Tímarit lögfræðinga - 01.10.1984, Síða 30

í þessu sambandi má einnig varpa fram þeirri spurningu hvort þessi
þróun varðandi réttarstöðu hafsbotnsins muni síðar meir leiða til þess
að kröfur verði gerðar til þess að hinar lifandi auðlindir úthafsins, yfir
alþjóðléga hafsbotnssvæðinu, verði einnig lýstar sameiginleg arfleifð
mannkyns og settar undir alþjóðastjórn.
Þegar hafsbotnskafli sáttmálans er skoðaður út frá sjónarmiði Norð-
urlanda kemur í ljós að ákvæði hans munu aðeins að litlu leyti snerta
það svæði veraldar sem Norðurlönd byggja. Þau svæði eru að lang-
mestu leyti innan landgrunnslögsögu þessara ríkja. Það er aðeins á
takmörkuðu svæði milli Islands, Jan Mayen og Noregs sem um al-
þjóðlegt hafsbotnssvæði gæti verið að ræða.
IX. FRAMTlÐARÞRÓUN I HAFRÉTTARMÁLUM.
Enn er ekki um það hægt að segja með nokkurri vissu hvenær Haf-
réttarsáttmálinn tekur gildi, en 60 ríki þurfa áður að hafa fullgilt
hann. Allnokkur ár munu sennilega líða þar til að því kemur. Sum ríki,
svo sem Bandaríkin, hafa lýst því yfir að þau muni ekki gerast aðilar
að sáttmálanum. Líklegt er talið að Bretland gerist ekki aðili fyrst um
sinn og sama má segja um þau ríki sem greiddu atkvæði gegn honum
eða sátu hjá. Ljóst er að virkni sáttmálans mun verða takmarkaðri en
ella ef tvö stórveldanna standa utan hans og breyta eftir hinum eldri
þjóðréttarreglum. Slíkt getur leitt til alvarlegra árekstra bæði milli
ríkja svo og milli einstakra ríkja og hinnar nýju Hafsbotnsstofnunnar,
ekki síst að því er varðar vinnslu á hafsbotni. Frelsi til slíkrar vinnslu
og vernd þeirra fjárfestinga sem þegar eru þar fyrir hendi er einmitt
aðalástæðan fyrir andstöðu ríkisstjórnar Bandaríkjanna við þennan
nýja alþjóðasáttmála.
En önnur vandamál skjóta hér einnig upp kollinum. Þar er m.a.
spurningin um réttarástandið frá deginum í dag þar til sáttmálinn hef-
ur tekið gildi. Hvaða réttarréglum á að beita á því tímabili, t.d. um
mörk landgrunnslögsögu, landgrunn smáeyja, vernd hafsins eða hafs-
botnsvinnslu? Svörin eru ekki einföld og áhugavert lögfræðilegt við-
fangsefni er að velta slíku fyrir sér.
Sum ákvæði sáttmálans eru þegar greinilega orðin lex lata en ýmis
önnur eru enn de lege ferenda. En hvar ber að skilja hér á milli? Það
verður efni til mikilla lögskýringa á næstu árum. En víst er þó um það
að gerð Hafréttarsáttmálans er merkt spor í átt til aukinnar alþjóða-
samvinnu og friðsamlegra samskipta á svæði sem alls nær yfir um
70% af yfirborði jarðar.
84