Sagnir - 01.04.1988, Side 81

Rjómabú
Líklega hefur mjólkin sú ekki verið
góð til smjörgerðar. Einnig er Ijóst
að gott ástand var ekki í gæðamál-
um og sóðaskapur við mjaltir, ekki
síst í augum Danans Grönfeldts
sem eflaust var vanari meira hrein-
læti í sínu heimalandi. Fleira stakk í
augu. Gólfin í flestum rjómabúun-
um voru meira eða minna ófull-
nægjandi og skemmd. Einnig var
hreyfiaflið, sérstaklega á vatns-
knúnu búunum, ófullnægjandi eða
of lítið svo að ekki tókst að strokka
nógu hratt.28 Smjörskálarnir voru oft
á þessum tímum „ómerkilegir og
óvandaðir, slegnir upp „til bráða-
birgða“, og erfið vinnuskilyrði í
þeim.29 Gluggar voru óopnanlegir,
gólfin „miður góð“, sem og her-
bergjaskipan óhentug. Reyndar
þóttu strokkarnir góðir en smjör-
hnoðunarvélarnar ekki eins góðar.
Sýrugerðin þótti ekki takast alveg
nógu vel, og baráttan við gerlana
ekki nógu markviss. Eitthvað var
kvartað undan „olíubragði" árið
1905.30 „Olíubragð að smjöri getur
stafað af því, að rjóminn er illa
sýrður, strokkurinn of heitur, eða
smjörverkunin sjálf er eitthvað í
ólagi."
Gæðaeftirlit var haft með rjóman-
um. Voru gefnar einkunnir fyrir
hann í stigum og þótti gott að fá 10
stig og „til fyrirmyndar og eftir-
breytni" að fá hærri einkunnir.31 Yfir
landið var meðaleinkunnin árið
1906: 9,3 stig, árið 1907 var meðal-
einkunnin 9,5 og árið 1908 komst
meðaleinkunnin í 9,7 stig svo að
álykta má að rjóminn og smjörið
hafi batnað. Árið 1911 var meðal-
einkunnin yfir landið fyrir rjómann
10,11 stig.32 Smjörverkunin batnaði
því ár frá ári.
Sigurður taldi, í grein árið 1919
þegar niðursveiflan var í starfsem-
inni, að rjómabúin hafi átt þátt í
ýmsum nýjungum öðrum, samfara
starfsemi sinni:
Auk þessa eiga rót sína að rekja
til smjörbúanna ýmsar nýjungar í
búnaði, er stóðu í sambandi við
starfsemi þeirra, og ruddu sjer til
rúms á næstu árum eftir aldamót-
in siðustu. Má þar nefna notkun
vagna og akstur.
Smjörbúa-fjelagsskapurinn und-
irbjó, beint og óbeint, sláturhúsa-
fjelagskapinn hjer á landi. Smjör-
búin ruddu þar brautina.33
Einnig stóð „Smjörbúa-fjelagsskap-
urinn" fyrir því að finna góða mark-
aði erlendis og hátt verð fyrir
smjörið.
Mjólkurskólinn
Meginhlutverk Hans Grönfeldts hér
á landi var að kenna mjólkurmeð-
ferð og átti hann að vera forstöðu-
maður mjólkurskólans. Fyrstu árin
var skólinn á Hvanneyri í Borgar-
firði.
Hófst kennsla í fyrsta sinn þar
þann 1. nóvember árið 1900. Aðeins
einn nemandi var fyrsta misserið,
Guðlaug Ólafsdóttir úr Reykjavík.34
Næsta misserið urðu þær 5 sem
stunduðu námið allt kennslutíma-
bilið sem var 3 mánuðir vorið 1901.
Skólinn fékk inni í kjallara skóla-
hússins á Hvanneyri en síðan var
þar byggt veglegt skólahús fyrir
mjólkurskólann, bæði fyrir bóklega
og verklega kennslu. Þetta hús
brann haustið 1903 og var skólinn
reistur aftur á Hvítárvöllum í Borgar-
firði.35
Árið 1905 var skólinn gerður að 8
mánaða skóla.
Skólasókn var mjög misjöfn en fór
minnkandi er leið á styrjaldarár og
var síðast kennt þar veturinn 1917-
1918. Sóttu engar stúlkur um nám í
honum síðan. Aðsóknin að skólan-
um var í beinu sambandi við áhuga
bænda og búaliðs á rjómabúastarf-
seminni og á árunum eftir fyrri
'ÚSf tók ti/ starfa árið 1929, ert þar sameinaðist dreifing og uinns/a mjó/kur.
SAGNIR 77