Morgunblaðið - 12.01.1990, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. JANÚAR 1990
Reuter
Nudd- og portkonur mótmæla
Konur úr stétt nuddara á Tævan sjást hér mótmæla nýju stjórnarfrum-
varpi sem takmarkar rétt sjáandi fólks til að stunda þessa iðju þar
sem blindir hafa lengi haft forgang, hefðum samkvæmt. Mikil gróska
er í atvinnugreininni en algengt er að konur noti starfið sem stökkpall
til enn nánari og ábatasamari þjónustu við karla.
Yfirlýsing Armena;
Armensk lög verða
sett ofar sovéskum
Moskvu. Reuter og DPA.
ARMENSKA þingið samþykkti í gær að það hefði rétt til að hafna
sovéskum lögum ef þau stönguðust á við hagsmuni Armena sjálfra.
Þingin í Eystrasaltslöndunum og Georgíu hafa áður samþykkt svipaðar
ályktanir. „Þetta er svar okkar við yfirlýsingum Moskvumanna," sagði
armenskur fréttamaður í viðtali við fíeuíers-fréttastofuna. Á miðviku-
dag lýsti forsætisnefiid Æðsta ráðs Sovétríkjanna ógildar ýmsar sam-
þykktir Armena undanfarnar vikur sem miðað hafa að því að tengja
héraðið Nagorno-Karabak við Armeníu. Héraðið er að mestu byggt
kristnum Armenum en umlukið landi Azera sem eru múslimar og hafa
hundruð manna fallið í átökum vegna yfirráða héraðsins.
í nóvember síðastliðnum fengu
yfirvöld í Azerbajdzhan aftur yfir-
stjórn héraðsins eftir að það hafði
verið undir beinni stjórn Kremlar í
11 mánuði. Armenar hafa þráast við
og m.a. samþykkt að gert verði ráð
fyrir héraðinu í fjárlögum Armeníu
fyrir 1990 og jafnframt rætt mögu-
leikann á því að íbúar þess fái að
kjósa í armenskum kosningum.
Forsætisnefndin í Moskvu for-
dæmdi einnig ýmsar aðgerðir yfir-
valda í Azerbajdzhan sem virðast
stangast á við þau skilyrði sem sett
voru fyrir því að Nagorno-Karabak
yrði aftur stjómarfarslegur hluti
Azerbajdzhans. Félagar í Þjóðarfylk-
ingu Azerbajdzhans virtust í gær
hafa tekið öll völd í borginni Lenkor-
an við Kaspíahafið, skammt frá
írönsku landamærunum, eftir að
hafa um hríð hindrað alla umferð
fólks til og frá stjórnarskrifstofum í
borginni. Fréttastofan Azerinform
sagði fólkið óánægt með meinta lin-
kind stjómvalda í málefnum Nag-
orno-Karabaks. Talsmenn Þjóðar-
fylkingarinnar, sjálfstæðra samtaka
azerskra þjóðemissinna, í Lenkoran
lögðu í símaviðtölum við Reuters í
gær mikla áherslu á að allt færi frið-
samlega fram. „Við erum hérna
ásamt flokksmönnum [kommúnista-
flokksins],“ sagði einn þeirra en við-
urkenndi að fylkingin réði þarna lög-
um og lofum. E4SS-fréttastofan sov-
éska sagði í gær að stjórnvöld í Bakú,
höfuðborg Azerbajdzhans, hefðu for-
dæmt aðgerðirnar í Lenkoran.
Æðsta ráðið í Moskvu fordæmdi
einnig á miðvikudag nýlegar óeirðir
á landamærum héraðsins Nakítsje-
van, sem er á milli Armeníu og írans
en byggt Azerum og undir stjórn
Azerbajdzhans.
Herlögum aflétt í Peking:
Vopnaðar lögreglusveit-
ir koma í veg fyrir andóf
Peking. Reuter.
HUNDRUÐ manna söfnuðust
saman á Torgi hins himneska
friðar í Peking í gær eftir að
kinversk stjórnvöld höfðu
ákveðið að aflétta herlögum í
borginni. Borgarbúar reyndu að
nota tækifærið til að ögrá sljóm-
völdum en vopnaðar lögreglu-
sveitir, sem voru með mikinn
viðbúnað, komu í veg fyrjr allt
slíkt. George Bush Bandaríkja-
forseti fagnaði ákvörðún
kínversku stjómarinnar og
sagði hana skref í rétta átt, sem
stuðla myndi að auknum mann-
réttindum í Kína.
Li Peng, forsætisráðherra Kína,
tilkynnti í fyrradag að herlögun-
um, sem sett voru 20. maí í fyrra,
hefði verið aflétt. Um miðnætti
að staðartíma gengu hermenn og
vopnaðar lögreglusveitir af Torgi
hins himneska friðar. Li sagði í
sjónvarpsávarpi að Kínveijum staf-
aði enn ógn af óvinum sínum, jafnt
heima sem erlendis. Dagblað
kínverska hersins fagnaði ákvörð-
un stjórnarinnar en sagði að herinn
yrði áfram á varðbergi.
Margir Pekingbúar fögnuðu
brottflutningi hermannanna, sem
ruddust inn í borgina í júní í fyrra
og hafa síðan lokað Torgi hins
himneska friðar og haldið uppi
eftirliti víðs vegar um borgina.
„Loksins er Torg hins himneska
friðar aftur í höndum alþýðunnar,“
sagði miðaldra verkamaður á torg-
inu, sem námsmenn höfðu á sínu
valdi frá því í lok apríl og þar til
herinn lét til skarar skríða 4. júní
í fyrra.
Kínversk stjómvöld fyrirskipuðu
þó vopnuðum lögreglusveitum víðs
vegar um borgina að vera á varð-
bergi. Öryggisverðir fylgdust með
mannsöfnuðinum á Torgi hins him-
neska friðar og voru viðbúnir því
að kveða öll mótmæli niður strax
í byijun. Þeir umkringdu til að
mynda gamlan mann þegar hann
gerði hróp að lögreglumönnum,
sem komu í veg í fyrir að fólk
kæmist að Minnismerkinu um hetj-
ur alþýðunnar á miðju torginu.
Fólkið ætlaði að leggja blómsveiga
að minnismmerkinu, sem var nokk-
urs konar miðstöð námsmanna í
fyrravor. Tveir menn, að öllum
líkíndum vinir eða vandamenn,
héldu aftur af honum og lögreglan
vísaði honum af torginu.
Vestrænn blaðamaður sagðist
hafa séð lögregluna handtaka konu
eftir að hún hefði rætt við vest-
ræna sjónvarpsmenn. Námsmaður
kom á torgið til að hengja upp
spjald en hætti við vegna lögreglu-
skarans allt í kring.
Hundafár á
Grænlandi
Kaupmannahöfn. Frá N.J. Bruun,
fréttaritara Morgunblaðsins.
ÓTTAST er að hundafár
breiðist út í Upernavik á Baff-
in-flóa á vesturströnd Græn-
lands, að sögn grænlenska
útvarpsins.
Sjö hundar hafa verið aflífað-
ir í bænum vegna þessarar bráð-
drepandi hundasýki, sem líkist
nokkuð fárinu er útrýmdi næst-
um öllum sleðahundum í Avan-
ersuaq í Norður-Grænlandi fyrir
hálfu ári.
Sex hundanna sýktust og
voru drepnir í desember en sá
sjöundi var aflífaður í fyrri viku.
Hann verður nú sendur til rann-
sóknar í Kaupmannahöfn.
Áleitnum spumingum um bylt-
inguna í Rúmeníu enn ósvarað
ÞREMUR vikum eftir fall Niculae Ceausescus, fyrrum einræðis-
herra Rúmeníu, er enn margt á huldu um byltinguná í landinu og
líklegt er að sumt verði aldrei upplýst að fúllu. Breska vikuritið
The Economist tíundar þessi óvissuatriði nýlega og er stuðst við það
í þeirri frásögn, sem hér fer á eftir.
Övopnaðir Rúmenar hófu upp-
reisnina gegn Ceausescu en honum
hefði aldrei verið steypt án stuðn-
ings hersins. Þegar herinn snerist
gegn einræðisherranum réðust úr-
slitin á örskammri stundu. Því er
fyrsta spurningin um byltinguna:
hvenær og með hvaða hætti
snerust háttsettir herforingjar
gegn Ceausescu?
Hermenn myrtu mótmælendur í
borginni Timisoara 17. desember.
Þegar Ceausescu kom heim frá
íran 20. desembér fyrirskipaði
hann hernum og öryggissveitunum
að grípa til enn harkalegri aðgerða
gegn mótmælendum. Einvaldurinn
lét efna til fjöldafundar í miðborg
Búkarest daginn eftir og enn
bjuggu hermenn sig undir að bijóta
allt andóf á bak aftur. Eftir að
fólkið hafði gert hróp að einvaldin-
um hófu hermennirnir skothríð og
myrtu nokkra mótmælendur.
Einhvern tímann fyrir hádegi
daginn eftir, 22. desember, var
herinn ekki lengur á bandi Ceau-
sescus. Þar réði úrslitum dauði
vamarmálaráðherrans, Vasile
Milea hershöfðingja. Ekkert er vit-
að með vissu hvemig dauða hans
bar að höndum. Skýrt var frá því
að hann hefði framið sjáifsmorð
eftir að til harðra orðaskipta hefði
komið á milli hans og Ceausescus.
Herforinginn hefði neitað að fyrir-
skipa frekari aðgerðir gegn mót-
mælendum. Samkvæmt öðrum
heimildum myrtu félagar í öryggis-
sveitunum varnarmálaráðherrann
eftir að Ceausescu hafði verið var-
aður við því að ekki væri lengur
hægt að treysta honum. Hvorug
frásögnin skýrir hvers vegna her-
inn snerist gegn einvaldinum.
Stefan Gusa hershöfðingi, for-
'seti rúmenska herráðsins, sendi
hermenn á ýmsa mikilvæga staði
þegar fólk, hafði safnast saman
fyrir utan höfuðstöðvar kommún-
istaflokksins og Ceausescu flúið
með þyrlu. Þannig ávann hann sér
hylli almennings. En um leið og
hörðustu bardögunum lauk ráku
nýju valdhafarnir hann úr embætt-
inu. Hafði Gusa hershöfðingi verið
tvöfaldur í roðinu eða óttaðist nýja
stjórnin, þar sem umbótasinnaðir
kommúnistar eru í meirihluta, að
hann nyti of mikilla vinsælda á
meðal almennings?
Afdrif Ceausescus
Önnur spurningin varðar mis-
heppnaða flóttatilraun Ceaus-
escu-hjónanna, réttarhöldin og
aftökuna. Ef til vill fáum við aldr-
ei að vita hvað á daga þeirra dreif
föstudagskvöldið 22. desember og
þar til þau voru tekin af lífi, að
öllum líkindum síðdegis á jóladag.
Sagt er að Ceusescu hafi haft úr,
sem sent hafi frá sér geisla til að
öryggislögreglan gæti fundið hann.
Sumir segja að hjónin hafi reynt
að flýja til Norður-Afríku, aðrir að
ferðinni hafi verið heitið til felu-
staðar í fjöllum Transylvaníu. Ekki
er vitað með vissu hvernig hjónin
náðust og þrír herforingjar segjast
hafa heiðurinn af því að stjórna
aftökusveitinni. Ennfremur vekur
spumingar hvers vegna hjónin voru
tekin af lífi með svo skjótum hætti.
Nýju valdhafarnir hafa sagt að það
hafi verið nauðsynlegt til að binda
enda á mótstöðu fylgismanna Ce-
ausescus. Hvers vegna var þá rétt-
arhöldunum og aftökunni frestað
um þijá daga á meðan harðast var
barist?
Þriðja spumingin er: hversu
litlu munaði að öryggissveitun-
um tækist að brjóta uppreisnina
á bak aftur? Sagt er að 20-30.000
manns hafi verið í öryggissveitun-
um, 1.000 í lífvarðasveitum forset-
ans og jafn margir í sveitum sem
ætlað var að fást við hryðjuverka-
menn. Hermennina, sem börðust
gegn þeim, skorti hins vegar bæði
vopn og þjálfun. Herinn bað vest-
ræn, ríki um aðstoð og óstaðfestar
fréttir herma að vopnasending frá
Sovétríkjunum hafi ráðið úrslitum.
Valdarán umbótasinna?
Fjórða spurningin er: var bylt-
ingin valdarán umbótasinnaðra
kommúnista, sem Sovétmenn
studdu? Petre Roman, forsætisráð-
herra nýju stjórnarinnar, hefur
haldið þvi fram að hér hafi verið
um almenna uppreisn að ræða. Til
er kvikmynd af fundi nýju vald-
hafanna kvöldið 22. desember, þar
sem þeir deila um nafn nýju bráða-
birgðastjómarinnar. Þar heyrist
Nicolae Militaru, nýi varnarmálá-
ráðherrann, segja: „Þjóðarráðið
hefur verið til í marga mánuði."
Engar óyggjandi sannanir fyrir
samsæri umbótasinnaðra kommún-
ista hafa þó komið fram.
Lokaspurningin er: hversu
margir biðu bana í uppreisninni?
Nýju valdhafamir sögðu í fyrstu
að um 60.000 manns hefðu beðið
bana í uppreisninni en í fyrradag
sögðu þeir að tala látinna hefði
verið innan við 10.000. Nokkrir
fréttamenn í Búkarest telja að um
2-3.000 hafi týnt lífi og jafnvel sú
tala kann að vera of há. Skýrt
hefur verið frá því að dagana
22.-28. desember hafi 750-800 lík
verið talin í rúmenskum sjúkrahús-
um. 130 lík höfðu verið grafin í
Belu-kirkjugarðinum í Búkarest
um áramótin, þótt þeim ætti eftir
að fjölga. Samkvæmt fréttum frá
öðrum borgum en Búkarest biðu
tugir en ekki hundruð manna bana
í hverri borg. Að sögn hersins féllu
196 hermenn. Rúmenski Rauði
krossinn segist hafa haft nóg af
blóði fyrir sjúkrahúsin og þykir því
ólíklegt að margar þúsundir manna
hafi orðið fyrir meiðslum.