Árbók VFÍ - 01.01.1992, Blaðsíða 199
Grunnvatnsmengun 197
stafa frá geymslu á olíu. Því næst er
greint frá áhættuflokkun á staðsetn-
ingu olíugeyma, eftir gerð geym-
anna, jarðfræðilegum aðstæðum og
náttúrufari því, sem er í hættu. Að
lokum eru dregnar saman nokkrar
ábendingar um notkun þess, sem í
grein þessari stendur.
2 Skilgreiningar
Hér á eftir er farið stuttlega yfir
helstu vatnafræðilegu hugtök sem
verða notuð í greininni. Þau eru
ennfremur sýnd flest á mynd 1.
írennsli: Þegar rigning fellur á
jörðina, gufar hluti hennar upp aftur,
hluti rennur í burtu, en hluti úrkomunnar berst niður í undirliggjandi jarðlög. Það sem berst
niður í jarðlögin kallast írennsli og fer magn þess eftir því, hve vel gróður og jarðvegur hleypir
vatni í gegnurn sig og auk þess hvort mikill eða lítill halli er á yfirborði jarðar. Almenna reglan
er, að eftir því sem land hallar minna og jarðvegur er lekari berst stærri hluti úrkomunnar niður
í jarðlögin.
Jarðraki: Þegar regn hripar niður í jarðlögin í einstökum dropum, fyllir vatnið í fyrstu ekki
allar holrýmdir bergsins eða jarðvegsins. Hluti holrýmisins er fylltur vatni og hluti lofti. Sá
hluti jarðvegs eða bergs, þar sem svo háttar, kallast jarðrakasvæði (unsaturated zone). Það vatn
sem er á hreyfingu á jarðrakasvæðinu fer annað hvort niður (sigvatn til grunnvatns), eða gufar
upp (uppgufun og útsog plantna), þ.e. hreyfing þess er yfirleitt lóðrétt.
Grunnvatn: Hlutdeild vatns í holrými jarðlaganna eykst þegar neðar dregur, og á ákveðnu
dýpi er allt holrými fyllt vatni og er þá talað um grunnvatn. Hreyfing grunnvatns er yfirleitt
nærri því í lárétta stefnu og þá samspil af orkubratta (yfirleitt halla grunnvatnsflatar) og hve
auðveldlega vatn rennur um
jarðlögin, þ.e. lekt þeirra.
Lektin getur verið meiri í
ákveðnar áttir en aðrar, og
getur það haft áhrif á
straumstefnuna. Grunn-
Q = A k i (1)
Q = rennsli í m3/s
A = Þverskuröarflatarmál sem
vatniö rennur um (m2)
k = lekt jarðlaga sem vatnið
rennur um (m/s)
| = H/L halli á grunnvatnsspegli, Mynd 2 Grunnvatnsstreymi rœðst aflekt berggrunns, halla grunn-
hæð yfir lengd (án eininga) vatnsborðs og þverskurðarflatarmáli grunnvatnsstreymisins.
Mynd 1 Þversnið sem sýnir lekan olíugeymi og helstu
skilgreiningar á vatnafrœðilegum hugtökum.