um eru að vísu að baki. Enn eru þó
lagðir tollar og aðflutningsgjöld á
ýmis aðföng og vélar sem iðnaði
eru nauðsynlegar.
f skattamálum hefur það eink-
um gerst á síðasta áratug að sölu-
i
Björgunarfélag Vestmannaeyja:
Björgunartæki og
neyðarbíll til Eyja
Björgunarfélag Vestmannaeyja hef-
ur fest kaup á nýjum bíl fyrir félagið
sem nota á sem björgunartæki og
neyöarbíl í sjúkraflutningum i Kyjum,
samkvæmt upplýsingum Kristins Sig-
uróssonar formanns Björgunarfélags-
ins. Bíllinn er af gerAinni (’hevrolet
Suburhan og kostar um 400 þús. kr. til
Björgunarféíagsins, en enn er óvíst um
niAurfellingu ákveAinna gjalda.
Þetta er fyrsti bíilinn sem Björg-
unarfélag Vestmannaeyja kaupir en
félagið var stofnað 1918 og átti m.a.
frumkvæðið að stofnun íslenzkrar
landhelgisgæzlu með kaupunum á
Gamla-Þór til Vestmannaeyja.
Á myndinni eru þrír Björgunarfélags-
menn fyrir framan nýja bflinn. Frá
vinstri: Einar Steingrímsson, Heimir
Sigurbjörnsson og Kristinn SigurAs-
son.
Ljósmynd Mbl. Kmilía