Morgunblaðið - 01.08.2002, Síða 38

UMRÆÐAN
38 FIMMTUDAGUR 1. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
um verslunarmannahelgina
Allir vegir liggja á Kirkjubæjarklaustur
Ferðamálafélag Skaftárhrepps
Fjölskylduhátíð á
Kirkjubæjarklaustri
j l l í
i j j l i
Meðal dagskrárliða verða:
Sundlaug • Golfvöll • Veitingastaði
Ferðaþjónustu • Veiði • Náttúrufegurð
Og svo er oftast gott veður hjá okkur
Á staðnum er að finna
Frítt inn á svæðið
Frásögn um klausturrústirnar við kapelluna á laugard. kl 13.30
Andlitsmálun • Hjólreiðaþrautir • Trúður mætir á svæðið
Húlahúlakeppni • Stultuganga • Hesar
Varðeldur • Brekkusöngur • Flugeldar • o.fl.
Á laugardagskvöld
verður haldinn dansleikur með hljómsveitinni Sixties.
Fjölskyldudansleikur með sömu hljómsveit á sunnudag
Á sunnudag klukkan 14.00
Guðsþjónusta í bænhúsinu að Núpsstað
UNDIRRITAÐUR
dvaldi í sumarleyfi á
Hallormsstað um miðj-
an júlí með fjölskyldu
og naut þar gestrisni
að vanda. Skógræktin
efndi til gönguferðar
undir Hallormsstaða-
bjarg og hátt í hundr-
að manns gekk um
Hóla og Bjargsels-
botna. Þetta voru sól-
arlitlir dagar en logn-
værir og það stafaði í
Lagarfljót flesta
morgna. Slíkum dög-
um fer nú fækkandi ef
fram fer sem horfir.
Yfirvöld landsins hafa
ákveðið að veita skuli Jökulsá á Dal,
korgugasta vatnsfalli landsins aust-
ur í Lagarfljót. Sérfræðingum sem
kvaddir voru til að skoða þennan ál-
kokteil í fyrra bar saman um að lit-
ur fljótsins yrði ekki samur og fyrr,
vatnið myndi dökkna og gagnsæi
þess og líf minnka til muna. Sam-
veita stórfljóta eins og þarna er ráð-
gerð á sér engan líka hérlendis eða í
Vestur-Evrópu og fjöldi Austfirð-
inga og annarra landsmanna hefur
mótmælt þessum ráðagerðum.
Alcoa hleypur í skarðið
Norsk Hydro hafði verið að skoða
þetta mál í fjögur ár með stjórn-
völdum en leist ekki á blikuna og
dró við sig að bíta á öngulinn, þótt
freistandi orkuverð væri í boði.
Talsmenn íslenskra lífeyrissjóða,
sem ætlað var að leggja í púkkið
með illu eða góðu, voru heldur ekki
fljótir til að leggja sig undir í þessu
máli. Þá brá ríkisstjórnin á það ráð
að hóa í stærsta álframleiðanda
heims, Alcoa, sem samkvæmt frétt-
um lætur sér ekki allt fyrir brjósti
brenna þegar umhverfismál eru
annars vegar, og bauð auðfélaginu
Kárahnjúkavirkjun til afnota fyrir
ennþá lægra verð en Norsk Hydro
átti kost á. Báðum fyrirtækjunum
stendur til boða endurgjaldslaust að
losa gróðurhúsalofttegundir frá ál-
verinu, að ekki sé talað um aðra
mengun. Af ummælum John Pizz-
eys, aðstoðarforstjóra Alcoa, í fjöl-
miðlum hérlendis mætti halda að
honum hafi af stjórnvöldum og
Landsvirkjun verið skýrt rangt frá
umhverfisáhrifum þessa stóriðju-
verkefnis og þeirri víðtæku og mál-
efnalegu andstöðu sem hér hefur
verið gegn Kárahnjúkavirkjun.
Óverjandi röskun
Landsvirkjun hefur eins og flest
önnur stórfyrirtæki reynt að bæta
ímynd sína að því er umhverfisáhrif
framkvæmda varðar. Í þessu skyni
hefur fyrirtækið á undanförnum ár-
um veitt verulegt fjármagn til að
freista þess að kaupa sér velvild al-
mennings, stofnana og félagasam-
taka, oft á mörkum þess sem siðlegt
getur talist. Á þessu sviði eins og
mörgum öðrum er varða fjármála-
umsvif vantar bindandi reglur og
aðhald. Nú bregður hins vegar svo
við að Landsvirkjun hefur í einu
vetfangi kastað frá sér þeirri ímynd
sem forysta fyrirtækisins hefur
reynt að byggja upp. Ákvörðunin
um að ráðast í framkvæmdir á Snæ-
fellsöræfum nú síðsumars án þess
að nokkrir samningar liggi fyrir við
Alcoa um raforkukaup og byggingu
álverksmiðju eru óverjandi hvernig
sem á málið er litið. Með því er ekki
aðeins stofnað til mikillar röskunar
á viðkvæmu víðerni og náttúruminj-
um heldur jafnframt verið að veikja
til muna samningsstöðu sem var þó
afleit fyrir. Skýringarnar sem fram
eru reiddar til réttlætingar þessu
háttalagi eru þær, að verið sé að
„...halda í þann möguleika að raf-
orka verði tiltæk fyrir álverið
snemma árs 2007 eða
fyrr,“ eins og stendur í
nýgerðri viljayfirlýs-
ingu aðila. Þeir sem
þetta setja á blað bera
ekki mikla virðingu
fyrir dómgreind al-
mennings.
Leyndin um samn-
ingaforsendur
Það er fleira ein-
stakt við viljayfirlýs-
inguna frá 19. júlí.
Drjúgur hluti þessa
plaggs fjallar um að
halda leynd yfir þeirri
vinnu sem framundan
er milli málsaðila. Til
þess dugir ekki minna en heil blað-
síða og átta stafliðir undir fyrir-
sögninni „trúnaður“. Mér er til efs
að nokkuð þessu líkt hafi sést hér
við samningagerð áður og liggur
greinilega mikið við. Upphafið
hljóðar svo:
„Til að takast á hendur að vinna
að þeim málefnum sem um ræðir í
yfirlýsingu þessari hafa aðilar óskað
eftir og munu óska eftir hver af öðr-
um, og hafa veitt og munu veita
hver öðrum, tilteknar óopinberar
trúnaðar- og/eða einkaupplýsingar
(„upplýsingarnar“) sem þeir
skiptast á í góðri trú að því marki
sem efnið er tiltækt eða aðgengilegt
þeim aðila sem um ræðir án skuld-
bindinga um trúnað gagnvart þriðju
aðilum ...“ .
Forsendurnar sem síðan eru
raktar eiga að tryggja að sem flestu
í samningaviðræðunum verði haldið
undir lás og slá með gagnkvæmu
neitunarvaldi um upplýsingagjöf.
Alvaran á bak við
Fullkomin óvissa ríkir eftir sem
áður um lyktir þeirra viðræðna sem
nú eru hafnar við Alcoa. Því miður
hafa íslensk stjórnvöld sett sig þar í
stöðu sem minnir á mús undir fjala-
ketti. Alvarlegust af öllu er þó sú
náttúrufarsröskun í byggðum og
óbyggðum Austurlands sem leiða
myndi af framkvæmdum stóriðju-
verkefnisins. Mat á umhverfisáhrif-
um Kárahnjúkavirkjunar leiddi í
ljós að virkjunin myndi valda gíf-
urlegum óafturkræfum umhverfis-
spjöllum á hálendinu. Pólitískur úr-
skurður umhverfisráðherra breytir
þar engu um. Svonefndar mótvæg-
isaðgerðir vegna áfoks úr Hálslóni
gætu gert illt verra. Áhrifin í byggð
eru ekki síður kvíðvænleg, þar á
meðal af tröllauknum raflínum sem
lagðar yrðu um Fljótsdal, Skriðdal
og botn Reyðarfjarðar og heiðarnar
þar á milli. Fyrir austfirskt sam-
félag er jafnframt stefnt að koll-
steypu sem enginn sér fyrir endann
á. Lífríki og litur Lagarfljóts þykja
ef til vill léttvæg gæði á skamm-
sýnan mælikvarða þeirra sem nú
sitja að völdum. Þeir hinir sömu
hefðu þó gott af að staldra við og
líta einn sumarmorgun í spegil
fljótsins og hugsa sitt ráð áður en
það er um seinan.
Alcoa og
óverjandi
náttúruspjöll
Hjörleifur
Guttormsson
Höfundur er fyrrverandi alþingis-
maður og ráðherra.
Náttúruvernd
Því miður hafa
íslensk stjórnvöld sett
sig í málefnum Alcoa,
segir Hjörleifur
Guttormsson, í stöðu
sem minnir á mús undir
fjalaketti.
EKKI er vitað til
þess að annars staðar
á Norðurlöndum en
hér hafi verið gerð til-
raun til þess að yf-
irtaka sparisjóð án
samráðs og samstarfs
við stjórn viðkomandi
sjóðs. Það er fyrir
neðan allar hellur að
Búnaðarbankinn sem
er í meirihlutaeigu
ríkisins skuli reyna
slíka yfirtöku þvert
gegn vilja Alþingis og
anda laga um við-
skiptabanka og spari-
sjóði. Hver á að bera
virðingu fyrir lögun-
um ef ríkið gerir það ekki? Sömu-
leiðis er það ámælisvert að minni
hyggju að ekki er einu sinni haft
fyrir því að leita eftir viðhorfi
starfsmanna, sem eiga þó augljós-
lega mikilla hagsmuna að gæta
varðandi eigin framtíð.
Stofnfjárbréf í sparisjóði verða
ekki seld nema með samþykki
sparisjóðsstjórnar. Þetta ákvæði í
lögum gerir það alveg ljóst að yf-
irtaka á sparisjóði fer ekki fram
nema í samstarfi við stjórn sem er
skylt að gæta hagsmuna spari-
sjóðsins og viðskiptavina hans.
Bæði Íslandsbanki og Landsbanki
virðast hafa áttað sig á þessari
grundvallarstaðreynd og vilja eiga
vinsamlegar viðræður við spari-
sjóðsstjórnir um möguleika á sam-
starfi eða samruna.
Mikilvægt byggðahlutverk
Sparisjóðirnir í landinu eru 24
og gegna þeir mikilvægu hlutverki
á landsbyggðinni. Meðan aðrar
fjármálastofnanir hafa hopað og
dregið úr þjónustu sinni í byggð-
um landsins hafa
sparisjóðirnir í aukn-
um mæli komið inn í
dæmið. Kannanir hafa
sýnt ár eftir ár að
sparisjóðirnir eru með
ánægðustu viðskipta-
vinina, enda hefur
þeim víða vegnað vel
á liðnum árum og þeir
hafa lagt fram sinn
skerf til samfélagsins
með styrkjum til
menningar- og líknar-
mála.
Yfirtaka viðskipta-
banka á einhverjum
af hinum öflugri
sparisjóðum landsins
setur samstarf sparisjóðanna í
uppnám. Þeir eiga samstarf um
Sparisjóðabankann, sem er þeirra
„seðlabanki“, Tölvumiðstöð spari-
sjóðanna, sem heldur utan um við-
skipti og upplýsingar, og ýmis
dótturfyrirtæki. Þegar óskyldur
aðili brýst inn í þetta nána trún-
aðarsamstarf, má líkja við að
minkur hafi smogið inn í
hænsnabúið. Enda er ekkert of-
mælt þegar sagt er að framtíð
sparisjóðakerfisins og sparisjóð-
anna í landinu sé í húfi. Smærri
sparisjóðir út um land munu ekki
hafa bolmagn til þess að standa
undir samstarfskerfi sparisjóðanna
verði stærri sparisjóðirnir keyptir
upp af viðskiptabönkunum. Það
yrði enn ein blóðtaka fyrir lands-
byggðina.
Nýr gjafakvóti?
Morgunblaðið hefur vakið at-
hygli á því í leiðara „að verið sé að
bjóða stofnfjáreigendum að selja
það sem þeir hefðu aldrei keypt“
þegar falast er eftir stofnfjárbréf-
um þeirra á margföldu verði. Þetta
sé gert til þess ná yfirráðum yfir
eigin fé sparisjóðanna sem safnast
hefur upp á áratugum og er skil-
greint sem samfélagseign sé spari-
sjóði slitið. Hér sé í uppsiglingu
nýr gjafakvóti. Alvara þessa máls
er mikil og því verður ekki trúað
að viðskiptaráðherra og Fjármála-
eftirlitið heimili það að hér verði
til nýr gjafakvóti án þess að Al-
þingi fái tækifæri til þess að árétta
vilja sinn og gera lagafyrirmæli
ótvíræð. Augljóst er að verið er að
nota löggjöfina til annars en skyldi
og beita henni á aðstæður sem
ekki var gert ráð fyrir að gætu
komið upp.
Ráðherrar
á hálum ís
Ráðherrar Sjálfstæðisflokksins
sem prédika afskiptaleysi þegar
framtíð sparisjóðanna er í húfi,
þótt íhlutunarsamir séu um önnur
bankamál, eru á hálum ís. Það ætti
fremur að vera keppikefli þeirra
að hlutast til um að Alþingi fái
tækifæri til þess að fjalla á ný um
málefni sparisjóðanna áður en
þeim verður útrýmt á gráu svæði
laga og réttar í sumarfríi löggjaf-
ans. Það var aldrei vilji Alþingis að
opna leið til að stóru fjármála-
stofnanirnar gætu tínt upp spari-
sjóðina, og innbyrt þá með manni
og mús. Landsbyggðin má ekki við
því að tapa þessum mikilvægu
stoðum sínum.
Gegn lands-
byggðinni á
gráu svæði
Gísli S.
Einarsson
Sparisjóðir
Alþingi fái tækifæri
til þess að fjalla um
málefni sparisjóða,
segir Gísli S. Einarsson,
áður en þeim verður
útrýmt á gráu svæði
laga og réttar í
sumarfríi löggjafans.
Höfundur er alþingismaður Sam-
fylkingarinnar.