Morgunblaðið - 18.03.1983, Blaðsíða 24

\ \
I
24
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 18. MARZ 1983
Stalín sigursæli
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Heimsstyrjöldin 1939—1945:
Frá Moskvu til Berlínar
eftir Earl F. Ziemke og ritstjóra
Time-Life bóka.
Jón Guðnason og Jónína Mar-
grét Guðnadóttir íslenskuðu.
Almenna bókafélagið 1983.
Frá Moskvu til Berlínar er í
bókaflokki Almenna bókafé-
lagsins: Heimsstyrjöldin
1939—1945. Sagt er frá síðustu
sigrum Þjóðverja í Rússlandi
og endalokum þeirra þar í
glímunni við Sovéthermenn
sem sneru vörn í sókn og hættu
ekki fyrr en þeir höfðu náð
Berlín.
Lokakafli bókarinnar nefnist
Stalín sigursæll, enda má segja
að í heild sinni sé bókin lofgerð
um hinn sigursæla bónda í
Kreml og liðssveitir hans.
Ótrúleg seigla olli því að Sov-
étmenn stóðust árásir Þjóð-
verja og ekki aðeins baráttu-
vilji var fyrir hendi heldur
nægilegt mannvit til að leika
oftlega á andstæðinginn. Um
þetta allt má lesa í Frá Moskvu
til Berlínar ef lesandinn býr yf-
ir áhuga og þolinmæði.
Það er nefnilega eitt sem
greinir Frá Moskvu til Berlínar
frá öðrum bókum í Heimsstyrj-
öldin 1939—1945. Nákvæmni,
eiginlega smásmygli, stýrir
Stalín
penna Earl F. Ziemke og að-
stoðarmanna hans. Mér þótti
nóg um, en þess ber að geta að
hér fá þeir eitthvað fyrir snúð
sinn sem vilja lesa sem mest
um styrjöldina, þreytast aldrei
á lýsingum á henni.
Yaltaráðstefnan er gerð að
umræðuefni í Frá Moskvu til
Berlínar. Þótt Stalín skorti
ekki sveigjanleik virðist hann
hafa leikið á fulltrúa Vestur-
veldanna, enda mótmælti aðal-
hernaðarráðgjafi Roosevelts
landamæratillögu Sovétmanna
hvað varaði Pólland með eftir-
minnilegum orðum: „Herra
forseti, þetta er svo teygjanlegt
að Rússar geta teygt það alla
leiðina frá Yalta til Washing-
ton án þess einu sinni að brjóta
það formlega." Þetta sam-
þykkti Roosevelt að vísu, en
réttlætti samkomulagið á
þessa leið: „Það skásta sem ég
get gert fyrir Pólland sem
stendur." Áður en mánuður var
liðinn fengu orð aðalhernað-
arráðgjafans aukinn þunga.
Fyrr er getið lofgerðar um
Stalín, dugnað hans og
kænsku. En það var ekki síst
hinn óbreytti Sovétborgari sem
átti þátt í sigrinum. Um það
i vitna hinar fjölmörgu myndir í
bókinni, flestar máttugri orð-
um. í lok bókarinnar er sagt
frá uppbyggingu sovéskra
kvenna. Þar stendur m.a.: „í
Sevastopol, sem sprengjuhríð
Þjóðverja hafði jafnað við jörð,
skipulagði saumakonan Irina
Chervyakova 18 starfsfélaga
sína í því skyni að endurreisa
verksmiðju þeirra — gera við
gólf og kalka veggi. Þessi
vinnuflokkur saumakvenna
réðst næst í það að aðstoða við
að endurreisa járnbrautarstöð,
samkomuhús og veg. Alls létu
þessar 19 konur 7.000 vinnu-
stundir af hendi rakna til við-
reisnarinnar."
Stalín stóð ekki einn ásamt
orðum hlöðnum hershöfðingj-
um sínum.
Jóhann Hjálmarsson.
Misgott en fjölbreytt
Hljóm-
plotur
Finnbogi Marinósson
Daryl Hall and John Oates
h2o
RCA RCALP 6056
Daryl Hall og John Oates hitt-
ust fyrst árið 1967, þegar þeir
voru að reyna að koma sér á
framfæri í litlum klúbbum. Dar-
yl hafði fengið örlitla þjálfun í
klassík og söng bakrödd í söng-
flokki. John stofnaði hljómsveit
sem hann kallaði „Gulliver" en
Daryl snéri sér að námi í blaða-
mennsku. Hljómsveitin starfaði
í nokkur ár og afrekaði eina
plötu á merki Elektra. Gulliver
sprakk og John tók upp samstarf
við Daryl. Þeir komust á samn-
ing hjá Atlantic þar sem þeir
gáfu út sína fyrstu plötu sem
Dúett 1972. Síðan hefur mikið
vatn runnið til sjávar. Hjá Atl-
antic gáfu þeir út þrjár plötur og
fluttu sig síðan yfir á merki
RCA þar sem þeir hafa verið síð-
an.
„H20“ er þrettánda platan
sem félagarnir senda frá sér
saman. Á henni eru ellefu lög.
Aðeins eitt laganna er samið af
þeim báðum og er það hið geysi-
vinsæla lag „Maneater". John á
aðeins tvö lög, Hall á sex, eitt
skrifaði Janna Allen og að síð-
ustu er að finna lagið „Family
Man“ sem Mike Oldfield gerði
vinsælt á plötunni „Five Miles
Out“. Útsetning Oldfields er
hreint afbragð og ekki er með-
ferð þeirra félaga síðri. Það er
ekki síður vænlegt til vinsælda,
næst á eftir „Maneater". En
þetta eru ekki einu lögin á plöt-
unni sem eitthvað er spunnið í.
Misgóð eru þau og segja má um
plötuna að hún sé full af fjöl-
breyttum popp-ballblöðrum.
Nefna má fjölmörg dæmi: Allir
ættu að vita hvernig „Maneater"
hljómar, og eflaust muna flestir
enn eftir „Family ,Man“. í „Ital-
ian Girl“ og „Guessing Games"
ræður hefðbundið popp ferðinni
og næsta lag þar á eftir minnir
illilega á gömul bóluna Knack.
Eitt tekst þeim félögum sem
fáum, mjög fáum, hefur tekist
enn, en það er að láta trommu-
heila hljóma þannig að lagið
verði ekki kalt og fráhrindandi.
Það sannast í laginu „Art Of
Heartbreak".
Platan er poppuð af betri
gerðinni og sá sem hana kaupir
þarf ekki að óttast að hann sé að
kaupa bara eitt gott lag.
FM/AM
Dagbækur Anais Nin
Erlendar
bækur
Jóhanna Kristjónsdóttir
Fyrir síðustu jól kom út hjá Ið-
unni bók eftir Anaís Nin og var
það fyrsta bók, svo að ég viti til,
sem hefur verið gefin út á íslenzku
eftir jænnan höfund. Ýmsum þótti
sérkennilega valið, því að hinar
léttu gleðisögur sem í bókinni
voru, væru hreint ekki dæmigerð-
ar fyrir höfundaferil hennar. Ég
hafði ekki lesið hinar frægu dag-
bækur Anaís Nin og tók við að
pæla í gegnum þær, upp á mörg og
þykk bindi og varð þá vissulega
margs vísari um Nin sem rithöf-
und er ekki kom fram í fyrr-
nefndri gleðisagnabók, en ein-
hvers staðar er það haft eftir Nin,
að þá bók hafi hún skrifað aðeins
vegna þess að óþægilega lítil
gróska var í peningatrénu hennar
um þær mundir. Strax í fyrsta
bindi dagbókanna komu í ljós
magnaðir hæfileikar . Nin til að
gera efni sínu skil á lifandi og
dramatískan hátt. Það kann að
hafa verið erfitt að velja úr efni
Nins við útgáfu þessara bóka, því
að miklu meira var til, en ég get
ekki betur séð en vel hafi til tekizt.
Þetta er ekki dagbók í orðsins
fyllstu merkingu, að hverjum degi
séu gerð skil, heldur hugleiðingar
almennar og frásagnir færðar les-
endum á mjög svo persónulegan
hátt. í fyrsta bindinu var Nin að
hefja rithöfundaferil sinn með
stuttri en innihaldsríkri ritgerð
um verk D.H. Lawrence. Hún bjó
þá með fjölskyldu sinni í úthverfi
Parísarborgar. Síðan breytast
fábrotnir lífshættir hennar, hún
kemst í kynni við listamenn sem
atkvæðamestir voru á þeim tíma,
Henry Miller skyldi sérstaklega
getið svo og súrrealistans Antonin
Artaud. í henni togast á borgara-
leg löngun hennar til að lifa
venjubundnu lífi, eins og hún hef-
ur verið alin upp við og hið erfiða
og oft yfirborðskennda og óreiðu-
sama líf listamannsins á þessum
árum og þessu gerir hún afar at-
hyglisverð skil í bókinni. Hún er
að gutla í sálkönnun með félögum
sínum og telur að það geti orðið
sér til hjálpar í því að skilja sinn
eigin persónuleika, því að hún átt-
ar sig á því að þar rekst ýmislegt á
annað og hún á í erfiðleikum með
þær andstæður sem hún finnur í
sér.
Fyrsta bókin hennar kom út um
1930. Anais Nin var af spönskum,
kúbönskum, frönskum og dönsk-
um ættum og hún mun sjálf hafa
verið þeirrar skoðunar, að þessi
blanda hefði ekki hvað sízt átt
sinn þátt í því að fyrir henni vafð-
ist að skilja sjálfa sig lengi fram-
an af og sætta sig við sjálfa sig.
Við lát hennar árið 1977 hafði hún
fyrir löngu öðlast mikla viður-
kenningu og bækur hennar eru
gefnar út í ótal mörgum löndum.
Bók Einars
Jónssonar
Myndlist
Valtýr Pétursson
Fyrir jólin kom mikið af lista-
verkabókum á markað hér á
landi. Svo margar, að iíklegast
hefur ekki verið eins fjölskrúð-
ugt á þessu sviði fyrr. Ekki mun
það fara milli mála, að nokkuð
eru þessar bækur misjafnar að
gerð og gæðum, en látum það
kyrrt liggja að sinni, enda hefur
verið fjallað um þessar bækur
hér í blaðinu og ætla ég mér ekki
að endurtaka slíkt, enda engin
þörf á. En mig langar til að
vekja eftirtekt á einni þessara
bóka, sem var nokkuð síðbúin
fyrir markað þann, er kenndur
er við jól, og kom út örfáum dög-
um fyrir hátíðina. En sú bók á
ekkert sérstakt erindi til lands-
fólksins rétt fyrir jól, þetta er
bók sem á erindi til allra íslend-
inga á öllum tímum árs og er í
stuttu máli afar fallegur hlutur,
sem hæfir hinu margslungna
myndskáldi, Einari Jónssyni.
Eins og flestir vita, sem komn-
ir eru til vits og ára, er Einar
Jónsson myndhöggvari einn sér-
stæðasti listamaður, sem uppi
hefur verið með þessari þjóð.
Hann var brautryðjandi og afar
sérlundaður í listsköpun sinni,
svo að hann varð svolítið fyrir
utan almannaleiðir í listum á
sinni tíð. Nú vill svo vel til, að
samtíðarmenn hans höfðu gæfu
til að hlynna að þessum skáld-
jöfri, er orti og gerði myndir á
táknmáli, sem oft á tíðum varð
erfitt aflestrar fyrir bæði al-
menning og ekki síður lista-
menn. Honum var fundinn
samastaður, þar sem hann fékk
tækifæri til að vinna að list sinni
og setja saman eitt af sérstök-
ustu söfnum veraldar og nefnist
það Hnitbjörg. Það hefur margt
og mikið verið ritað um list Ein-
ars og eru menn þar ekki allir á
sama máli. Það má eflaust lengi
deila um jafn sérstaka list og
þarna er á ferð, og ekki er það
ætlunin með þessum línum að
vekja slíkar deilur. Hitt er ekki
ólíklegt, að verk Einars Jónsson-
ar eigi eftir að verða bæði of- og
vanmetin á komandi tímum.
En hvernig sem fer, eru þessi
verk og verða mjög merkur
áfangi í myndlist fslendinga og
þótt víðar væri farið. Það er því
sérstaklega ánægjulegt að fá
slíka úrvalsbók sem hér er á ferð
um verk þessa merkilega lista-
manns. Nú er það eitt af ein-
kennum við myndgerð Einars
Jónssonar, hve táknræn hún er,
og oft á tíðum kemur það fyrir,
að smáatriði í myndum Einars
hafa mikla þýðingu í táknrænni
túlkun verka hans. Heimspeki og
frásaga, dulrænn máttur er iðu-
lega svo samtvinnað formi og
efnismeðferð, að sumt af þessum
eiginleikum vill fara forgörðum,
er maður lítur þessi verk. En nú
kemur ljósmyndin til skjalanna
og leysir þennan vanda. Hlutirn-
ir verða skýrari og festast frem-
ur í huga manns, táknmálið nær
betur tilgangi sínum og skoðun
verkanna verður ítarlegri, en
auðvitað þarf úrvals ljósmyndir
til að færa manni þessi sannindi
heim. Og það er einmitt það, sem
gerist, þegar þessi frámunalega
vandaða og listræna bók er skoð-
uð. Það mætti jafnvel segja mér,
að þessi útgáfa ætti eftir að
marka tímamót hjá mörgum,
hvað skilning á verkum Einars
Jónssonar áhrærir. Ef svo fer
sem mig grunar, þá eiga að-
standendur þessa listaverks
sannarlega þakkir skilið fyrir
sitt starf og sína aðild að þessu
framtaki. Ég fullyrði, að hér er á
ferð svo vel gerð bók, að hún á
eftir að verða kærkomin þeim, er
eitthvert inngrip hafa í listrænt
gildi samtíðarinnar.
Frá myndrænu sjónarmiði er
hér um að ræða frábært verk,
sem ég vonast til að eigi eftir að
vekja umhugsun og eftirtekt á
Einari Jónssyni sem einum af
sérstæðustu persónuleikum
þjóðar sinnar á þessari öld. Ég
fer ekki orðum um texta verks-
ins hér, enda væri það háber
dónaskapur við gagnrýnanda,
sem þegar hefur gert honum skil
hér á síðum blaðsins, en ég get
ekki orða bundist yfir því afreki,
sem unnið hefur verið með
ljósmyndun verka Einars Jóns-
sonar og heldur ekki um allan
frágangs þessa merka rits. Ef ís-
lendingar vanda svo til minn-
ingar myndlistarmanna sinna
sem hér er gert, er það sómi
fyrir þjóð og land, en það er best
að spá sem minnstu.
Oliver Steinn, útgefandi þessa
verks, á sérstakar þakkir skilið
fyrir þá áræðni, að ráðast í ann-
að eins fyrirtæki og útgáfa þess-
arar bókar er. Hlutur þeirra, er
tóku þessar ljósmyndir, þeirra er
valið hafa verkin og svo þeirra,
er séð hafa um allt handverk er í
einu orði sagt: Afbragð.
Valtýr Pétursson