Tímarit lögfræðinga - 01.10.1984, Page 45

uppgert tjón gera lögin um bætur innan samninga sérstaklega ráð fyrir
vöxtum samkvæmt vaxta- og vísitölulögunum, sem frá 1978 mega vera
annaðhvort lögleyfðir vextir eða vísitala með 3% vöxtum. Árið 1981
dæmdi hæstiréttur að skaðabætur vegna vanefnda á samningi skyldu
yfirleitt einnig miðaðar við verðlag á dómsuppsögudegi og að regla
„vaxta- og vísitölureglunnar“, þ.e. vísitala plús 3% vextir, gæti verið
leiðbeiningarregla við mat á bótum við dómsuppsögu. Dómstóllinn taldi
að bæta mætti tap af völdum verðbólgu samkvæmt reglunni í skaða-
bótarétti innan samninga um hvað telja mætti fyrirsjáanlegt, þ.e. „að
tjónþoli eigi rétt á bótum fyrir tjón sem hann verður fyrir vegna van-
efnda og afleiðinga þeirra og sem sá er vanefnir sá fyrir eða mátti
sjá fyrir, þegar samningurinn var gerður, sem líklegar afleiðingar van-
efnda.“
1 málum sem höfðuð voru til þess að krefjast efnda á samningum
um fasteignir dæmdu dómstólar ýmist að fullnægja bæri samningum
samkvæmt bókstaf þeirra eða neituðu að taka slíka afstöðu vegna þess
að það var álitið óréttlátt miðað við málavexti að framfylgja beinu
orðalagi þeirra. En eftir 1978, þegar það var orðin almenn regla að
skaðabætur væru vísitölubundnar, tóku dómstólarnir upp þá reglu að
endurmeta f járhæðir í samningunum. Af því leiðir að upphæðin er stund-
um verðtryggð að fullu eða bundin áþekkri viðmiðun en í öðrum til-
vikum eru greiddir vextir sem eru undir markaðsgengi. Þau atriði sem
dómstóllinn metur við ákvörðun á því hversu langt eigi að ganga í leið-
réttingunni eru m.a. framkoma aðilanna, verðtryggingar eða vaxta-
ákvæði í samningnum, og hvort kaupandinn hefur orðið fyrir verulegu
tjóni.
Lagagrundvöllurinn fyrir því að beita verðtryggingu í málum til
efnda á samningum er ekki fullkomlega traustur. Ein leið til að rök-
styðja þá afstöðu byggist á tilvísun til ákvæðis í lögunum um bætur
innan samninga sem kveður svo á að „við mat á því hvort samningi
hafi verið fullnægt megi dómstólar láta úrlausn velta á því hvort tjón-
þoli hafi uppfyllt skuldbindingar sínar eða sett tryggingu fyrir efnd-
um þeirra eða á öðrum skilyrðum sem óhjákvæmilega leiða af samn-
ingnum eins og atvikum málsins er háttað.“ Ókosturinn við þessa að-
ferð er auðvitað sá að ástæða endurskoðunar samningsins á ekki
rót sína að rekja til samningsins heldur til verðbólgunnar. Annar rök-
stuðningur byggir á svohljóðandi ákvæðum vaxta- og vísitölulaganna:
„Dómstóll sem ákvarðar aðila fjárhæð eða kveður svo á að slík fjárhæð
sé greidd eða sem ákvarðar að tiltekin fjárhæð sé gjaldfallin sam-
kvæmt einhverjum lagaákvæðum getur samkvæmt eigin mati ákveðið
99