Vera - 01.10.1991, Blaðsíða 32

ÞINGMÁL
OG
ÞJÓÐARHEILL
Ég þakka VERU fyrir umfjöllun
hennar um umhverfismál í april-
blaðinu í vor. Mér þótti einnig
áhugaverð umfjöllun Guðrúnar
Ólafsdóttur um bók Marilyn Warn-
ing um nýja hagfræði frá sjónar-
hóli kvenna sem birtist í júní-Veru.
Mig langar þvi til að segja les-
endum Veru frá tillögu Kvenna-
listans sem var samþykkt á Alþingi
vorið 1990 og tengist nýum við-
horfum í umhverfismálum. Ályk-
tunin hljóðar svo:
„Alþingi ályktar að fela rikis-
stjórninni að láta kanna aðferðir
við útreikning þjóðhagsstærða þar
sem tekið er tillit til áhrifa fram-
leiðslustarfsemi á umhveríi og
náttúrulegar auðlindir. í þessu
skyni verði komið skipulagi á
hagskýrslugerð um umhverfismál
og nýtingu auðlinda og fylgst með
því sem er að gerast erlendis á
þessu sviði."
Hagfræðimælingar, sem víðast
hvar er beitt til að leggja mat á
efnahagsþróun, eru alls ófullnægj-
andi þar eð þær taka aðallega mið
af skammtímasjónarmiðum en
sniðganga nýja sýn til umhverfis-
mála. I þeim aðferðum, sem mest
er byggt á við ákvarðanir í efna-
hagsmálum hér á landi sem ann-
ars staðar, er ekki tekið tillit til
þeirra hættumerkja sem hrannast
upp vegna spillingar á umhverfi og
eyðingar náttúrulegra auðlinda.
Árið 1989 gaf Efnahagssam-
vinnu- og þróunarstofnunin OECD
út rit sem fjallar um umhverfl og
efnahagsmál og hvernig hugsan-
lega megi leggja efnahagslegt mat á
ýmsa þætti umhverfismála sem
hingað til hafa oftast verið hafðir
útundan við útreikninga ýmissa
stærða sem notaðar eru til að
leggja mat á hagkvæmni og
arðsemi.
í bæklingnum er m.a.
fjallað um hugtak sem
nefna mætti heildarhaggildi
(á ensku „total economic
value''). Þetta hugtak gegnir
lykilhlutverki þegar reynt er
að meta gildi náttúrulegs
umhverfis og manngerðs
umhverfis þar sem það
tekur líka mið af verðmæt-
um sem skapast með um-
hverfisvernd og umhverfis-
rækt.
Kjarni hugmyndarinnar
er að til séu tvenns konar
verðmæti: notagildi hluta og
„eigingildi" þeirra. Hingað
til hefur nær eingöngu verið
lögð áhersla á fyrra atriðið
sem snýst um þau not sem
hægt er að hafa af umhverf-
inu og náttúruauðlindum.
Hins vegar nær eigingildi til
mats okkar á umhverfinu,
dýralífi o.s.frv. sem við
höfum engin sérhæfð not af.
Menn eru ekki sammála um
hvað á að telja til eigingildis og
hvað ekki. Erfitt getur verið að
meta hvaða gagn hægt er að hafa
af umhverfinu. Hægt er að njóta
þess í gegnum bækur, kvikmyndir,
fyrirlestra eða aðra óbeina notkun.
Þessi óbeina notkun getur verið þó
nokkuð mikilvæg og virðist
greinílegt að verðmætin sem um er
að ræða hafi gildi vegna þessarar
óbeinu notkunar. Mjög margir
meta mikils ákveðin verðmæti í
umhverfi sínu - sérstaklega villt
dýralíf og náttúrulegt umhverfi
undar í hættu „henni í hag".
Ýmsir fleiri þættir koma inn í
slíkt mat og vil ég nefna einn
þátt enn en það er löngunin
til að meta umhverfisverð-
mæti til rannsókna í fram-
tíðinni. Þetta á við þar sem
um óendurnýjanleg náttúru-
verðmæti er að ræða og mat
manna er að hætta þurfi við
eða fresta ákvörðun um
eyðileggingu verðmæta þar til
fengnar eru frekari upplýs-
ingar með rannsóknum.
Til að hægt sé að taka
umhverfisþætti inn í þjóð-
hagsstærðir þurfa hagfræð-
ingar m.a. að meta neikvæð
áhrif mengunar og afleiðingar
ofnýtingar og mengunar-
óhappa. Ávinningur af um-
hverfisvernd sést ekki í
skyndilegri aukningu hag-
vaxtar, heldur fremur í
lífsgæðum. Hávaði, loftmeng-
un, vatnsmengun og önnur
mengun kemur e.t.v. ekki
fram í hagtölum vegna þess
að rétturinn til að hafa frið og
kyrrð, hreint loft og hreinl
vatn er illa eða ekki skil-
greindur sem peningaleg verðmæti
og vegna þess að engin peninga-
tilfærsla á sér stað milli þess sem
mengar og þess sem verður fyrir
barðinu á mengun.
Ávinningurinn af umhverfis-
málum er þvi ekki eins áþreifan-
legur og beinn peningalegur ávinn-
ingur. Vaxandi áhugi er á að breyta
þessu. í raun og veru er umhverfið
í hugum flestra mikils virði. Eitt af
verkefnum í stefnumótun í um-
hverfismálum er að skrá og meta
hvers virði umhverfið er og hvernig
þess, jafnvel þótt þeir búist sjálfir
aldrei við að beija þau augum.
Menn geta jafnvel óskað þess að
geyma þessi verðmæti handa
ókomnum kynslóðum.
En það er ekki bara mann-
kynið sem augu manna beinast að.
Við höfum líka skyldur gagnvart
öðrum lifandi verum vegna þess
hve varnarlausar þær hafa orðið
gagnvart ásælni mannskepnunar.
Slík ábyrgðartilfinning er þáttur í
varðveislu náttúrulegs umhverfis
sem margir eru sem betur fer
tilbúnir til að borga fyrir. Þar er í
raun verið að meta gildi dýrateg-
32