Vera - 01.10.1991, Blaðsíða 17

SKAPANDI KONUR
Samband nómsmanna og listamanna og óstkvenna þeirra er
sveipað œvintýraljóma í bókmenntum og listum.
liku Kauffmann og Elisabethu
Vigér-Lebrun en þær nutu
mestrar viðurkenningar og bar
mest á þeim. Nokkur hópur
kvenna málaði án aíláts
andlitsmyndir, blóm og kyrra-
lífsmyndir. Konur þessar voru
óþekktar og máluðu í kyrrþey
fyrir smánarlaun. Konum var
ekki leyft að stunda iðnir, en
ekki var litið á svona málun
sem iðn heldur sem tóm-
stundagaman sem gæti diýgt
tekjurnar.
Á átjándu öld var myndlist
og tónlist nauðsynlegur þáttur
í menntun ungmeyja. Helst
áttu þær að mála litlar vatns-
litamyndir og leika á píanó eða
hörpu. Tónlistin var mikil-
vægur þáttur í lííinu. Á mál-
verkum af hamingjusömum
fjölskyldum þessa tíma er
undantekningalítið að finna
hljóðfæri og oft sýna þau heim-
iliskonsert. Dömunum hæfði
þó ekki að leika á hvaða
hljóðfæri sem er. Tromma og
trompet þóttu ókvenleg hljóð-
færi.
Á nítjándu öld hófst sigur-
ganga óperusöngkvenna. Hinar
dáðu listakonur flengdust um
lönd og álfur og rökuðu saman
peningum. Mörgum konum
urðu þær ímyndir óraunhæfs
draums: Kona sem hafði öðlast
frelsi til að lifa lífinu að eigin
geðþótta vegna eigin verðleika.
En líf farandlistamannanna var
erfitt og þreytandi og mörgum
reyndist það leiðigjarnt ílakk
án heimilis. Margar söngkonur
enduðu sem andleg og líkamleg
reköld.
Einleikararnir voru mikil-
hæíir atvinnulistamenn. Kven-
menn í þeirra flokki áttu þess
þó engan kost að starfa i
atvinnumannahljómsveitum
við hlið karlmanna. Það varð
uppi fótur og fit í upphafi
þessarar aldar er tilraunir
þeirra í þá veru tóku að bera
ávöxt.
„Hin ómótstæðilega kona
vekur ætíð aðdáun, nema þeg-
ar hún leikur í hljómsveit. Þar á
hún alls ekki heima, og það er
staðreynd sem hverjum hljóm-
sveitarstjóra verður ljós er
hann hefur lent í deilum við
þær og orðið vitni að hinu
kvenlega ósætti“ skrifaði hljóm-
sveitarstjóri nokkur. Og
stjórnandi við Óperuna í París
var þeirrar skoðunar að konur
stæðu sig vel við tónleikahald
en annað væri uppi á teningn-
um í leikhúsunum. „Við krelj-
umst þess að tónlistamenn
okkar vinni íjóra tíma á dag, frá
átta að kveldi til miðnættis og
við krefjumst þess að mætt sé á
hverja æfingu. Það er meira en
konur ráða við.“ Við þetta
bættust þau vandamál er hlut-
ust af samstarfi ungra tón-
listamanna af gagnstæðu kyni.
í upphafi nýaldar var konan
vandlega lokuð inni á heimil-
inu. Þó voru einstaka konur,
sem í krafti hæfileika sinna og
með stuðningi íjölskyldunnar
auðnaðist að ná frama í
visindum. Litlar heimildir eru
til um vísindaáhuga kvenna.
Sumar konur reyndu að fela
vísindaáhuga sinn af ótta við
háð og spott. Og það var ekki að
ástæðulausu: Þegar það spurð-
ist út að kona nokkur af aðals-
stétt stundaði rannsóknir í
stjarnfræði ortu skáldin háð-
vísur um drósina er vakti
næturlangt, starandi í stjörn-
urnar, en slíkt var merki um
geðveiki er rændi hana fegurð.
„Fátt þykir fyrirlitlegra og
hlægilegra en menntuð kona,"
er haft eftir hefðarmeynni Maiy
Wortley Montagu, einni mennt-
uðustu konu 18. aldar. „Það er
óþaríi að fela lesti sína lengur,
það eina sem konur skammast
sín fyrir er menntun" var sagt í
Frakklandi.
Lærðir karlmenn hæddu
menntaðar konur af losta-
blandinni ánægju. „Fáar konur
eru nokkurs virði þegar fegurð
þeirra hefur fölnað" er haft eftir
frægu gáfnaljósi. Annar karl-
maður ráðlagði lærðum döm-
um að heimsækja hóruhús til
að komast að hinu sanna um
eðli hlutanna, svo að þær gætu
alltént vaíið upp bækurnar og
notað þær sem gervilim ef á
þyrfti að halda.
Gáfur kvenna og menntun
nutu einungis aðdáunar ann-
arra kvenna. Konur treystu
milli sín vináttubönd. Þær
gagnrýndu skrif hver annarrar,
veltu sameiginlega fyrir sér
gátum visindanna og studdu
hver aðra ef erfiðleikar steðj-
uðu að. Snemma lærðist þeim
að karlmönnunum var ekki
treystandi og að ekki var hægt
að snúa sér til þeirra í nauðum.
Sumar áttu þó feður er studdu
þær en þannig var til dæmis
farið um „Minervu frá
Hollandi," Önnu Maríu von
Schurmann en stjarnfræðing-
urinn Caroline Herschel naut
hins vegar stuðnings bróður
síns. Öðrum konum tókst að
samræma heimilislífið og
starfið og eru stærðfræðing-
arnir Laur Bassi og Mary
Somerville dæmi um það.
Mary Somerville og Caroline
Herschel urðu fyrstu meðlimir
Konunglega félagsskaparins á
Engfandi. Um svipað leyti og
þær unnu að rannsóknum
sínum - Caroline Herschel fann
meðal annars 5 nýjar hala-
stjörnur á himinhvolfinu -
seldist upp hver prentunin af
annarri af bókinni „Hin sanna
skylda konunnar": „Reyndu
ekki að öðlast þekkingu á þvi
sem þér sæmir ekki að vita. Þú
skalt ekki sækjast eftir for-
boðinni þekkingu; þvi sú kona
er hamingjusamari sem lítið
Heima hjá kvenrithöfundinum rekur allt á reiðanum.
17