Vera - 01.10.1991, Blaðsíða 15

SKAPANDI KONUR
sviðinu en hann þekkir hana ekki
- er ekki tilbúinn - ílýr hana,
sjálfan sig. Samskipti hans við
hnappasmiðinn, þann magra og
Dofrann (sem nú birtist aftur)
leiða í ljós að hann reynir enn að
sleppa undan sjálfum sér, grípur
til lyginnar en allt kemur fyrir
ekki. Þeir þrengja að honum, leiða
honum fyrir sjónir að hann sé
„enginn". Sem hálfur maður hafi
hann alla tíð verið hálívolgur,
hvorki góður né vondur, hvorki
tækur í himnaríki né helvíU
heldur eigi hann að eyðast.
í okkar uppfeerslu voru far-
þeginn, hnappasmiðurinn og sá
magri leiknir af konum. Pétur
svíkur allar konur í lifi sínu;
brúðina sem hann rændi, þá
grænklæddu, móður sína á
dauðastundinni og síðast en ekki
síst Sólveigu sem hann yfirgaf.
Þar með sveik hann sjálfan sig -
konuna í sjálfum sér - kjarnann -
og þvi fannst okkur eðlilegt að
samviska hans eða efasemdir
sæktu að honum í líki kvenna.
Þær beina honum á rétta braut,
auðveida honum leitina að
sjálfum sér. Hann verst fimlega
lengi vel. grípur til sjálfslyginnar,
en þar kemur að hann er kominn
út í horn, viðurkennir sig sigr-
aðan, ómerkan, einskisverðan.
Hann, sem alltaf hefur verið að
búa sér til grafskriftir - líkt og
keisarar - ýmist sem keisari al-
heims, mannanna eða bara dýr-
anna, íinnur nú loks til
auðmýktar og biður allt sem lifir
fyrirgefningar:
Indæla jörð, þú mátt ekki reiðast,
til einskis hef ég traðkað þín blóm.
Guðlega sól, þú lést geislana eyðast
gagnslaust á húsin mín, þau voru
tóm.
Og hann semur nú grafskrift-
ina: „Hér liggur „enginn" grafinn."
Þá birtist Sólveig aftur og nú loks
þekkir hann hana, getur gengið til
hennar og viðurkennt þennan
hluta sjálfs sín:
Beygðu hjá, kvað Beygur.
Nei, beint þetta sinn.
Ég beygi ekki hjá
hvað þröngt sem er inn.
Hann spyr Sólveigu sem nú er
orðin gömul kona (feikin af
leikkonunni sem lék Ásu móður
hans - Sólveig og Ása orðnar eitt?)
hvort Pétur Gautur sé til og ef svo
í lýsingu Ibsens eru
karlmenn villuráf-
andi og veiklund-
aöir í hégómleik
sínum og sókn eftir
vindi, þar sem allt
skal undan láta.
Pétur svíkur allar
konur í lífi sínu og
þar meö sjálfan sig
- konuna í sjálfum
sér - kjarnann - og
því fannst okkkur
eölilegt aö
samviska hans eöa
efasemdir sœktu aö
honum í líki kvenna.
Þœr beina honum á
rétta braut, auö-
velda honum leitina
aö sjálfum sér.
sé, þá hvar. Hún svarar að svo sé,
hún hafi geymt hann með sér.
Lítinn óþroskaðan dreng, líkt og
ófullburða fóstur, er okkar túlkun
á orðum hennar. Drengurinn -
þeir eiginleikar Péturs sem
Sólveig geymdi með sér sem gátu
því aðeins náð að þroskast að
Pétur Gautur drepi hann úr
dróma. Pétur vill ekki trúa - segir
að hún eigi þennan dreng sjálf.
Sólveig segist að sönnu vera
móðir hans „en hver er faðir
hans?“ spyr hún Pétur. Pétur
skilur loks og getur nú horfið til
Sólveigar - í fang hennar - til þess
hluta sjálfs sín sem hann yfirgaf
en hún geymdi - hann getur
hvílst:
Móðir mín, konan mín,
barnslega bjarta,
byrgðu mig, feldu mig inni við hjarta.
Er hann þá hólpinn - frels-
aður? Þannig er endirinn oft
túlkaður og þar með er Sólveig
gefum til kynna á myndrænan
hátt. Pétur Gautur yngri birtist á
sviðinu og Sólveig ung. Hann
gengur upp eggina (hina hálu og
hættulegu lífsbraut) til hennar.
Pétur Gautur eldri og eldri
Sólveig/Ása - sú sem gaf honum
kjarnann og sú Sólveig sem
geymdi hann - horfa á eftir þeim.
Þær horfa á það sem hefði getað
orðið hefði Pétur ekki beygt hjá
ungur - þegar þessi leið var
honum fær - og sú grænklædda
birtist á sviðinu með afsprengið.
Sólveig syngur vögguvisu, þar
sem hún segist munu vaka yflr
honunv, vagga honum. Eldri Pétur
Gautur hvilir í skauti konunnar
sem hann sjálfur ávarpar „móðir
min, konan mín", ungi Gautur í
skauti ungu Sólveigar og af-
sprengið í skauti þeirrar græn-
klæddu. Allir hverfa þeir nú til
uppruna síns, kjarna síns. Sköp-
unarinnar sem er kjarni alls sem
er. Pétur Gautur, gamall maður,
kominn að leiðarlokum, hefur nú
orðin nokkurs konar María mey.
Það er hinn kristni endir. En við
litum svo á að Pétur væri einungis
staddur á þröskuldi sjálfs sín,
hann hefur opnað dyrnar að
sjálfum sér, komist til Sólveigar,
en hvort hann gengur inn, því
látum við - og Ibsen - ósvarað.
Og við Sigurjón spinnum nú
endi sem er eðlileg niðurstaða og í
fullkomnu samræmi við okkar
„feminíska" skilning á Pétri Gaut.
Við bætum þó engum texta við en
loks viðurkennt „báða eiginleika
sína“, hann á möguleika á að
verða heill. Hlaupinu er lokið,
(Pétur Gautur er svo sannarlega
ekki eini þátttakandinn í því!) en
hvað verður veit enginn og
hnappasmiðurinn á siðasta orðið:
Við síðustu gatnamót sjáumst við
Pétur, þá sést hvernig gengur,
verr eða betur.
HÓ
Ljósmyndir Grímur Bjarnarson
15