Skírnir - 01.01.1929, Page 94
88 Lífsskoðun Hávamála og Aristoteles. [Skímir
gefið öðrum fullmótaða í málm orðsins. En flest tilsvör for-
feðra vorra votta óbeit þeirra á hugsunarlausu munnfleipri:
»Mæli þarft eða þegi« (19) segja Hávamál. Með þessum
hætti þróast jafnt þekking og mannvit: með því að þiggja
og gefa og kynnast mörgum mönnum. Sanna mannþekk-
ingu fær ekki sá, sem allt af situr á heimaþúfunni:
Sá einn veit,
er víða ratar
ok hefir fjölð um farit,
hverju geði
stýrir gumna hverr,
sá er vitandi er vits. (18)
Ef vér höfum nú hugfasta þessa skoðun Hávamála á
ágæti vits og þekkingar, þá virðist það í fyrstu undarlegt,
að höfundurinn ræður mönnum jafnframt til að verða ekki
ofvitrir. Þrjú erindin (54—56) byrja svo:
Meðalsnotr
skyli manna hverr,
æva til snotr sé,
þ. e. hver maður skyldi vera meðalvitur, en aldrei ofvitur.
Fyrsta erindið heldur áfram:
þeim er fyrða
fegrst at lifa,
er vel mart vitu.
»Vel mart« mun merkja hæfilega margt. Og niðurlag hinna
erindanna segir, hvers vegna ekki er gott að vera alvitur:
snotrs manns hjarta og örlög sin
verðr sjaldan glatt, viti engi fyrir,
ef sá er alsnotr, er á þeim er sorgalausastr sevi.
Það er sama kenningin og í hinum frægu orðum Prédik-
arans: »Mikilli speki er samfara mikil gremja, og sá, sem
eykur þekkingu sina, eykur kvöl sína« (Préd. 1, 18). »La
prévoyance, la prévoyance, voilá la véritable source de toutes
nos miséres« (Framsýnin, framsýnin er hin sanna upp-
spretta allrar eymdar vorrar), segir Rousseau einhverstaðar.