Tímarit lögfræðinga - 01.12.1985, Síða 36

oml., að dómari geti utan þeirra tilvika, er nefnd voru, ákveðið vitna-
leiðslu með úrskurði, ef telja má vitnisburð nauðsynlegan til varnar
sökunaut, þ.á m. til þess að hann njóti málsbóta eða refsilækkunar.
Ekki er fyllilega ljóst, hvað í þessari heimild felst. Hún á bersýniléga
betur við 2. lið en 1. lið 1. mgr. Yfirleitt verður að telja það ólíklegt
og óeðlilegt, að dómari grípi fram fyrir hendur verjanda um mat á
því, hvað telst nauðsynlegt til varnar skjólstæðingi hans. Helst má
hugsa sér, að slíkt sé nauðsynlegt til varnar öðrum sökunaut (sam-
sökunaut) en skj ólstæðingi verjandans. Dómara væri líklega ekki
stætt á slíkum úrskurði, ef rof þagnarskyldu yrði til þess að fella sök
á skjólstæðing vitnaskylds verjanda. Dómari getur hugsanlega leyst
málið með því að kveðja verjanda (verjendur) til skýrslugjafar í ein-
rúmi til að kanna eðli upplýsinga og vinsa úr þeirn það, sem óhætt er
að opinbera, sbr. 149. gr. 1. 85/1936, sbr. 107. gr. oml. með lögjöfn-
un.si)
7) Viðurlög og önnur viðbrögð við þagnarskyklubrotum. Brot verj-
anda sjálfs varða fyrst og fremst refsiábyrgð eða bótaábyrgð. Einnig
getur reynt á réttindasviptingu og viðurlög af hálfu Lögmannafélags-
ins. Loks vaknar sú spurning, hvort dómstólar eigi að taka tillit til
upplýsinga, sem verjandi hefur gefið andstætt þágnarskyldu sinni.
Nokkur ágreiningur hefur verið um það meðal fræðimanna, hvernig
dómstólar eigi að meta ólögleg sönnunargögn, m.a. upplýsingar, sem
málflutningsmaður hefur gefið andstætt þágnarskyldu sinni. Sumir
eru þeirrar skoðunar, að dómstólar eigi að virða slíkar upplýsingar að
vettugi, a.m.k. ef það var sökunautur, sem átti rétt á leynd.52) Svo
afdráttarlaus afstaða getur leitt til óeðlilegra málaloka, auk þess sem
norrænn réttur virðir frjálst sönnunarmat dómstóla sem eina af meg-
inreglum réttarfars. Það er því mun aðgengilegri kostur, að umrædd
réttaráhrif þagnarskyldubrots fari eftir mati á aðstæðum hverju
sinni. 5S) Eins og almennt við mat sönnunargagna, sem ólöglega er afl-
að, má einkum benda á þrjú atriði sem mælikvarða á heimila notkun
upplýsinga, sem gefnar eru andstætt lögboðinni leynd: (1) mikilvægi
sönnunargagnsins, (2) eðli og grófleiki þagnarskyldubrotsins og (3)
grófleiki hins upplýsta atferlis. Því alvarlegra og afdrifaríkara sem
þagnarskyldubrotið er (t.d. leiðir til sakfellingar), þeim mun meiri
líkur eru til þess, að upplýsingarnar verði virtar að vettugi. Á hinn
bóginn aukast líkur á, að þær verði lagðar til grundvallar, ef brot
51) Árni Tryggvason 1952, 53.
52) Sjá m.a. Tauno Tirkkonen 1952, bil. IV, 8.
53) Árni Tryggvason 1952, 53; Stephan Hurwitz 1959, 479.
242