Vera - 01.10.1991, Blaðsíða 5

FJALLKONAN
VERA náði í skottið á Ingu Dóru
rétt áður en hún fór af landi brott
og fékk hana til að ræða um
rannsóknir sínar, hugmyndir og
kenningar.
Ertu hætt við „ástandskonurn-
ar“ og komin í Fjallkonuna?
í rannsókn minni á hinum
svokölluðu ástandskonum varð
ég fljótlega upptekin af andstöð-
unni sem þær mættu. Hún var
svo djúpstæð og heit að hún er
enn við liði rúmri hálfri öld
seinna. Ég gerði mér grein fyrir
því að það lá eitthvað annað og
meira að baki en fordómar og
öfundsýki, þetta snérist um
sjálfan grundvöll íslensku þjóðar-
innar. Fjallkonan var komin í
ástandið. Það voru sömu grunn-
hugmyndir sem konur nýttu sér
til framdráttar í kvennabarátt-
unni um aldamótin sem karlar
notuðu síðar gegn konum sem
voru með hermönnum, þ.e. mikil-
vægi kvenna, sem mæður og
húsmæður, fyrir endurreisn þjóð-
arinnar. Karlar settu konur á stall
og tignuðu þær, en tignun er
algjör frysting. Konur sáu að
þessar hugmyndir gátu verið
þeim mikilvægt afl og fóru að
beita þeim íyrir sig. Síðar snérust
vopnin í höndum þeirra og þessi
sömu rök voru notuð gegn konum
sem umgengust hermenn.
„Notar“ þú núna ástandskon-
urnar til að varpa Ijósi á mótun
íslenskrar þjóðernisvitundar?
- Já það má ef til vill segja það.
Undanfarin ár hefur átt sér stað
mikil gerjun í kvennafræðum.
Konurn sem vinna við kvenna-
rannsóknir hefur orðið æ ljósara
að rannsóknir sem eingöngu
beina sjónum sínum að konum
eru í senn takmarkaðar og tak-
markandi. í stað þess að fjalla
einungis um konur hafa fræði-
konur í sífellt ríkara mæli farið að
kanna hlut kvenkenndra og
karlkenndra þátta eða kynferðis í
mótun hugmynda og athafna
manna. Þeirri kenningu hefur
verið varpað fram að karlkenndir
og kvenkenndir þættir séu í raun
grundvöllur allra mannlegra
hugsana og athafna. Kvenkenndir
þættir tengjast ekki aðeins kon-
um og karlkenndir þættir tengjast
ekki aðeins körlum. Konur geta
búið yfir eða tileinkað sér karl-
Grunnur íslenskra
karlmennsku og
andlegrar reisnar var
lagöur af
kvenkenndum
þáttum utan viö hiö
heföbundna sviö
stjórnmála...
kennda þætti og karlar geta alveg
eins búið yfir eða tileinkað sér
kvenkennda þætti.
Þessi kenning um virkni kgn-
ferðis gefur eflaust ngja mögu-
leika í rannsóknum?
- Já, hún hefur í raun valdið
byltingu í kvennafræðum, því
hún opnar leið kvennafræða inn á
öll fræðasvið. Hægt er að kanna
nær allt út frá hugmyndum um
virkni kven- og karlkenndra
þátta. Um leið hætta kvennafræði
að vera jaðargrein þar sem
eingöngu er fjallað um konur af
konum og færast inn að „miðju“.
Getur þú nefnt einhver dæmi um
slíka rannsókn?
- Bandaríski kjarneðlisfræð-
ingurinn Evelyn Fox-Keller, sem
veitir forstöðu rannsóknarstofn-
un í kvennafræðum við Berkeley
háskólann í Kaliforníu, lauk
doktorsprófi í kjarneðlisfræði frá
hinum þekkta Harvard háskóla.
Þrátt fyrir gott próf átti hún mjög
erfitt uppdráttar í sínu fagi. Hún
leitaði svara við þessum vanda og
komst að því að skýringuna var
ekki aðeins að finna í karlrembu
og kvenfyrirlitningu. Svarið var
einnig og ekki síður að linna í
grundvallarhugmyndum um eðli
raunvisindanna. Grundvallar-
hugmyndin sem starf raunvís-
indamannsins byggist á er sú, að
karlkennd öfl, nái að sigrast á,
temja og koma reglu á hin kven-
kenndu öíl náttúrunnar. Ástund-
un raunvísinda er þvi í raun mjög
„karlmannlegt" atferli, það er leið
mannsins til að sanna karl-
mennsku sína og andlega yfir-
burði gagnvart hinni kvenkenndu
náttúru.
Vert er að nefna bók Wendy
Brown sem kom út árið 1989
Karlmennska og stjórnmál. Þar
leitast hún við að svara þeirri
spurningu af hverju konur á Vest-
urlöndum hafa átt svo erfitt með
að hasla sér völl á sviði stjórn-
mála og af hverju fá málel'ni, sem
talin eru tengjast konum fyrst og
fremst, litla sem enga umijöllun
meðal stjórnmálamanna. í stað
þess að líta á „konur og stjórn-
mál“ eða konur í stjórnmálum,
eins og venjulega hefur verið gert,
kannaði hún virkni kvenkenndra
og karlkenndra þátta á vettvangi
stjórnmála. Niðurstaða Wendyar
var í stuttu máli sú að konur og
málefni kvenna hafa átt svo erfltt
uppdráttar í vestrænum stjórn-
málum vegna þess að sígild
stjórnmál og stjórnmálastarf
byggjast í raun á afneitun og sigri
á kvenkenndum öflum. Stjórnmál
snúast ekki um lífið. um frum-
þarfir líkamans og hið náttúrlega.
Stjórnmálastarf er í raun leið
karlmanna til að komast á æðra
tilverustig. Með þátttöku í stjórn-
málum sigrast karlmenn á kven-
kenndum öflum bæði í sjálfum
sér og í samfélaginu og öðlast þar
með karlmennsku og andlega
reisn. Andlega reisn sem karl-
mönnum einum er lagið að öðlast.
Hvernig tengist þetta íslenskri
þjóðernisvitund?
Ég tel að grunnur og mótun
karlmennsku og andlegrar reisn-
ar í íslenskri þjóðernisvitund hafl
ekki verið lagður á vettvangi
stjórnmála og hún fól ekki í sér
afneitun kvenkenndra afla.
Grunnur íslenskra karlmennsku
og andlegrar reisnar var lagður af
kvenkenndum þáttum utan við
hið hefðbundna svið stjórnmála,
en þessir þættir tiyggðu síðan
íslenskum karlmönnum aðgang
inn á svið stjórnmála.
Getur þú útskgrt þetta nánar?
Já, í upphafi 19. aldar gátu
íslendingar ekki státað sig af
mörgu sem venjulega gerði lönd
að „stórveldum". Hér var enginn
her, efnahagur var bágborinn,
atvinnuhættir vanþróaðir, hér
voru engar borgir og lítil sem
engin verslun. Alþingi hafði verið
lagt niður og það var fátt sem
benti til þess að þegar líða færi á
öldina mundu íslendingar bera
fram kröfu um aðskilnað frá
Dönum og síðar urn fullveldi.
En á þessum tíma komu fram
hugmyndir sem hentuðu vel
íslendingum. Það eru hugmyndir
sem einkum var haldið uppi af
þýska prestinum og heimspek-
ingnum Johann Gottfried Herder,
um að andlegt atgervi og sér-
stakur menningararfur, en ekki
efnahagslegur og hernaðarlegur
máttur væri hinn réttmæti grund-
völlur að sjálfstæði þjóða. Herder
líkti samfélagi þjóðanna við
blómagarð, þar sem bæði smáar
og stórar jurtir hefðu rétt á að
vaxa og dafna í friði og njóta
sinnar sérstöðu óáreittar. Engin
ein jurt hefði rétt á að skyggja og
hefta vöxt annarrar.
5