Sagnir - 01.06.2000, Page 33

Hinsvegar getur ástæðan fyrir króknum verið kaupstefna á
Hvítárvöllum, sem menn hafa haldið til að loknu þingi. Ástæð-
an getur þó auðveldlega einnig verið sú að menn hafi viljað
halda hópinn við jafnhátíðlega athöfn og skím er„ og því hafa
þeir afráðið að ferðast allir saman hinn „syðri Reykjadal" og
skírast í Reykjalaug í stað þess að fara hver í sína átt við Hall-
bjarnarvörður.
Eðlileg þjóðleið Vestfirðinga til Þingvalla var um Okveg og
má sjá þess gott dæmi þegar Snorri Sturluson gifti dóttur sína
Gissuri jarli Þorvaldssyni árið 1224: „Magnús biskup fór þetta
sumar yfir Vestfirðingafjórðung. En þann tíma, sem hann var í
Dölum, hafði Snorri inni boð þeira Gizurar ok Ingibjargar, dótt-
ur Snorra, í Reykjaholti, því at honum [þ.e. Magnúsi] var þangat
hægast til at sækja."20 Snorri hafði þá aðsetur í Stafholtí en gerir
það af greiða við Magnús biskup, sem var á leiðinni suður til
Skálholts, að halda brúðkaupið í Reykholtí svo hann þyrfti ekki
að leggja krók á leið sína. Því má álykta sem svo að þjóðleið
Vestfirðinga hafi legið um Reykholtsdalinn og þaðan upp á Ok-
veg tíl Þingvalla.
Til Reykholts lágu leiðir af norðanverðu Vesturlandi, Vest-
fjörðum og Norðvesturlandi. Á hinn bóginn er aldrei sagt frá
ferðum um Kaldadal í Sturlungu, en Hvítárvellir em á þeim
tíma mikilvægur áfangastaður svo að líklegt er að umferð hafi
verið meir um Reykholtsdalinn.
Haraldur Matthíasson segir í grein sinni Fjallvegaferðir á
Sturlungaöld að ferðir milli Norður- og Suðurlands hafi einkum
verið um Kjöl eða Sprengisand. Hinsvegar sést það vel að oft
leggja menn leið sína vestur fyrir jökla og er þá riðið um upp-
sveitir Borgarfjarðar. í Sturlungu er ekki minnst á að það liggi
vegur á milli Skagafjarðar og Borgarfjarðar, en á nítjándu öld
tíðkaðist að fara leið um Stórasand milli þessara héraða.21 Þess í
stað var riðið um Húnavatnssýslur. Það voru þrjár meginleiðir
farnar samkvæmt Sturlungu á milli Borgarfjarðar og Húna-
vatnssýslu, Tvídægra, Arnarvatnsheiði og Holtavörðuheiði. Ef-
laust hefur það verið algengt að þeir sem áttu leið á milli Norð-
ur- og Suðurlands hafi valið þann kost að fara þessar leiðir í stað
þess að fara um miðhálendið, einkum að vetri til.22
Samkvæmt Surlungu var algengast að fara um Tvídægru og
Arnarvatnsheiði milli Norður- og Suðurlands, en skjaldnar um
Holtavörðuheiði. Þó er í Sturlungu getið tveggja ferða yfir heið-
ina, í annað skiptið þegar farið var frá Hítardal til Skagafjarðar,
en í hitt skiptíð frá Miðfirði tíl Stafholts.23 Oftast er getið ferða
um Arnarvatnsheiði og því má ætla það að hún hafi verið fjöl-
förnust. Að öllum líkindum ræðst það af því, að um hana var
styst að fara milli Skagafjarðar og Borgarfjarðar ef ekki var far-
inn Stórisandur.
Bæði Sturlunga og íslendingasögur greina frá mörgum ferða-
lögum suður í Borgarfjörð frá ofanverðu Vesturlandi og Vest-
fjörðum. Svo virðist að þjóðleiðir frá þessum landshlutum tíl
Þingvalla hafi legið mikið til í gegnum Reykholtsdalinn.
Þjóðleiðirnar yfir hálendið milli Mýra- og Dalasýslu lágu
annarsvegar um Bröttubrekku en hinsvegar um Sópandaskarð
og Langavatnsdal. Margar frásagnir eru í Sturlungu um ferða-
lög um þessar leiðir, meðal annars þegar Gissur Þorvaldsson og
Kolbeinn ungi Arnórsson fóru að Sturlu Sighvatssyni vestur í
Dali árið 1238: „Þeir Gizurr ok Kolbeinn heldu flokkunum vestr
um Bláskógaheiði ok höfðu þrettán hundruð manna. En er þeir
kómu í Borgarfjörð, spurðu þeir, at Sturla var í Dölum. Riðu þeir
þá vestr Brattabrekku."24
Frásögnin ber þess merki að þjóðleiðum hafi þá verið háttað
á sama veg og síðar varð á nítjándu öld.25 Fleiri dæmi eru þessa.
Til að mynda segir frá í Þorgils sögu og Hafliða þegar Hvamm-
Sturla og Einar Þorgilsson frá Staðahóli ríða á Alþingi árið 1159:
„...ok reið Sturla Langavatnsdal, en Einarr Brattabrekku."26 Lík-
ast tíl hefur leiðin um Brattabrekku þó verið oftar farin en leið-
in um Langavatnsdal og Sópandaskarð af þeirri einföldu
ástæðu að hún er títtnefndari í sögunum. Frá Langa-
vatnsdal hefur eflaust verið riðið um Stafholt og yfir
eitthvert vaðið á Hvítá sem þar var, síðan inn Lund-
arreykjadal og Uxahryggi eða Gagnheiði til Þing-
valla.27
Lega Reykholts við þjóðbraut
Hér að framan var drepið stuttlega á kenningu Helga
Þorlákssonar um legu höfuðbóla við þjóðbraut á
Sturlungaöld. Líklega hefur það sama verið uppi á
teningnum hvað varðar Reykholt, því samkvæmt of-
angreindri frásögn lágu þjóðleiðir mjög vel við staðn-
um og getur það skýrt þá ákvörðun Snorra Sturlu-
sonar að færa sig um set frá höfuðbólinu Borg, sem
staðsett var einangrað frá öllum helstu þjóðleiðum
við norðanverðan Borgarfjörð, tíl Reykholts sem var
á krossgötum þjóðleiða á milli landshluta.
Reykholt er á Sturlungaöld við þær þjóðleiðir
sem lágu frá Alþingi íslendinga við Þingvöll, til ofan-
verðs Vesturlands, Vestfjarða og Norðvesturlands.
Helstu þjóðleiðir til neðanverðs Vesturlands og Snæ-
fellsness voru um Stafholt, sem staðsett er í nágrenni
Reykholts. Hvort tilviljun hafi ráðið um, þá átti
Snorri Sturluson einnig Stafholt og sat þar tíl skiptís
við Reykholt.28 Var nær ómöglegt að ferðast um Vest-
urland án þess að eiga leið framhjá öðrum hvorum
staðnum. Þetta kom sér vel fyrir Snorra og á með-
fylgjandi mynd má sjá hversu þjóðleiðimar gegnum
„Borgarfjarðartrektina" koma vel saman við áhrifa-
svæðið hans. í því samhengi er áhugaverða tilvitnun
um Reykholt á krossgötum að finna í Sturlungu þeg-
ar Hrafn Oddson í Glaumbæ og Eyjólfur ofsi Þor-
steinsson að Möðmvöllum í Hörgárdal telja sér stafa
hætta af Þorgils skarða: „Riðu þeir Eyjólfr þá norðr til
sveita ok settu Nikulás til í Kalmanstungu ok Egil í
Reykjaholtí at gera sér njósn, ef þeir yrðu við
„Borgarfjaröartrektin" (leiöir suöur um heiöarnar upp af Borgarfirði
til Þingvalla).
nökkurn ófrið varir eða flokkadrátt."29 Hvar væru
njósnamenn þeirra betur staðsettir en við þjóðbraut?
Varla getur verið að einhver sérstök hlunnindi
hafi ráðið til um það að Snorri settíst að Reykholti,
því samkvæmt jarðabók Árna Magnússonar og Páls
Vídalín var staðurinn ásamt ítökum ekkert áberandi
góður. Landgæði vom lítil og hlimnindi ekki góð.30
Aðrar ástæður geta þó hafa legið bak við staðar-
val Snorra. Til að mynda gætí Hvítá átt þar hluta að
31