Sagnir - 01.04.1988, Page 63

Olafur Elímundarson
Bænarskrár og umræður
um verslunarfrelsi 1845
42

c?z<ý/Z?£ x/ StSSS r-s -
-í- , , yf s/Aysz >y *

<ÍV TT'
Sf&s; ///?/' SfSS/Si:/'^ <7/ í7K/'Zc/C^'S 7' ^3'cZ^y/? c-O a^^K'ó
'7'é??7/'Aa>
/Tz
•// /s/s/ss s
TTt/ S/7/7//<//t/7t77 r i//>cs s s . 77 e/S
Úr fyrslu málsgrein bœnarskrárinnar, sem
send uar Alþingi árið 1845, að öllum líkindum
skrifuð afJóni Sigurðssyni. Bœnarskráin er
uarðueitt í skjalasafni Alþingis og er þetta í
fyrsta sinn sem birt er mynd af henni.
S
„Osk þessi hefir alla tíma heyrzt, fyrst eptir
að verzlunarokið var lagt á, í tíð Kristjáns fjórða, og
þángað til allur kjarkur var dauður úr þjóðinni af kúgun
verzlunarinnar og allri vesœld sem henni fylgdi. “7
Einokunarversluninni hér á
landi, konungsversluninni,
lauk árið 1787, og hófst þá
tírnabil „fríhöndlunarinnar" svoköll-
uðu, þ.e. öllum þegnum Dana-
konungs var leyft að versla hér. Kon-
ungsverslunin seldi dönskum versl-
unarmönnum eignir sínar en hug-
myndin var að koma upp borgara-
stétt í landinu og stofnað var til sex
kaupstaða í þeim tilgangi. Reyndin
varð sú að kaupmennirnir voru flest-
lr á vegum danskra stórverslana og
verslanirnar hér urðu aðeins útibú
°g eingöngu opnar að sumrinu.
^oru þær því kallaðar „selstöðu-
verslanir". Mikil óánægja var með
þetta fyrirkomulag, en allar tilraunir
með að fá því breytt höfðu orðið
árangurslitlar.2 Um eða uppúr 1840
fór Jón Sigurðsson mjög ákveðið að
hvetja menn til þess að hugleiða
hvernig koma mætti á umbótum í
verslunarmálunum. í 2. árgangi
Nýrra Félagsrita 1842 birti hann
skrá um verðlag í Kaupmannahöfn
og á íslandi á algengustu vörum og
mun sá samanburður hafa ýtt við
mönnum. í 3. árgangi 1843 birti
hann langa grein undir nafninu: Um
verzlun á íslandi. Um hugsanlegt
fyrirkomulag verslunarinnar segir
hann þetta í greininni:
Meðal samtaka þeirra sem vel
mætti takast eins og nú stendur,
og heppnazt hafa sumstaðar, er
það, að heilar sveitir eða héruð
taki sig saman til verzlunar, og
kjósi menn til að standa fyrir
kaupum af allra hendi, fyrir sann-
gjarnliga þóknun.3
í 5. árgangi Nýrra Fé/agsrita árið
1845 birtist grein eða „álitsskjal
eitt, viðvíkjandi verzlun á íslandi,"
sem sagt er að ritinu hafi borist, og
að það sé birt vegna þess að það
kunni að þykja ekki ómerkilegt. Þar
segir bréfritari að hann álíti það vera
skyldu hvers íslendings sem vilji
fósturjörðu sinni vel, að vinna að
því að leysa þá fjötra að mega ekki
stunda verslun við önnur lönd en
Danmörku, það lagaboð sé „... hlekk-
ur úr fjötri þeim, sem kúgað hefir
allt afl úr þjóð vorri, og haldið henni
í húngri, örbirgð og volæði um heil-
ar aldir,...“ og það jafnvel svo að
sumum frammámönnum Dana hafi
ofboðið og „... orðið að játa að Is-
SAGNIR 59