Skírnir - 01.01.1929, Page 7
Handritamálið.
Eftir Halldór Hermannsson.
Þegar tvær þjóðir, sem að vísu eru náskyldar en þó
svo ólikar í skapi og háttum sem Danir og íslendingar,
hafa lifað í nánu sambandi um margar aldir, er það mjög
freistandi verkefni að rekja, hve mikil áhrif þær hafi haft
hvor á aðra og í hvaða skuld þær standa hvor við aðra
bæði í verklegum og andlegum efnum eftir svo langa
sambúð. Við slíkan útreikning verður margs að gæta og
vandlega að athuga hvert atriði, sem getur komið til greina,
ef útkoman á að verða nokkurn veginn rétt, enda hafa
verið skoðanaskifti um þetta, þegar tilraun hefur verið
gerð til þess að ráða fram úr því. Þannig var því t. d.
lengi haldið fram af Dönum, að í fjárhagslegu tilliti hefði
ísland verið þeim þung byrði og kostað þá ærið fé. En
svo kom Jón Sigurðsson til sögunnar og lét það í ljós
með einbeittni og góðum rökum, að þetta væri alveg
öfugt; Danir hefðu flutt og fengið meira fé frá íslandi en
þeir hefðu nokkurn tíma brúkað þar landi og þjóð til gagns.
Eftir langa vafninga tóku Danir loksins tillit til þeirrar
staðhæfingar, og í stöðulögunum 1871 var það ákveðið,
að þeir skyldu gjalda íslendingum vissa upphæð árlega
í afborgun og rentur af þessari skuld. Þó lítur helzt út
fyrir, að Danir hafi aldrei viljað viðurkenna hana beint,
því að í sambandslagafrumvarpinu frá 1908 gengu fulltrúar
þeirra inn á að gjalda íslendingum í eitt skifti fyrir öll
hálfa aðra miljón króna, án þess að vilja viðurkenna, »að
ísland ætti réttarkröfu á hendur Danmörku til fjárgreiðslu«,
en töldu það rétt, »að ljúka allri þrætu um skuldaskifti
landanna« á þennan hátt. En í sambandslögunum frá 1918
var svo ákveðið, að Danir greiddu tvær miljónir króna,