Tímarit lögfræðinga - 01.10.1991, Síða 12

fáum stórum málum. í kjölfarið var lögréttumönnum fækkað mjög með
lagaboði. Hinni fornu alþingisskipan var síðan endanlega kollvarpað með
tilskipun 16. nóvember 1764 þegar lögþingisréttur norðan og vestan og lögþing-
isréttur sunnan og austan komu í staðinn fyrir Lögréttu. Lögmaður skipaði einn
dóm í sínu lögsagnarumdæmi ásamt þingvottum. Með innleiðingu norskra
réttarfarslaga varð einnig veruleg breyting á skipan dómsvalds í héraði, sem
meðal annars fól það í sér að sýslumenn dæmdu mál almennt sjálfir, þar sem
voru nefndarmenn áður. Segja má að á þessum tíma hafi sýslumannsembættin
fengið á sig þá mynd sem þau hafa nú.
Ekki eru kunnar neinar heimildir frá fyrri öldum um félagsskap þeirra sem
störfuðu að dómsmálum, eða sérstök samtök þeirra sem nefndir voru í dóma.
Það kemur í sjálfu sér ekki á óvart. Með öllu var óþekkt hér á landi að menn
hefðu lögfræðistörf eða dómstörf að atvinnu. Hér hefur því verið á ferðinni all
sundurleitur hópur manna sem hafði aðeins í litlum mæli sameiginlegra hags-
muna að gæta. Forsendur fyrir samráði þeirra í millum voru því afar óljósar, ef
þær voru þá nokkrar.
Með tilskipun 10. febrúar 1736 varð lagapróf skilyrði fyrir veitingu þeirra
embætta er dómgæsla fylgdi.10 Þótt ekki reyndist unnt að tryggja það hér á landi
að allir sýslumenn lykju lagaprófi hefur þetta eflaust átt sinn þátt í að efla
stéttarvitund meðal þeirra. Sameiginlegur bakgrunnur og sameiginlegir hags-
munir tengdu þá saman. Ekki var þó um að ræða nein formleg samtök meðal
þeirra.
Eitt frægasta dæmi úr Islandssögunni um eiginlegt samráð sýslumanna vegna
sameiginlegra hagsmunamála þeirra er bænaskrá sýslumanna frá 18. júlí 1757.
Aðdragandi málsins var sá að um miðja 18. öldina voru gerðar nokkrar
breytingar á íslenskri refsilöggjöf sem fólu það m.a. í sér að heimildum til að
dæmaírefsivistfjölgaðimjög. Sem dæmi má nefna tilskipun 19. nóv. 1751. Hérá
landi var hins vegar ekki til hegningarhús þar sem sakamenn gátu tekið út
refsinguna. Varð af þeim sökum að senda þá til Danmerkur. Samgöngur til og
frá landinu voru hins vegar fremur ófullkomnar. Af því leiddi að nokkur tími gat
liðið frá því að sakamaður hafði verið dæmdur og þar til hægt var að koma
honum á skip. Það kom í hlut sýslumanna, sem höfðu sakeyrinn á leigu, að kosta
uppihald fanganna á meðan beðið var skipsferðar. Auk þess þurftu þeir að kosta
uppihald sakamanna frá því héraðsdómur féll og þar til dæmt var í máli á
Alþingi. Kvörtuðu sýslumenn sáran yfir þessum kostnaði. Steininn tók úr þegar
kaupmenn fóru að heimta gjald fyrir flutning sakamanna. Á Alþingi árið 1757
höfðu all margir sýslumenn fengið nóg. Tók Þorsteinn Magnússon sýslumaður á
Móeiðarhvoli sig til og samdi sérstaka bænaskrá.
10 Sjá t.d. Agnar Kl. Jónsson: Lögfræðingatal, Rv. 1976, s. 7. Davíð Þór Björgvinsson: „Laganám
fslendinga 1736 - 1983“, Úlfljótur 1983, s. 133.
170