Sagnir - 01.06.2000, Síða 109

gögn.) Tölvuskeyti verða að mínu mati ekki talin gögn í skiln-
ingi laganna og þar með ekki (skilaskyld) skjöl fyrr en þau eru
prentuð út.
Spurningin um hvort rétt sé að hafa tölvupóst skilaskyldan
lýtur því í raun að því hvort rétt sé að skylda þá opinberu aðila,
sem taldir eru upp í 5. gr. laga nr. 66/1985, til þess að prenta út
tölvuskeyti sem þeir senda og sem þeim berast og vista þau og
skrá með sama hætti og (önnur) skjöl sem verða til „við starf-
semi á vegum stofnunar eða einstaklings". Svar mitt við þeirri
spurningu er því neikvætt - a.m.k. ef átt er við að öll tölvuskeyti
skuli vera skilaskyld. Slík skilaskylda væri óframkvæmanleg í
okkar þjóðfélagi. Á hinn bóginn má segja að tæknilega sé unnt
að sinna skilaskyldunni þannig að gögnum sé skilað á rafrænu
formi til safns sem varðveiti þau þannig og afhendi eftir atvik-
um en hvort slíkt er framkvæmanlegt með skipulegum og skil-
virkum hætti skal ég ekki segja.
Hins vegar tel ég eðlilegt - og koma til greina að kveða á um
slíka háttsemi í lögum - að opinberir aðlir (og allir ábyrgir, sagn-
fræðilega þenkjandi menn) prenti út tölvuskeyti sem fela í sér
formleg erindi eða mikilvæg atriði, visti þau og skrái. Þetta
gerði ég síðast í liðinni viku með formlegt erindi frá hálfopin-
berum aðila í tölvuskeyti þar sem samtökum þeim sem ég starfa
fyrir var boðið að tilnefna fulltrúa í tiltekið ráð. Þetta geri ég
einnig iðulega þegar ég svara lögfræðilegum fyrirspurnum frá
þeim sem ég starfa fyrir eða öðru sem halda þarf til haga. Hins
vegar er ég að reyna að draga úr þeim ósið að prenta sífellt út
rafræn tölvuskeytin ef unnt er (og þörf er á) að vista þau með
öðrum hætti, þ.e. í tölvubúnaðinum sjálfum.
Erfiðara er að meta heimildargildi
tölvuskeyta en annarra heimilda
Ég tel að fyrir sagnfræðinga framtíðarinnar verði erfiðara að
meta sagnfræðilegt heimildargildi tölvuskeyta vegna þess hve
valkvæð („selektiv") útprentun þeirra, vistun og skráning, kann
að hafa verið - a.m.k. meðan fastar venjur eru að komast á og
raunhæfar lagareglur skortir. Ég er hræddur um að fleiri hegði
sér eins og ég - prenti sumt, jafnvel fátt eitt, út og geymi annað
með öðrum hætti, ef nokkrum.
Hvaða mannsbarn sem er kann að segja ósatt
Fyrir utan það tæknilega atriði að blek í tölvuprenturum kann
að vera endingarsíðra en blek sem notað er eða var til annarrar
skjalagerðar (7 ára endingartíma hef ég heyrt en líka séð ending-
arlítil skjöl, gerð fyrir einkatölvuöld) tel ég að tölvuskeyti séu
ekki ólík öðrum heimildum í sagnfræðilegum skilningi. Af
minni áhugamannsþekkingu á heimildarfræði og -rýni sagn-
fræðinnar virðist mér að ekki sé gerð krafa um að sagnfræðileg-
ar heimildir séu efnislegar eða líkamlegar með sama hætti og
gögn í skilningi 2. mgr. 3. gr. laga um Þjóðskjalasafn Islands.
T.a.m. eru munnlegar heimildir fullgildar sagnfræðilegar heim-
ildir þótt þær þurfi stuðnings við eins og flestar aðrar heimildir.
Þótt vissulega kunni að vera auðvelt að falsa tölvuskeyti eins og
önnur rafræn gögn þá er líka unnt að falsa skjöl - og hvaða
mannsbarn sem er kann að segja ósatt. Ég kann t.a.m. að falsa
skjöl og segja ósatt en kann ekki að falsa tölvuskeyti. Að tækni-
legum, lagalegum og framkvæmdarlegum atriðum frágengnum
sem vikið er að hér að ofan tel ég að tölvuskeyti séu í grundvall-
aratriðum ekki ólík öðrum sagnfræðilegum heimildum.
Björgvin Sigurðsson
SAGNFRÆÐINGUR Á UPPLÝSINGA-
DEILD HACSTOFU ÍSLANDS
Tölvupósturinn er sendibréf nútímans
I vísindagreininni sagnfræði er heimildarýni lykil-
hugtak. Heimildarýni er beitt á allar tegundir heim-
ilda og ég sé enga ástæðu til að beita öðrum eða ólík-
um aðferðum á tölvupóst. Líkt og þegar heimildar-
gildi Islendingabókar Ara Þorgilssonar er metið þarf
að „spyrja annars vegar um getu, hins vegar um vilja
höfundar til að segja satt" eins og Gunnar Karlsson
orðaði það í nýlegri grein í Andvara.1
Ég kem ekki auga á neinn eðlismun á tölvupósti
og öðrum bréfum eða skjölum. Ég tel að hefðbundinn
tölvupóst sé réttast að flokka með persónulegum
heimildum, enda sé ég ekki betur en hann hafi flest
einkenni þeirra. Tölvupósturinn er nútímasendibréf,
þar sem vinir og ættingjar skiptast á skoðunum og
fréttum. Munurinn er sá að tölvupósturinn fer hrað-
ar yfir og honum er oft svarað strax og þannig verða
mörg bréf að samtali sem getur verið forvitnilegt að
kanna. Sjálfsagt telja flestir að tölvupósturinn sé
einskis virði eftir að efni hans hefur verið lesið og
rætt, en mig grunar sterklega að svo hafi menn
einmitt líka litið á bréfin fyrir einni öld. Það er líka
svo að sagnfræðingar nútímans þurfa að skoða mörg
bréf til að finna það sem þeir leita að. Kjarni málsins
er hins vegar sá að sagnfræðingar leita að svo ólíkum
hlutum að öll bréf skipta máli. Ég get því ekki séð að
tölvupósturinn sé á neinn hátt ólíkur sendibréfum,
a.m.k. ekki hvað varðar efni og innihald.
Hitt er svo annað mál að varðveisla og meðferð
tölvupósts er oft á tíðum erfiðari heldur en pappírs-
ins. Tölvupóstur er stafrænn og þess vegna er ákaf-
lega auðvelt að breyta honum. Það má t.d. hugsa sér
að eigandi póstsins breyti eða eyði atriðum úr honum
sem eru mikilvæg fyrir sagnfræðinginn. Þetta gæti
verið af ásettu ráði en fullt eins í ógáti. Eins er það
svo að það er vandasamt að geyma stafræn gögn til
langs tíma en það er einn stærsti vandi sem blasir við
skjalasöfnum um allan heim. Breytingar í tölvuheim-
inum eru hraðar og því er hætta á að upplýsingarnar
verði ólæsilegar ef þær eru ekki uppfærðar með
tölvukerfunum.
Heimildalegur fjársjóður
Að mínu mati fellur tölvupóstur ákaflega vel að hug-
takinu „ persónulegar heimildir". Tölvupósturinn er
sendibréf tölvukynslóðarinnar og mun að mínu mati
verða æ ríkari þáttur í samskiptum manna í millum.
Að mörgu leyti er þetta ákjósanleg þróun fyrir sagn-
fræðinga þar sem líklegt er að meiri upplýsingar
107