Morgunblaðið - 30.05.2002, Blaðsíða 49

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. MAÍ 2002 49
Hann var leiklistarstjóri Ríkisút-
varpsins um árabil.
Klemenz var ekki aðeins mikill
áhugamaður um allt sem við kom
leiklist og vildi veg hennar sem mest-
an, heldur líka baráttumaður um öll
réttindamál leikarastéttarinnar.
Enda var hann formaður Félags ís-
lenskra leikara um árabil.
Klemenz Jónsson var skarp-
greindur alvörumaður, en gaman-
samur og kunni vel að taka spaugi.
Hann var elju- og dugnaðarmaður að
hvaða verki sem hann gekk og góður
félagi.
Friður sé með honum.
Baldvin Halldórsson.
Kynni okkar Klemenzar hófust á
fyrstu árum Þjóðleikhússins og hefur
vinátta okkar staðið óslitin síðan. Ég
er þakklátur fyrir öll árin sem við
störfuðum saman í stjórn Félags ís-
lenskra leikara, þar sem Klemenz
var fyrst ritari og síðan formaður.
Við unnum líka mikið saman í Þjóð-
leikhúsinu þar sem hann leikstýrði
fjölda leikrita sem náðu miklum vin-
sældum, þar á meðal öllum leikritum
Thorbjörns Egners.
Klemenz var mikill dugnaðarfork-
ur og ósérhlífinn. Við áttum hesthús
saman ásamt Gísla Alfreðssyni þar
sem við stunduðum hestamennsku
árum saman. Þegar Klemenz kom í
hesthúsið byrjaði hann á því að
kemba sínum hestum en hugurinn
var svo mikill að hann hætti ekki fyrr
en hann var búinn að kemba öllum
hestunum í húsinu, óbeðinn. Hann
naut þess að umgangast hestana sína
og ríða út í íslenskri náttúru.
Ég kveð Klemenz vin minn með
söknuði. Guðrúnu, börnum og barna-
börnum sendum við Margrét hug-
heilar samúðarkveðjur.
Bessi Bjarnason.
Mig langar til að kveðja hér vin
minn og félaga Klemenz Jónsson
með því að rifja upp nokkur atriði úr
samskiptum okkar gegnum tíðina.
Eiginlega man ég eftir Klemenzi
strax frá unglingsárunum. Hann var
strax áberandi í leikhúsinu eftir að
hann kom til landsins að loknu leik-
listarnámi á RADA. Með honum og
frænda mínum Ævari Kvaran var
góð vinátta og átti ég þess kost sem
barn og unglingur að leika í nokkrum
útvarpsleikritum með Klemenzi sem
Ævar stjórnaði. Ævar rak einnig
leiklistarskóla um langt árabil og var
Klemenz kennari við skóla Ævars í
mörg ár framan af og var hann því
um tíma kennari minn þegar ég sótti
þennan skóla ásamt námi í Mennta-
skólanum.
Kynni okkar jukust þó að mun
þegar ég kom til starfa við Þjóðleik-
húsið haustið 1961 og átti því láni að
fagna að eignast Klemenz að vini
mjög fljótlega upp úr því. Klemenz
varð formaður Félags íslenskra leik-
ara 1967 og á sama tíma var ég kos-
inn ritari og eftir það urðu samskipti
okkar mjög náin og regluleg og segja
má að við höfum unnið saman og hist
daglega í fjölda ára eftir það, en við
störfuðum saman að málefnum leik-
ara allt framundir 1980. Á þessum
árum fékkst Klemenz mikið við leik-
stjórn og lék ég í mörgum þeirra leik-
rita bæði á sviði og í útvarpi.
Klemenz var afskaplega duglegur
maður, hann lét sér aldrei verk úr
hendi falla. Hann var alltaf að og
vann öll sín verk vel og vandlega.
Segja má að undir hans stjórn og fyr-
ir hans tilverknað hafi Félag ís-
lenskra leikara orðið alvöru stéttar-
félag sem lét virkilega til sín taka í
samningamálum fyrir hönd leikara.
Hann starfaði við Þjóðleikhúsið sem
leikari og leikstjóri en auk þess sá
hann um kynningarmál leikhússins
og bókasafn. Hann skrifaði greinar
um væntanleg leikrit og sá um blaða-
mannafundi og aðrar kynningar í út-
varpi og sjónvarpi. Hann hélt einnig
utan um ljósmyndasafnið og blaða-
greinasafnið og vann ýmis þau störf
sem þar komu við sögu og var það
ærið verkefni fyrir einn mann.
Klemenz var auk þessa afkasta-
mikill leikstjóri í útvarpi og hann
kom fyrstur manna fram með hinn
svonefnda „leiklestur“ sem varð afar
vinsæll og skrifaði hann mörg slík
handrit og leikstýrði. Leiklestur er
fólgin í því að tekin er saga, skálduð
eða sönn, inn í hana eru skrifuð leikin
atriði en eru svo tengd saman með
sögumanni. Þessi leikrit Klemenzar
urðu afar vinsæl og skrifaði hann
mörg slík og leikstýrði eins og áður
sagði. Raunar fékkst Klemenz við
ýmiskonar ritstörf allt fram á síðustu
ár.
Þá stjórnaði Klemenz hátíðahöld-
um Reykjavíkurborgar á 17. júní í
áratugi, skipulagði og æfði öll
skemmtiatriði og kom fjöldi leikara
til starfa á hans vegum við þessi há-
tíðahöld og segja má að það svipmót
sem Klemenz setti á 17. júní hátíða-
höldin haldist enn í dag.
Við Klemenz ásamt félaga okkar
Bessa Bjarnasyni stunduðum hesta-
mennsku saman í fjölda ára og voru
mörg þau ferðalög og reiðtúrar sem
við fórum í saman afar skemmtilegir
og eftirminnilegir.
Klemenz og kona hans Guðrún
voru höfðingjar heim að sækja og
voru þau matarboð sem þau héldu
ævinlega afar glæsileg og skemmti-
leg. Þau hafa notið mikils barnaláns,
eignuðust 3 glæsileg börn, Ólaf hag-
fræðing við Seðlabankann, Sæunni
bankastarfsmann og Guðmund sem
nú starfar sem læknir í Bandaríkj-
unum.
Ég minnist með þakklæti allra
þeirra samskipta sem ég hef átt við
Klemenz í gegnum árin og kveð hann
með söknuði. Einnig vil ég votta Guð-
rúnu, börnum hennar og fjölskyldu
allri innilega samúð mína.
Gísli Alfreðsson.
Vorið 1942 útskrifaðist 31 nemandi
úr Kennaraskóla Íslands. Nú í vor
hittust 9 úr þessum hópi til að minn-
ast 60 ára afmælisins. Sá sem ötul-
astur var að kalla hópinn saman,
Klemenz Jónsson, lá þá á Líknar-
deildinni en Guðrún, kona hans,
mætti fyrir hans hönd. Þau hjónin
höfðu fyrst kallað okkur saman og æ
síðan hafði Klemenz hringt á 5 ára
fresti og sagt: „ Á ekki að fara að hitt-
ast?“ Alltaf var jafngaman að sjást
og við að rifja upp gamlar endur-
minningar vorum við orðin sömu
gömlu bekkjarsystkinin og góðu fé-
lagarnir.
Klemenz var bóndasonur ofan úr
Borgarfirði en bjó í Reykjavík hjá
skyldfólki sínu, Sveinbjörgu og Guð-
mundi í Hlín, sem voru gestrisin
heiðurshjón. Oft buðu þau okkur
bekkjarsystkinum Klemenzar heim
eða í sumarbústað sinn við Elliðavatn
og þá var glatt á hjalla.
Klemenz varð fljótt potturinn og
pannan í félagslífi okkar. Hann fékk
Rigmor Hansen til að kenna okkur
samkvæmisdansa svo við værum hæf
á skólaböllin og var það allt með
nokkrum tilþrifum.
Gönguferðum kom hann á að af-
loknum kóræfingum hjá Guðmundi
Matthíassyni á sunnudagsmorgnum.
Þær enduðu ósjaldan niðri í skurðum
í Öskjuhlíðinni þegar loftvarnaflaut-
urnar hljómuðu skyndilega.
Og snemma beygðist krókurinn til
þess sem verða vildi. Haraldur
Björnsson kenndi okkur framsögn
og leitaði þá gjarna að leikaraefnum.
Hann setti upp kvæði Jóns Trausta,
Konan í Hvanndalabjörgum, í skól-
anum. Haraldur gerði leikgerð,
sminkaði okkur og útvegaði allt svo
úr varð mikil skrautsýning. Þarna
komst Klemenz fyrst í kynni við leik-
listargyðjuna sem varð örlagavaldur
í lífi hans.
Þegar við vorum að ljúka kennara-
prófinu datt Klemenzi í hug að við
skyldum kveðja skólann með reisn.
Ármann Halldórsson hafði kennt
okkur uppeldisfræði en var þá nýráð-
inn skólastjóri Miðbæjarskólans.
Hann leyfði okkur afnot af eldhúsi
skólans og var kvenþjóðin sett í
bakstur af miklum móð. Margt
skemmtilegt kom upp á eins og þeg-
ar Klemenz átti að kaupa kardi-
mommudropa en fann hvergi þessa
„ansvítans kardinála“. Svo buðum
við kennurum okkar og skólastjóra í
veislukaffi að prófi loknu. Freysteinn
tók öllu þessu brölti okkar með
kristilegri þolinmæði og góðlátlegu
brosi. Ekki veit ég hvort þessi siður
hefur haldist við skólaslit KHÍ.
Þessi hópur okkar tvístraðist í
ýmsar áttir. Sumir fóru beint í
kennslu aðrir í önnur störf og nokkr-
ir í framhaldsnám. Klemens fór til
London í leiklistarskóla. Sú saga
verður af öðrum betur rakin. En í
vinsælu barnaleikritunum sem hann
stjórnaði í Þjóðleikhúsinu þekktum
við okkar gamla skólabróður sem nú
er allur.
Smátt og smátt kveðja félagarnir.
Þannig er gangur lífsins. En það sem
einn úr hópnum orti og skrifaði í
minningabók skólasystur sinnar held
ég að hafi alla tíð verið einkunnarorð
okkar: ... „Þá mundu ennþá hópinn
sem batt í æsku böndin, við bækur
störf og leiki þrjá milda fagra vetur.“
Guðrúnu, sem alltaf var ein af okkur,
börnunum og öðrum aðstandendum
sendum við hlýjar samúðarkveðjur.
Unnur og Kristrún.
Hann kemur inn um dyrnar með
bakka í hendi, lítur kankvíslega á
skrifara og segir: heyrðu bróðir, má
ekki bjóða þér kaffi og vínarbrauð?
Klemenz Jónsson heilsaði svona hlý-
lega sínum kumpán og samverka-
manni.
Þetta var fyrir meira en átta árum,
lýðveldið að verða fimmtugt og nú
stóð til undir hans stjórn að setja
saman bók um sautjándajúníhátíðar-
höld í Reykjavík. Klemenz hafði
komið mjög við þá sögu lengst af sem
stjórnandi og leikari. Hann þekkti
því viðfangsefnið vel, og honum til
fulltingis var dregin saman ritnefnd,
eins konar hirð höfundarins, í henni
var undirritaður fenginn til verka
sem ritari og samantektarmaður.
Klemenz naut sín vel með hirð
sinni og ráðuneyti sem var svo skip-
að: Lýður Björnsson hinn kunni
sagnfræðingur var kjölfesta nefnd-
arinnar, ljúflingurinn og sósíalistinn
Böðvar í Helgafelli, forstöðumaður
Ljósmyndasafnsins, hann Eyjólfur
Halldórs frá Steinum og svo fulltrúar
sextíuogáttakynslóðarinnar, við Gísli
Árni Eggertsson frá ÍTR.
Við héldum til og störfuðum í in-
dælu og sérkennilegu bogalöguðu
húsi niðri við sjóinn með undurfagra
útsýn til sunds og Jökuls. Þar var
Ljósmyndasafn Reykjavíkur til
húsa. Stefán Valur og fleiri starfs-
menn safnsins unnu með okkur.
Eyjólfur sem er einhver erlendar-
íunuhúsilegastur allra Íslendinga á
seinni tímum opnaði hjarta sitt og
allar gáttir fyrir þessu undarlega
karlasamfélagi – í þágu menningar-
innar. Þetta voru karlar af ýmsu tagi,
svona pólitískt, nokkrir þeirra voru
virðulegir íhaldsmenn og bræður í
frímúrarareglunni sem þá var ennþá
dálítið dulúðug og hélt heimili í húsi
þarna handan götunnar. Með okkur
þróaðist félagsskapur sem varð svo
náinn að eftir örfáar vikur voru þeir
bræður í reglunni farnir að kalla okk-
ur hina, sem hvorki höfðum hugrekki
né pundsins þyngd til að beiðast inn-
göngu, hálfbræður! Við Klemenz
vorum í hvunndagsstörfunum og
unnum saman í harmoníu vináttunn-
ar. Mér lærðist fljótlega að meta
mannkosti hans, ljúfmennsku, hlýju
og listræna kímni. Og áður en margir
mánuðir liðu urðum við hálfbræður
stundum beinlínis ávarpaðir sem
bræður. Þetta var gott bræðralag og
ekki síður skáldlegt og andlega
hljómþrungið en það sem þekkist úr
annars konar bókum en heimildarrit-
um. Samstarfið fæddi svo af sér bók-
ina Hátíð í hálfa öld, sem er falleg
bók og mun eigulegri og merkilegri
en sölutölur hennar gætu hugsan-
lega gefið til kynna.
Þegar maður leit yfir bræðralagið
við starfslok vorið 1994 var ekki
hægt að ímynda sér annað en þessir
andríku íhaldsmenn héldu áfram að
drekka saman kaffi og eta vínar-
brauð allt til eilífðarnóns. Örlögin
höguðu því hins vegar svo til að áður
en varði var Klemenz, þetta trygga
vesturbæjaríhald, fluttur út á Nes,
Eyjólfur Halldórs suður í álfu að
selja saltfisk víðs fjarri sinni stúku, –
og Böðvar í Helgafelli flutti nokkru
síðar yfir hina miklu móðu. Þar hitt-
ast þeir félagar núna og verða að bíða
okkar hinna í bræðralaginu enn um
sinn, – með kaffi og vínarbrauð í
himnaríki.
Óskar Guðmundsson.
 Fleiri minningargreinar
um Klemenz Jónsson bíða birt-
ingar og munu birtast í blaðinu
næstu daga.



 
   

    









  
 
 !"# $
    
 
     
 
     !
  

 
 
 !   "# #""$

! %& '!  (&' )* $&
(+!& $&
!   '! 
(&'  $&
(+!&(&' $& ,  #+- *.& '! 
     / & /- &$*/ & / & /- &0
%
    
 
    
  
  
(
1

23
 /!&'$*.- / +! 
# 444$
)! .*56

 4 !4
         $ &  



  
%'(


 # #)$$
&*&&#+- & '! 

* %&( '!  (&& )*7 *&% $&
(  ( '! 
(  ( $&
* %&! !  '! 
) '   ( '!  ! &&
 $&
( )!( $&
!.*
*  & '! 
 & ( '!  ( 8 $  $&
9 *  
*  ( '!  # * 9 ' $&
/ & /- &$*/ & / & /- &0
*

(  


(3

8

23
/!&'
# & 
8
   
 +,  
-

&
  . 


 

/
0 &
  ) #)
01

!    
:!   
*&' '!
$* +- 4' 0

1 

  
7
(
;

)

 *-<=

&'* 
 
* 
&'* 
  2'
   
 
 
&
  . 
 !
  

 
  
     
     "  
#)$$
#+- *.&!& $&

.&& $& '' &*/+- *7 * '!
      $*      &'&' 0
/ (
 
     
   


    
 ,  

(
;
)


23
 .0 4> +! 
&' /**<"
7$  /?
    3 ,  2
 '
  &
   . 

- &* @& '! 
    #+- & '! 
(  $&
. &' !& '! 
 (  $& 7 * (  '! 
)+-  (  $&
&
*  (  '! 
:! &&) '! '! 
*  @ $&
) &' ) '! '!  8 A+!  8 A+! $&
/ & /- &$*  4&& & 0