Heimilistíminn - 14.10.1976, Blaðsíða 27

Á leið til Mandana
sprungiö. „Læknarnir” gátu aöeins getiö
sér til um orsakir sjúkdómsins og töldu
hann „innanmein”. Tiltæk lyf komu aö
engu gagni og Floyd dó æörulaus hinn 20.
ágúst. hann var jarösettur með viöhöfn á
hermannavisu á höföa skammt þar frá
sem nú er Súborg (Sioux City) I Iowa, og
sedrusviöarstöng meö nafni hans út-
skornu var reist á gröfinni. RUmum
þremur mánuöum eftir að leiöangurinn
hófst var fyrsti þatttakandinn fallinn frá.
Jafnvel hinn bjartsýnasti þeirra heföi
ekki þorað aö spá aö hann yröi jafnframt
hinn síöasti. En svo fór samt.
Daginn eftir voru þeir aftur lagöir af
staö. Þessu sinni var rööin komin aö
Lewis aö hætta lifi slnu. Jefferson haföi
beöiö hann um skýrslu um verömæt stein-
efni, sem á vegi þeirra yrðu, svo aö hann
hóf jaröfræðikönnun á höföa einum. Hann
fann álún, eir, kóbalt og kls, en fórst ekki
hönduglegar en svo kóbaltprófunin aö
hann var hætt kominn I arsensvælu. En,
hann harkaöi af sér, tók skammt af sölt-
um og leiö viö þaö betur. Heldur var hann
samt linur eftir þessa hrossalækningu.
Næsta dag ætlaði hann meö Clark í könn-
unarferö en gafst upp og þeir uröu aö slá
upp búöum.
Þarna var margt aö kanna, því þeir
voru nú nærri mörgum helgum stööum
Indiána. Þar á meöal var gröf hins mikla
höföingja Svarta-Fugls, sem rlkt haföi
meö ógnarstjórn i héraðinu árum saman,
en dó svo úr bólusóttarfaraldri fyrir fjór-
um árum ásamt mörgum kynbræörum
sinum. Svarti-Fugl var jarösettur sitjandi
á hesti i haug miklum. Leiöangursmenn
hengdu bandariska fánann á tré þar
skammt frá honum til heiðurs. Sagt var,
aö höföingi þessi réöi yfir galdramætti til
að stytta fólki aldur en skæöar tungur
hermdu aö sá máttur hans yröi rakinn til
arsenbirgöa, sem hann heföi komizt hfir
hjá mangara einum.
Þeir komu einnig á ánægjulegri staö viö
Stóra Sú-fljöt, þverá Missouri, stóran
stapa úr rauöum leir, sem allir Indiánar I
grenndinni notuöu I plpur sinar. Þetta var
helgur staöur, þar hjá voru öll vopnaviö-
skipti bönnuö og flóttamenn áttu þar vís-
an griöastaö. I opinberri skýrslu
leiöangursinssegir meö nokkru stærilæti:
„Þannig finnum vér jafnvel meö villi-
mönnum reglur sem þeir halda i heiöri,
heilög ákvæöi er milda miskunarlausan
striösrekstur þeirra.”
Þriöji staöurinn sem þeir könnuöu var
einnig helgistaöur en þar sem hann var
talinn byggöur illum öndum átján
þumlunga háum þoröu engir Indiánar
þeir sem I grenndinni bjuggu — hvorki
Súar, Omahamenn né Ottóar — aö hætta
sér þangaö nema til fórnarathafna. Þessi
heilögu vé stóöu á sléttu og reis upp úr
sléttunni tuttugu metra há hæö og var
samslöungslaga flöt efst á hæöinni, um
hundraö metrar aö lengd og tuttugu
metra breiö. Þjóötrú Indiána hermdi aö
litlu verurnar er þennan staö byggöu
væru afar fimar bogskyttur og felldu
hvem þann meö örvum sem reyndi aö
nálgast staöinn. Þeir Lewis og Clark voru
vel á v eröi er þeir klifu þarna upp en þeim
til léttis uröu þeir fyrir engu aökasti og
sáu ekkert lifsmark, en þess voru glögg
merki aö ekki voru mörg ár síöan þarna
höföu veriö færðar mannfórnir.
Þeir atburöir sem nú hafa verið raktir,
uröu allir á nokkrum fyrstu mánuöum
feröarinnar en eigi skyldu menn ætla aö
eitthvaö heföi boriö tiltiöinda daghvern.
Oftast var lif leiöangursmanna hart og
einstrengingslegt. Þeir fóru á fætur I dög-
un og ýttu bátunum úr vör, svo strituðu
þeir mestan hluta dagsins viö róöurinn.
Þrjátiu og fimm manns voru aö jafnaöi
undir árum, þegar viö þetta bætast tveir
veiðimenn uppi á landi, stýrimenn og far-
arstjórarnir tveir, þá er ljóst að engum
gafst langt næöi til hvildar. Flesta daga
kom aö þvl aö þeir þurftu aö fara á land og
raða sér á dráttartaugarnar til þess aö
draga bátana yfir hávaöa eöa aörar ófær-
ur.
Þegar kvöldaöi leituöu þeir heppilegs
staöar til náttbóls, skiptu sér i þrjá hópa
viö matseldina og skiptust á um vörzlu viö
búöirnar. 1 þessum þætti fararinnar
höföu þeir nægan mat og góöan. Hinn 21.
ágúst felldu þeir fyrsta visundinn auk
þess sem veiöimennirnir drógu I bú tals-
vert af elgum og hjörtum. Þaö kjöt sem
þeir átu ekki nýtt skáru þeir I strimla og
þurrkuöu likt og suöur-afriskt „biltong”
eöa færeyskt skerpikjöt.
Þegar noröar dró jókst enn veiöin á
gresjunum. Þeir sáu og veiddu fyrstu
antilópuna, sem þeir kölluöu raunar
„geit”, einnig skutu þeir margs konar
fugla. Sumum fuglum náöu þeir lifandi,
svo sem pelikana einum. Gripnir vlsinda-
legum könnunaranda fylltu þeir pokann
undir goggi pelikanans af vatni og mæld-
ist rúmtak hans fimm gallón (eöa um
tuttugu litrar). önnur skepna, sem þeir
litu augum fyrsta sinn, var preriuhundur-
inn eða sléttumúrmeldýriö, fjörlegt litiö
nagdýr, sem lifir I hópum I flóknum
grenjum neöanjaröar. Þar sem preriu-
hundar standa oft á afturlöppunum töldu
leiöangursmenn þá vera einhvers konar
jarölkorna. Prerluhundar voru furöu fim-
ir aö smjúga þeim úr greipum, en aö lok-
um náöu þeir þó einum og varöveittu af
honum haminn og beinin aö senda slöar til
Washington.
Aflögu stundum vöröu leiöangursmenn
helzt I aö slá frá sér mýflugur, sem sóttu á
þá I torfum á hverju kvöldi, aö bæta og
laga föt sin, og siöast en ekki sizt aö gera
aö húöum veiöidýra. Fötin, sem feröa-
langarnir lögðu af staö I, voru sem óöast
aö slitna og brátt yröu þeir háöir húöum
veiöidýra um klæöi öll og skæöi. Fiölan
var þeim til skemmtunar, og viö öll hátlö-
leg tækifæri stigu þeir dans. A fararstjór-
ana og liöþjálfa þeirra bættist sú skylda
aö færa dagbækur leiöangursins. Dag
hvern þurfti aö ákvaröa landfræöilega
stööu þeirra og athuga veöur. Eitt sinn
vildi þeim þaö slys til aö leiöangursklukk-
an gekk út og þeir vöröu miklum tlma og
erfiöi I aö finna nákvæman tima meö
stjarnmælingum.
Er sptember tók viö af ágúst varö þeim
ljóst aö þeir yröu lengur en ráö haföi veriö
fyrir gert aö ná til þorpa Mandan-
Indjána, þar sem þeir hugöust leita
vetrardvalar. I upphafi haföi verið ætlað
aö senda frönsku bátsmennina meö stóra
bátinn til baka fyrir veturinn, ekki var
heldur gert ráö fyrir aö þeir nytu her-
fylgdar nema fram á haustiö. En nú var
ljóst aö þessir menn mundu ekki ná til St
Louis áöur en ána legöi. Auk þess voru
þeir nú á leið inn I land herskárra Sú-
Indjána og máttu þvi ekki verba af skot-
mætti Warfingtons liösforingja og manna
hans sex, og frönsku bátsmennimir uröu
llka aö þrauka meö þeim veturinn, svo
þeir gætu snúiö heim meö stóra bátinn
hlaðinn sýnum sem safnaö heföi veriö I
fyrsta áfanga feröarinnar.
Forsetinn haföi lagt einkar rlkt á viö
Lewis aö hann ætti aö semja viö Súana.
Verzlunarmenn, sem lagt höföu leið sfna
upp og niöur ána, höföu um nokkurt skeiö
kvartaö um aö einn kynþáttur Sú-Indíána,
Tetonar, heföu sem næst haldiö leiöinni
um fljótiö lokaöri og heimtaö háa tolla af
hverjum báti sem þeir slepptu hjá. Sú-
Indlánar voru tiltölulega nýkomnir á
þessar slóöir, þeir höföu búiö austar, en
aörir Indiánar, Tjipeúar, ráku þá vestur
og nú brutust Súarnir I aö sölsa til sln
völdin af Omaha- og Ottó-Indlánum,
sem fyrir voru þarna I grennd. Jefferson
haföi auk þess aöra ástæöu til aö vilja
kenna Súum aö viröa veldi Bandarlkj-
anna, til þessa höföu þeir veriö hand-
gengnir brezkum verzlunarfélögum I
Kanada og forsetinn vildi eindregiö aö
þeir sneru sér frekar austur til Washing-
ton en noröur til Kanada I leit aö bak-
hjarli. Lewis lét þvl kveikja bál á slétt-
unni en þannig var venja aö gefa Indlán-
um til kynna aö aðkomumenn óskuöu viö-
ræöna viö þá.
Er flokkurinn kom I mynni James-fljóts
kom Indiáni syndandi aö einum bátnum
og greindi frá þvl aö þar nærri væri stór
27