Tímarit lögfræðinga - 01.10.1984, Blaðsíða 38

1) Athafnir sökunauts, meðan á málinu eða rannsókn þess stóð. Af-
brot það, sem tilefni gaf til rannsóknar og gæzluvarðhalds, skerðir að
sjálfsögðu ekki rétt sökunauts til frádráttar, þótt hann hafi reynt að
dylja brotið, afmá ummerki þess eða á annan hátt að koma sér undan
eftirför og refsiábyrgð. Einungis athafnir sökunauts eftir upphaf
rannsóknar og til loka málsmeðferðar geta orðið þess valdandi, að
hafnað sé frádrætti gæzluvarðhaldsvistar.
2) Oi’sakatengsl. Frádrætti verður ekki hafnað, nema gæzluvarð-
haldið megi að nokkru leyti eða öllu rekja til athafna sökunauts á þeim
tíma, sem lýst er í lið 1), þ.e. sé sennileg afleiðing athafnanna. Meðan
á rannsókn Guðmundar- og Geirfinnsmálsins stóð, gerðust þrír sak-
borningar sekir um rangar sakargiftir, er leiddu til þess, að fjórir
saklausir menn sættu alllangri gæzluvarðhaldsvist. Tveir sakborning-
anna játuðu, að þetta hefðu verið samantekin ráð til að torvelda rann-
sókn málsins. Hinn þriðji gekkst að vísu ekki við því, að um samantek-
in ráð hefði verið að ræða, en sannað þótti, að hann hefði gegn betri
vitund borið mennina röngum sökum. Þrátt fyrir þessa hegðun sak-
borninga var gæzluvarðhaldsvist þeirra dregin frá refsivist með fullri
dagatölu, sjá Hrd. LI, bls. 89 (130-133, 669-670). Þessi niðurstaða
réttlætist ef til vill af því, að upphaflegu sakarefnin voru svo alvarlegs
eðlis, að ólíklegt má telja, að hinar röngu sakargiftir hafi breytt
nokkru um gæzluvarðhaldið.
3) Sök hins brotlega. Það liggur í orðum 76. gr. hgl., að sökunautur
þurfi að hafa hegðað sér á þann veg, að honum verði lagt það til lasts.
Hér er einungis átt við sök á hegðun hins brotlega, meðan mál hans er
í rannsókn eða meðferð, en ekki sökina á sjálfu afbrotinu, sem upphaf-
lega leiddi til rannsóknar. Greina þarf á milli réttarspjalla af þessari
hegðun annars vegar og sjálfstæðrar refsiábyrgðar hins vegar.1) Yms-
ar athafnir sökunauts í því skyni að koma sjálfum sér eða nánum
vandamönnum undan refsiábyrgð eru refsilausar, en kunna að hafa
sakarspjöll í för með sér að öðru leyti, t.d. varðandi frádrátt gæzlu-
varðhaldsvistar, sakarkostnað, bótarétt, sönnunarmat o.fl. Aðrar at-
hafnir eru þess eðlis, að þær varða auk þess sjálfstæðri refsiábyrgð,
t.d. rangar sakargiftir, skjalafals, sbr. Hrd. LIV, bls. 1958, og æru-
meiðingar. Hér á eftir verður kannað, hvaða athafnir torveldi rann-
sókn máls eða meðferð á þann veg, að útiloki frádrátt gæzluvarðhalds-
vistar.
1) Sjá Jónatan Þórmundsson, „Rangur framburður fyrir rétti", Úlfljótur, 2. tbl. 1978, bls.
96, og Réttarstaða sakbornings (fjölrit), bls. 11—12.
92