Tímarit lögfræðinga - 01.10.1984, Page 48

við bandaríkjadal þar til verkinu væri lokið en væru ekki að neinu
leyti verðtryggðar frá þeim tíma til greiðsludags. Niðurstaða dómsins
þýddi í raun að greiðsla til allra aðila skyldi ákveðin með sama gjald-
miðli eða verðtryggingargrunni, að öðrum kosti mundi aðilum frá lönd-
um með veikan gjaldmiðil vera mismunað.
Þessi röð dómsúrlausna varðandi raunbætur náði nýlega hámarki í
máli gegn tryggingastofnun ísraelska ríkisins. Dómstóllinn taldi að
einstaklingur sem stefndi á grundvelli laga um réttindi til trygginga-
bóta ætti rétt á verðtryggingu og vöxtum á bæturnar frá þeim degi
sem bóta er krafist fram til greiðsludags. Dómstóllinn byggði niður-
stöðu sína á því að tilvikið mætti heimfæra undir vaxta- og verðbóta-
lögin. Einn dómari gekk hér þó enn lengra. Hann sagði að ríkisvald-
inu bæri lagaleg skylda til að greiða tryggingabætur með fullum verð-
bótum. Hann taldi nægjanlega lagaheimild fyrir vísitölubindingu fást
með ályktun frá lagaákvæðum á sviði einkaréttar, eða e.t.v. frá hinum
óbeinu áhrifum verðtryggingarákvæða vaxta- og vísitölulaganna; þar
eð allir skuldarar verði að sæta verðtryggingu sé málum þeirra skotið
til dómstóla, hljóti þær verðbætur sem dómstólarnir ákveða að vera
það lágmark sem öðrum sé skylt að miða við.
Samhliða þessum réttarskapandi ákvörðunum dómstóla var vaxta-
og vísitölulögunum breytt til samræmis við verðbólguna. Þegar lögin
voru fyrst sett árið 1961 (þá nefnd dómvaxtalög) veittu þau sækj-
anda rétt til lögleyfðra vaxta frá þingfestingu stefnu til greiðsludags.
Lögunum var breytt árið 1976 þannig að réttur til vaxta hófst á tjóns-
degi eða við samningsrof. Enn var gerð breyting árið 1978 þannig að
leyfð var verðbinding miðuð við framfærsluvísitölu auk 3% vaxta, í
stað lögboðinna vaxta. Þar sem lögleyfðir vextir, ákveðnir með reglu-
gerð, höfðu dregist verulega aftur úr þeim vöxtum sem markaðurinn
krafðist leiddi síðasta breytingin til verulegrar hækkunar.
Venjan virðist vera sú að réttarreglur sem dómstólarnir hafa mótað
eigi við fram að dómsuppsögudegi. Frá dómsuppsögudegi til greiðslu-
dags ráða vaxta- og vísitölulögin. Áhrifa þeirra gætir líka á tímabilinu
fyrir dómsuppkvaðningu, þar sem skuldarinn veit hvaða afleiðingar
það getur haft ef hann stendur ekki í skilum og mál verður höfðað
gegn honum. Ennfremur eru vextir samkvæmt vaxta- og vísitölulög-
unum — vísitala plús 3% óvísitölubundnir vextir — tiltækur mæli-
kvarði á skaðabætur samkvæmt lögunum um dómsuppsögudagsvið-
miðun. Þar sem 3% vextirnir eru ekki vísitölubundnir eru raunvextir
engir samkvæmt lögunum þegar verðbólgan er hröð. Dómstólarnir
102