Sagnir - 01.04.1988, Side 60

Illir verslunarhættir
Hafrtir sem kaupmenn sigldu á 1602-1787. Þeim kauphöfnum er sleppt sem aðeins uar siglt á
í skamma tíma.
maður sem fólkið á staðnum felldi
sig ekki við af einhverjum ástæðum,
t.d. að hann skyldaði menn til að
kaupa visst magn af ónauðsynleg-
um varningi en neitaði að selja
þeim nokkuð ella. Fólk yrði þá að
bregða sér yfir á næstu höfn til að fá
sómasamlega afgreiðslu. Kaupmað-
urinn þar fengi þá svo mikið af við-
skiptavinum að hann annaði ekki
eftirspurn og vöruskortur yrði.
Kaupmenn ættu því í erfiðleikum
með að vita hve mörgum þeir þyrftu
að þjóna hverju sinni þar sem þac
kæmi aldrei í ljós fyrr en of sein
hvernig kaupmaðurinn á næsti
höfn stæði sig það árið. En Árni tel
ur nauðsynlegt fyrir þá að hafa þess
atriði á hreinu.
Árni er smeykur um að verð
svæðaskiptingin afnumin muni
kaupmenn veigra sér við að selja
landsmönnum vörur upp á krít, jafn-
vel þótt þeir séu borgunarmenn fyrir
láninu, af ótta við að þeir hafi safn-
að skuldum hjá öðrum kaupmönn-
um. Einnig bendir Árni Magnússon
á að fátt geti orðið eftir á ýmsum
höfnum ef landsmönnum verði frjálst
að versla þar sem þeim henti og tek-
ur dæmi af Húsavík og Dýrafirði í
því sambandi enda þótt hann þori
ekki að fuliyrða neitt um það.
Hann sér því ekki að starfi þeirra
Páls í rannsókn á landshögum sé
lokið, jafnvel þótt félagsverslun
verði komið á." En hvaða rök færir
Árni fyrir því að kaupsvæðaverslun
verði áfram?
✓
Arni vill líka
kaupsvæðaverslun
Árni telur að hverfi sú samkeppni
sem einkaleyfisbréf kaupmanna frá
1684 bjóði upp á sé illt í efni. (Sú
samkeppni gekk hins vegar ekki
upp eins og fyrr var nefnt.) Árni er á
því að bréfið hvetji kaupmenn til að
koma með sem bestar vörur til
landsins. Og hverfi samkeppnin,
sem hann nefnir svo, þá verði vörur
á öllum höfnum jafngóðar eða -
slæmar. Landsmenn megi síðan
greiða fyrir þær eins og þær væru
alltaf í fínu lagi.12 Á hinn bóginn
kvartar Árni sjálfur yfir því að sýslu-
menn hafi ekki veitt landsmönnum
nægilega vernd fyrir ofríki kaup-
manna.13 Þar með viðurkennir Árni
að 8. grein einkaleyfisbréfsins, þar
sem möguleikinn á samkeppni var
gefinn, sé aðeins dauður bókstafur.
Hann heldur samt ótrauður áfram
og segir að í kaupsvæðaverslun
reyni kaupmenn að sinna svæði
sínu á þann hátt að þeir tapi ekki
kúnnum yfir til nágrannans. Þessu
væri öfugt farið í félagsverslun að
dómi hans. Félagið gæti sent ákveð-
ið magn af vörum á hverja höfn sem
rétt dygði til að halda lífinu í al-
múganum á svæðinu en ef menn
vildu eða þyrftu meira yrðu þeir að
fara yfir á næstu höfn til að fá það
sem upp á vantaði. Félaginu kæmi
það ekkert við, — það fengi jafn
mikið í sinn lilut.
Einnig gæti félagið tapað á því að
flytja inn mikið af ýmsum nauðsynja-
vörum, s.s. mjöli o.fl., því að þær
væru dýrari erlendis en hér á landi.
Þessi mismunur stafaði af því að á
íslandi var verðlag fast í utanrík-
isversluninni. Þannig var áhættunni
af verðlagsbreytingum erlendis
komið yfir á kaupmenn, — ef verð
hækkaði þar töpuðu þeir. Hins veg-
ar gæti félagið flutt til landsins vörur
sem væru ódýrar erlendis og auð-
velt að geyma. Viðskiptavinurinn
yrði einnig að kaupa ákveðið magn
af slíkum vörum ef ekki væru til
nauðsynjavörur upp í innleggið.
Annars sæti hann uppi með varning
sinn, erfitt væri að flytja hann heim
aftur og auk þess alls óvíst hvort
hægt yrði að gera betri kaup að
Rýnt í rökfærslu Árna
Nú er rétt að staldra við og skoða
þessar hugmyndir Árna og rök-
semdir nánar. Hann vill að verslun-
in verði áfram bundin í svæðum.
Hann er á móti því að fólki sé frjálst
að versla þar sem því sýnist því að
fátt geti orðið eftir á sumum
höfnum. Nú var það hlutverk þeirra
Páls Vídalíns að endurmeta svæða-
skiptinguna. Ef það var hentugra fyr-
ir bónda að versla á V'opnafirði en
Húsavík svo dæmi sé tekið þá hefðu
þeir félagar eflaust leyft honum það.
Þetta hefði því komið í sama stað
niður. Þó rnun Árni liafa haft í
hyggju að láta nokkra fórna sér fyrir
aðra, — láta þá versla á dálítið
óhentugum stað svo hægt yrði að
halda þar úti sæmilegri verslun fyrir
þá sem byggju í kring. Hér má velta
því fyrir sér hvort slíkt væri nauð-
synlegt undir félagsverslun, — fé-
lagið hefði getað haldið uppi einni
og einni óhagkvæmri verslun án
þess að hljóta mikinn skaða af.
Önnur röksemd Árna fyrir áfram-
haldandi svæðum er að kaupmenn
56 SAGNIR