Heimilistíminn - 14.10.1976, Blaðsíða 4

— Ég vil, aö viö litum á Strindberg meö
undrandi brosi. Aö viö þekkjum sjálf okk-
ur I honum og skiljum hvers vegna leikrit
hans eru eins og þau eru, sagöi Per Olov
Enquist um fyrsta leikrit sitt, Nótt_
ástmeyjanna (Tribadernas natt), áður en
þaö var frumsýnt viöa á Noröurlöndum í
fyrra, en nú i október veröur leikritiö flutt
hér á litla sviöi Þjóöleikhússins (i Þjóð-
leikhúskjallaranum). Leikritiö hefur
veriö þýtt á mörg tungumál og veröur
sýnt viöa um lönd i vetur.
lhugum flestra, sem þekkja til Strind-
bergs, er hann sérvitringur, sem hefur ó-
hugnanlega fyrirlitningu á konum. Per
Olov Enquist sýnir okkur mannlegri og
sennilega sannar. Strindberg, en viö höf-
um áöur þekkt. Skyndilega fer manni aö
þykja vænt um karlinn. Ef til vill var hann
ekki eins mikiö hross og viö höfum haldið.
Per Olov Enquist vekur meö okkur alveg
nýja tilfinningu gagnvart skáldinu —
bliöu.
Nótt ástmeyjanna (Tribadernas natt —
tribad merkir kynvillt kona) fjallar um
Strindberg , eiginkonu hans Siri von Esspj-
en og leikkonuna Marie David meö aug-
um Strindbergs. 1 leikriti Per Olovs veröa
þær óhugnanlega lifandi. Konur meö
klofna skapgerö og mikla sjálfsvitund.
Frjálsar konur, áöur en þaö hugtak var
þekkt. Marie var oröin áfengissjúklingur
áöur en hún náðitvítugsaldri, en var þó sú
sterkari þeirra. Allt er enn mögulegt, seg-
ir hún viö Siri. Þess vegna hatar Strind-
berg hana, en hefur þó samúö meö henni
gegn vilja sinum.
— Þér taliö ekki bara. Þér hafiö gert
eitthvaö viö lifyöar.segir hann viö Marie.
P.O. Enquist lætur leikrit sitt gerást I
Dagmar leikhúsinu i Kaupmannahöfn.
Loks á aö frumsýna nýjan stuttan einþátt-
ung eftir Strindberg. Sá sterkari, og Siri
von E ssen a að leika aöalhlutverkið. Þetta
leikrit skáldsins kolféll raunar og var aö-
eins sýnt einu sinni.
— Per Olov lætur Strindberg sjálfan
lýsa þeim sterkari þannig i Nótt ástmeyj-
anna: Atakanleg lýsing á uppgjöri
tveggja kvenna. Þær elska báöar sama
mann. Þær deila um hann. Hann er ekki
viðstaddur, en stjórnar þó ávallt atburöa-
rásinni, eins og oft á sér staö. önnur kon-
an veröur hlutskarpari og snýr aftur til
mannsins.
Þannig vill Strindberg, aö málum sé
háttaö. 1 raun er þaö þó þveröfugt. Siri og
Marie keppa ekki um hann. Þær þarfnást
hans ekki. Þær eru fullfærar um aö lifa
sinu eigin lifi án hans. Strindberg er
hræddur. Hann skrifar Þann sterkari I
vörn. Árangurslaust stingur hann Siri og
Marie meö nálum sinum i þeirri von, aö
allt veröi viö þaö sama. Siri yfirgefur
hann.
sýnir okkur
mannlegri
Strindberg
riti Enquists komúmst við aldrei aö þvi,
hvort i raun og veru var um ástarsam-
band aö ræöa milli Siri og Marie, eöa
hvort þaö var Strindberg, sem kom orö-
róminum á i hræöslu sinni.
— Þaö skiptir heldur ekki meginmáli,
segirEnquist, Strindberg dáði sjálfstæöar
konur, jafnframt þvi sem hann óttaöist
þær. Hann baktalaði þær. Hann gat hvorki
lifað meö þeim né verið án þeirra. Hann
var hræddur um, aö þær kipptu undan
honum fótunum. Enn i dag eru til karl-
menn, sem bera sams konar hræöslu I
brjósti gagnvart sjálfstæöum konum.
— Þú hefur alltaf, eins og aörir karl-
menn, veriö gripinn fjarstæðukenndum
ótta, þegar þú hittir sjálfstæöa konu. Þá
hringir verkjaraklukka I vasa þinum. Þú
verðurdauðhræddur og æpir: Hún er kyn-
villt, segir Siri i leikritinu.
— Það er ekki hin frjálsa kona, sem ég
óttast, en þessar frjálsu konur eiga aö
vinna, þykja vænt um mig, en ekki brúka
munn og þykja litiö koma til karlmennsku
minnar, svarar Strindberg.
Enquist 'var gestaprófessor viö banda-
riska háskóla og hélt fyrirlestra um
Strindberg, þegar hann fékk hugmyndina
aöleiknum. Hann vildi gjarnan foröast aö
fjalla um þaö, sem honum fannst aftur-
haldssamt i verkum Strindbergs, einkum
varöandi hjónabandiö og konur. Kannski
vildi hann ekki spilla minningu landa sins.
En stúdentarnir spuröu prófessorinn,
hvað hann væri eiginlega aö fara? Þeir
tengdu verk Strindbergs frá því um
1880-1890 þvi-samfélagi, sem þeir liföu I.
Þeir sáu þaö, sem Enquist sá ekki, aö
Strindberg heföi eins getaö veriö aö skrifa
um áttunda áratug tuttugustu aldar i
Bandarikjunum.
— Skoöun Strindbergs á konum var
vissulega óhugnanleg, en hún lýsti einmitt
ástandinu i bandarisku þjóöfélagi 1973.
örvæntingarfullar húsmæöurnar þar
voru býsna likarkvenhetjum Strindbergs.
Og ekki siöur tilvera millistéttafólks og
fjölskylduveldiö.
Enquist fór aö horfa i kringum sig.
Hann sá nýju herskáu kvenréttinda-
hreyfinguna, sem sló í gegn um þetta
Tribad merkir kynvillt kona, en i leik
Per Olov Enquist er þekktur fyrir skáldsögur sínar Legionar-
erne og Sekúndan, en i þeirri siðarnefndu f jallar hann um örlög
íþróttamanns. Leikrit hans Nótt ástmeyjanna, sem senn verður
sýnt i Þjóðleikhúsinu, sýnir okkur ásthatur Strindbergs á kon-
unni í nýju Ijósi.
4
Per OIov Enquist