Morgunblaðið - 30.05.2002, Blaðsíða 42

UMRÆÐAN
42 FIMMTUDAGUR 30. MAÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
HVERNIG er það
með íslenska skólakerfið,
er orðin full sátt um það?
Svo gæti maður talið ef
marka má þá umræðu
sem á sér stað. Hún er
nefnilega engin, í það
minnsta verður maður
hvergi var við hana á op-
inberum vettvangi, en
þar finnst manni einmitt
að hún ætti heima, skól-
arnir snerta okkur jú öll.
Ástæða þess að ég rita
þetta greinarkorn nú er
uppsafnaður pirringur
og skilningsleysi af
minni hálfu í garð
menntastofnana lands-
ins. Þannig er mál með vexti að ég
settist á skólabekk að nýju síðastliðið
haust eftir nokkurra ára hlé, með það
að takmarki að ljúka námi í húsa-
smíðum og taka sveinspróf nú í vor.
Nú á vorönn sit ég því í dagskóla til
að geta tekið allar þær einingar sem
til þarf og get því sáralítið unnið með.
Það er semsagt litið á dagskólanám
sem fulla vinnu. Sem væri gott og
blessað ef það væri það. Málin standa
einfaldlega ekki þannig.
Þetta er ekkert
nám til að stunda sem
fulla vinnu, því gegn-
umgangandi virðist
nánast ekkert skipu-
lag eða samráð vera
milli kennara mis-
munandi áfanga, og
námsefni er ónógt, í
það minnsta í mínum
skóla, Iðnskólanum í
Reykjavík (IR). Efni
áfanganna skarast
alltof mikið og er mað-
ur að fá sömu ljósritin
og sjá sömu glærurn-
ar tvisvar á dag, jafn-
vel í undanfara og
framhaldsáfanga. Um
daginn fékk ég til dæmis sömu papp-
írana um parketlögn í Verktækni 100
og 200! Ef maður nefnir þetta við
kennara líta þeir hissa á mann, segja
„nú er það já?“ og halda svo áfram
eftir stutta vandræðalega þögn. Og
þegar bækur hafa nýjustu tölur um
slysatíðni tengda trésmíðavélum frá
1906 í Danmörku hlýtur maður að
stoppa við.
Þetta er að sjálfsögðu að miklu
leyti afleiðing þess að ekki er til nægt
kennsluefni fyrir fagið þannig að
menn eru að bjarga sér, en verð ég
sem nemandi ekki að gera þá lág-
markskröfu að eitthvert samráð sé á
milli kennara, að það sé ekki hver að
púkka í sínu horni? Einnig hlýtur það
að vera skýlaus krafa að eitthvað
verði gert til að bæta úr þeim al-
menna námsgagnaskorti sem stend-
ur náminu fyrir þrifum.
Nú er loksins eitthvað að gerast í
þeim málum að lagfæra námsskrá
fagsins, sem er fyrir löngu orðin úr-
elt, og er ég með þau drög undir
höndum. Er þar margt gott að finna
en einnig margt sem mætti betur
fara. Sem lítið dæmi virðist vera búið
að fella út þá litlu rafmagnsfræði sem
í boði er í stað þess að bæta hana, því
hún er nánast lífsnauðsynleg öllum
iðnaðarmönnum í dag.
Í samræðum við kennara um þessi
mál hef ég meðal annars beint orðum
að þessum skorti á kennslugögnum
og að það vanti meira ítarefni. Þá
heyrist stundum að það þýði ósköp
lítið að vera með ítarefni ef nemend-
ur lesi það aldrei. Sem er fyllilega
sanngjarnt. Skólinn hlýtur að gera
þá kröfu að nemendur sýni náminu
þá virðingu og áhuga sem þarf til, en
þarna kemur kannski aftur að þroska
nemenda, ekki að þeir séu þarna
bara til að vera þarna. Það er líka
vandamál að ekki virðist heldur vera
til fjármagn til að mennta kennara
frekar í sínu fagi. Það er ekkert mál
að senda menn á námskeið í
PowerPoint en það gengur ekki að
senda menn á framhaldsnámskeið í
því efni sem þeir eru að kenna. Sjálf-
sagt á PowerPoint að skila skilvirk-
ari og skipulagðri vinnu, en hvert er
gagn þess ef þú hefur ekkert nema
úrelta þekkingu til að miðla? Ég bara
spyr.
Ég efast ekki um að þetta á við í
fleiri iðngreinum, jafnt sem á bók-
námsbrautum, og maður hlýtur að
spyrja sig hvar þessar stórkostlegu
framfarir, sem alltaf er verið að tala
um á sviði skólamála og nýhættur
menntamálaráðherra hefur verið
duglegur að monta sig af, eru.
Áherslan, að minnsta kosti innan IR,
virðist vera á nám tengt tölvum og
alls kyns hönnun, meðan annað situr
á hakanum fjárhagslega. Ég hef satt
best að segja ósköp lítið gagn af nýj-
um ljósleiðara þegar mitt nám snýst
um hamar, sög og viðarlýti.
Menntamálaráðuneytið ber nátt-
úrulega mesta ábyrgð. Þessir skólar
eru á þess vegum, en það virðist ekki
vera mikill áhugi á bættu námi með
fjármagni til menntunar kennara eða
uppfærslu námsefnis … eða einhvers
námsefnis yfir höfuð! Það á ekki að
bjóða mönnum upp á það að þurfa að
kenna allt sitt upp úr ljósritum héðan
og þaðan, eða nemendum að reyna að
henda reiður á slíku efni úr ýmsum
áttum. Er ég ræddi við menntamála-
ráðuneytið fékk ég vandræðalegt
bros og var sagt að já, þeir vissu af
þessu, og já, það væri ágætt að fá
staðfestingu á þessu frá einhverjum
sem væri innan búðar. Verði ykkur
að góðu. Þið kannski takið nokkrar
aukakrónur af sköttunum mínum um
næstu mánaðamót og setjið í þetta.
Skólakerfi á villigötum
Þórir Björn
Lúðvíksson
Skólar
Það hlýtur að vera ský-
laus krafa, segir Þórir
Björn Lúðvíksson, að
eitthvað verði gert til að
bæta úr almennum
námsgagnaskorti.
Höfundur er í Iðnskólanum
í Reykjavík.
HVER á Ísland?
Flestir landsmenn telja
að náttúruauðlindir
landsins, s.s. fiskimið-
in, fallorkan og jarðhit-
inn, séu sameign þjóð-
arinnar. Má ekki líka
líta svo á að við eigum
sameiginlegar ýmsar
aðrar auðlindir í land-
inu, s.s. þær sem
byggjast á fólki sem
hefur aflað sér dýr-
mætrar menntunar og
reynslu sem nýtist öll-
um landsmönnum? Er
t.d. heilbrigðiskerfið
okkar ekki slík auð-
lind?
Mér kom þessi spurning í hug
þegar ég var stödd á ársfundi Rann-
sóknarstofnunar í hjúkrunarfræði
fyrir skömmu. Þar vildu hjúkrunar-
fræðingar vekja athygli sem flestra
á því að mjög mikil þekking er til
staðar á afleiðingum breytinga á
heilbrigðiskerfi sem nýta ætti betur
áður en ákvarðanir eru teknar.
Allra landsmanna
Lengi vel gátum við stolt sagt að
heilbrigðisþjónustan í landinu væri á
heimsmælikvarða og öllum aðgengi-
leg. Enda segir í fyrstu lögunum um
heilbrigðisþjónustu, sem samþykkt
voru á alþingi 1973: Allir landsmenn
skulu eiga rétt á bestu heilbrigðis-
þjónustu sem völ er á til verndar
andlegri, líkamlegri og félagslegri
heilbrigði.
Einn af fyrirlesurunum á ársfund-
inum var Rúnar Vilhjálmsson pró-
fessor og hjá honum kom m.a. fram
að sjúklingar hafa bestan aðgang að
heilbrigðisþjónustu í kerfi eins og
enn tíðkast hjá okkur, þ.e. félagslegu
kerfi, en verstan að einkarekstrar-
kerfi eins og því bandaríska. En
hann benti jafnframt á að okkar
kerfi væri að færast frá ákjósanlegri
mynd slíks kerfis yfir í einkafjár-
mögnun þess, þ.e. að sjúklingarnir
sjálfir greiddu sífellt meiri hlut af
heildarkostnaði. Afleiðingin er að
margir hafa ekki efni á að nýta sér
heilbrigðisþjónustuna. Hann benti
ennfremur á að aukin einkavæðing í
heilbrigðisþjónustunni getur leitt til
enn frekari ójöfnuðar hvað varðar
aðgang að heilbrigðisþjónustu og
hún gæti orðið enn dýrari en nú er.
Geta misst aleiguna
Sjálf hafði ég tækifæri til að bera
okkar heilbrigðiskerfi saman við það
bandaríska þegar ég
bjó í Kaliforníu um
nokkurra ára skeið. Ég
man hvað fólkið þar
var undrandi að heyra
að hér hefðu allir að-
gang að sömu þjónust-
unni og að það kostaði
lítið, eða ekkert, að
fara til læknis eða á
sjúkrahús. Auðvitað
kostaði að reka heil-
brigðiskerfið en skatt-
ar landsmanna stæðu
þar undir. Bandaríkja-
menn eiga nefnilega al-
mennt ekki kost á
,,bestu“ heilbrigðis-
þjónustunni nema geta
greitt fyrir hana eða hafa tryggt sig
hjá einhverju tryggingafélagi, sem
síðan greiðir sjúkrakostnaðinn, eða
starfa hjá fyrirtæki sem greiðir
ákveðna læknisþjónustu fyrir starfs-
menn. Tryggingafélögin geta síðan
ákveðið hvort það ,,borgi“ sig að
greiða fyrir lækniskostnað viðkom-
andi og til hvaða lækna megi leita.
Þau geta neitað að greiða fyrir lækn-
isþjónustu, leyfa fólki ekki að velja
til hvaða læknis eða sjúkrastofnunar
er leitað og kannski ekki að notuð
séu nýjustu lyfin. Opinbera heil-
brigðiskerfið er svo þannig starf-
rækt að þangað leitar helst enginn
nema láglaunafólk eða atvinnu- og
heimilislausir.
Fyrir íslenska námsmenn í
Bandaríkjunum var ekki um annað
að ræða en opinbera kerfið, náms-
lánin frá LÍN leyfðu ekki að annað. Í
því kerfi þurfti að greiða um 200.000
kr. fyrir barnsfæðingu fyrir rúmum
20 árum og þjónustan á háskóla-
sjúkrahúsi UCLA var hörmuleg.
Ameríska kerfið á Íslandi?
Með hverri breytingu á heilbrigð-
iskerfi okkar hefur mér fundist að
verið sé að færa það ískyggilega
nærri því bandaríska og mér fannst
margt í erindi Rúnars Vilhjálmsson-
ar staðfesta þennan grun minn. En
gera landsmenn sér almennt grein
fyrir því sem er að gerast eða er öll-
um kannski alveg sama? Reyndar
hafa heyrst háværar raddir að und-
anförnu vegna þess hversu dýrt er
orðið að leita sér lækninga og mikið
hefur verið rætt um að langveikt
fólk geti ekki leyst út lyfin sín. Sem
dæmi um lækniskostnað get ég
nefnt það sem ég hef kynnst frá ára-
mótum: það kostar 3.170 kr. að fara
á slysadeild. Þetta er grunngjald og
við það getur t.d. bæst kostnaður
vegna röntgenmyndatöku sem er
2.070 kr. fyrir eina mynd, svo ákveð-
ið í viðbót fyrir fleiri. Rannsókn, eins
og magaspeglun, kostar rúmar
13.000 kr. og segulómun rúmar 7.000
kr. Þegar kostnaðurinn er orðinn
svona mikill hljótum við að spyrja:
,,Hafa allir aðgang að heilbrigðis-
þjónustunni?“ Svarið hlýtur að vera:
,,Nei“. Hver umfjöllunin á fætur
annarri hefur verið um fátækt á Ís-
landi og fátækt fólk getur örugglega
ekki greitt fyrir svona dýra lækn-
isþjónustu. Að vísu má ekki gleyma
því að þegar fullorðin manneskja er
búin að greiða 18.000 kr. fær hún af-
sláttarkort og þarf eftir það að
greiðir hún ákveðinn hluta af kostn-
aðinum. Sá kostnaður getur orðið
heilmikill hjá t.d. langveiku fólki sem
þarf á mikilli læknisþjónustu að
halda.
Hvað viljum við?
Að lokum má líka spyrja hvort
fólk hafi ekki líka tekið eftir því að
tryggingafélögin hér eru löngu byrj-
uð að reyna að fá fólk til að kaupa
sér hinar ýmsu sjúkdómatryggingar
fyrir sig og börnin. Á ekki að vera
hægt að reiða sig á íslenska velferð-
arkerfið í framtíðinni, bæði heil-
brigðis- og félagslegt? Einkarekstur
í heilbrigðiskerfinu er að færast í
vöxt en alla vega enn sem komið er
virðist það ekki hafa áhrif á aðgengi
að bestu heilbrigðisþjónustunni –
eða hvað? Síðan eiga margir erfitt
með að skilja af hverju einkaaðilar
eiga að geta rekið heilbrigðisþjón-
ustu á ,,hagkvæmari“ hátt en þeir
opinberu.
Ef við að lokum veltum upp
spurningunni hér í upphafi, þ.e.
,,hver á Ísland?“ er þá ekki kominn
tími til að ,,eigendurnir“ gefi sig
fram og láti þá sem þeir völdu tíma-
bundið til að stýra landinu heyra
hvernig heilbrigðiskerfi þeir vilja?
Hafa allir aðgang að
heilbrigðisþjónustunni?
Bryndís
Kristjánsdóttir
Heilsa
Á ekki að vera hægt,
spyr Bryndís Kristjáns-
dóttir, að reiða sig á ís-
lenska velferðarkerfið í
framtíðinni?
Höfundur er blaðamaður.
ALLT frá upphafi
byggðar á Íslandi hefir
verið viðurkennt að
veiðiréttur fylgdi að-
liggjandi landi bæði að
vötnum og að sjó. Í Grá-
gás voru þessi netlög
talin 160 faðmar frá
stórstraumsfjöru. Þótt
víðátta landhelginnar
hafi tekið breytingum
með nýrri tækni ætti
grunnhugmyndin að
vera sú sama. Þetta er
nauðsynlegt að viður-
kenna í sambandi við
fyrirhugað sjóeldi sem
nú er að hefjast.
Þótt hlutverk Alþing-
is eigi að vera að gæta hagsmuna
allra landsmanna, svo sem nafn þess
segir til um, er það ekki svo í raun.
Framsókn hefir í meir en 70 ár beitt
sér fyrir sérhagsmunum flokksins og
flokksmanna undir stefnuskránni
„Hvað varðar mig um þjóðarhag?“
Þetta hefir reynst einskonar mafía
innan Alþingis. Það þarf mjög óheið-
arlegt fólk til að fylgja slíkri stefnu,
en þeim hefir að jafnaði tekist að fá
um og jafnvel yfir 10% atkvæða í
kosningum og skoðanakönnunum.
Verra er þó að þessi sjúkdómur hefir
smitað út frá sér innan Alþingis sl. 30
ár þegar forysta Sjálfstæðisflokksins
hefir gengið í lið með mafíunni í sam-
bandi við aðalatvinnuveg þjóðarinnar
og þessir tveir flokkar sameinast með
kvótakerfinu um að svipta fiski-
byggðir landsins aðstöðu sinni til
fiskveiða. Með svonefndu frjálsu
framsali á kvótum, sem lögleitt var
1991, hafa tilteknir gæðingar stjórn-
valda fengið afhenta gjafakvóta fyrir
milljarða króna sem þeir hafa síðan
getað selt frjálst til þeirra sem ekki
njóta sömu opinberu fyrirgreislu.
Grundvöllur kvótakerfisins verður
þannig rakinn beint til Framsóknar
enda viðurkennt að formaður þess
flokks er höfundurinn. Kvótakóng-
arnir eru síðan uppteknir við að
kaupa upp verzlanir í Kringlunni og
Smáralind eða íbúðir í Breiðabliki.
Almenningur fær ekki rönd við reist
enda eru allir dómarar landsins
eyrnamerktir flokkunum eða sjálfri
mafíunni beint og óbeint.
Það er skiljanlegt að
stjórn LÍÚ styðji hags-
muni kvótakónganna
enda hafa þeir nú tekið
höndum saman við
forystu áhafnanna á
skipum stórútgerðar-
innar um að auka upp-
kaup á kvótum sem enn
finnast hjá landsbyggð-
inni. Þetta er áframhald
á stefnu Framsóknar
um aukinn rétt hinna
fáu og útilokun hinna
smáu. Slíkt er eðli maf-
íunnar hvar sem er í
heiminum. Margvísleg
skömmtunarkerfi hafa
einkennt feril Fram-
sóknar og nú eru fiskveiðarnar í tak-
inu, stærsti atvinnuvegur þjóðarinn-
ar.
Togveiðar stórútgerðarinnar innan
landhelginnar hafa minnkað þorsk-
veiðina úr 450.000 tonnum niður í
leyfilega 150.000 tonna veiði sé miðað
við núverandi stofnstærð. Kvótar eru
hinsvegar útgefnir fyrir veiðar á
190.000 tonnum, þe. 40.000 tonnum
umfram viðurkennda 25% veiðiheim-
ild. Hafró ræður ekki við mafíuna á
Alþingi. Minnkun þorskveiðanna
samsvarar skerðingu árlegra þjóðar-
tekna um 60 milljarða. Það verður að
breyta þessum vinnubrögðum.
Lausnin felst í endurskipulagningu
á nýtingu fiskislóðanna innan land-
helginnar t.d. þannig að allar togveið-
ar verði fluttar út fyrir 50 mílur eða
út fyrir allar hrygningar- og uppeld-
isstöðvar þorsksins og bannaðar allar
netaveiðar á hrygnum fyrir hrygn-
ingartímann. Hafró auglýsti yfir 100
lokanir á uppeldisstöðvum sl. ár en
með engum árangri. Þeir verða að
taka upp ný vinnubrögð.
Gegn lands-
byggðinni enn
Ønundur
Ásgeirsson
Höfundur er fyrrv. framkvæmda-
stjóri.
Fiskveiðistefna
Þótt hlutverk Alþingis
eigi að vera að gæta
hagsmuna allra lands-
manna, segir Ønundur
Ásgeirsson, svo sem
nafn þess segir til um,
er það ekki svo í raun.