Sagnir - 01.04.1988, Side 77

Margrét Júníusdóttir og Guðrún Andrésdóttir standa við strokk Baugsstaðabúsins.
fínna. Spurningin var bara hvenær
íslenskir bændur tækju upp þessar
nýjungar frá Dönum. Og hver var
staða íslensks landbúnaðar?
Islenskur landbúnaður
í kreppu fyrir
aldamótin 1900
Sauðasala til Englands hafði tíðkast
3 síðari hluta 19. aldar. Hámarki
náði salan um 1890 og nam þá
fimmtungi af útflutningsverðmæti
landsmanna. Eftir þetta fór að halla
undan fæti í sauðasölumálum,
verðfall varð í byrjun 10. áratugarins
°g innflutningshöft voru sett af Bret-
Urn árið 1896 vegna smitvarna/’ Nú
voru bændur komnir í sömu stöðu
og fyrir sauðasöluna og gripu því
fegins hendi fréttum af góðu gengi
dansks mjólkuriðnaðar. Ágúst Helga-
son bóndi í Birtingaholti sagði þetta
í endurminningum sínum:
Síðustu ár 19. aldarinnar, eftir að
tók fyrir sauðasöluna til Bretlands,
voru afar erfið fyrir landbúnaðinn.
Sauðfjárafurðir kolféllu í verði, ...
og flestir bændur á Suðurlandi
urðu þá að leggja í mikinn kostnað
við endurbyggingar bæja og húsa
eftir jarðskjálftana miklu 1896. Á
erfiðleikana jók það einnig, að
tvö til þrjú síðustu sumur aldar-
innar voru mjög óþurrkasöm, svo
hey, einkum töður, hröktust mjög.
Ég braut heilann látlaust um það,
hvað til bragðs skyldi taka. Með
sama áframhaldi niður á við
mundi allt enda í hruni og volæði
bæði hjá mér og öðrum.
Maður frétti af glæsilegum bú-
skap hjá Dönum. Þeir seldu ó-
grynni af smjöri og ostum á háu
verði til Englands frá sínum
herragörðum, en einnig frá sam-
vinnumjólkurbúum smábænda.
Var þar ekki einnig fær leið fyrir
okkur smábændurna?7
Að undirlagi Ágústs í Birtingaholti
og fleiri manna var farið að athuga
þessa leið. Sigurður Sigurðsson bú-
fræðingur frá Langholti í Flóa fékk
styrk til að kynna sér búnaðarhætti í
Noregi og í Danmörku árið 1897.
Tveimur árum síðar birtist grein eftir
hann í Búnaðarrítinu sem segja má
að hafi valdið kafiaskilum í ís-
lenskri landbúnaðarsögu. Greinin
fjallar vítt og breitt um landbúnað
þessara tveggja þjóða sem hann
heimsótti og sérstaklega um mjólk-
urbúin þar. í niðurlagi greinarinnar
hvatti Sigurður íslenska bændur til
að stofna mjólkurbú: „Verði það eigi
gjört, hafa menn þar með kveðið
upp dauðadóm yfir landbúnaðinum
á íslandi og íslenzku þjóðerni."8 Ári
síðar tóku Ágúst í Birtingaholti og
sveitungar hans sig til og stofnuðu
fyrsta mjólkurbúið.
Hreppamenn stofna
rjómabú
Árið 1900 stóð Búnaðarfélag íslands
fyrir því að hingað til lands var feng-
inn danskur ráðunautur, Hans
Grönfeldt að nafni, til þess að
„kenna mjólkurmeðferð og mjólkur-
vinnslu".9 Einnig átti hann að sjá um
kennslu í mjólkurfræðum. Hinsvegar
átti hlutverk Sigurðar Sigurðssonar
við uppbyggingu búanna að vera það
að fá bændur til að stofna rjómabú,
útvega áhöld, fjármagn, og sjá til
þess að skikkanlegt verð fengist fyrir
smjörið.
Hans Grönfeldt kom hingað í
júnílok árið 1900 og tók strax til
starfa, kynnti sér ástand mála, og fór
austur fyrir fjall, að Hrepphólum í
Hrunamannahreppi þar sem bónd-
SAGNIR 73