Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2009, Blaðsíða 9

1. Upphaflega hvatningu að
rannsóknunum þakka ég
prófessorunum dr. E.
Püschel og dr. G. Milden-
berger, báðum í Bochum.
2. Samkvæmt norrænni
málhefð, sem einnig gildir á
Íslandi, hefjast miðaldir
fyrst þegar víkingatíminn
líður undir lok.
3. Kristján Eldjárn, Kuml
og haugfé (1956).
4. K. Eldjárn, Carved
Panels from Flatatunga,
Iceland. Acta Arcaeologica
24, 1953; E. M. Mageröy,
Tilena fra Mödrufell i
Eyafjord. Viking 17, 1953;
sama, Flatatunga Problems.
Acta Arcaeologica 32,
1961; M. Thórdason,
Islands Middelalderkunst. Í
H. Shetelig (ritstj.), Nordisk
Kultur 27: Kunst (1931).
5. M. Stenberger (ritstj.),
Forntida gaardar i Island
(1943). Auk ýmissa greina í
Árbók Hins íslenska forn-
leifafélags.
6. Sem undantekningu frá
þessu má nefna eldri
rannsókn gerða af Finni
Jónssyni, Hinn forni
kaupstaður „at Gásum“ birt
í Árbók Hins íslenska
fornleifafélags 1908.
7. T. Capelle, Bericht über
eine vorläufige Unter-
suchung des mittelalter-
lichen Handelsplatzes
Gautavík im Sudosten
Islands. Archäologisches
Korrespondenzblatt 8,
1978.
__________
9
Rannsóknirnar í Gautavík voru gerðar að
undirlagi Þórs Magnússonar, þjóð-
minjavarðar.1 Takmarkið var að finna
með hjálp fornleifafræðilegra rann-
sókna merki um viðskiptatengsl Íslands
á seinni hluta miðalda, sem stóðu í raun
lengur yfir þar en á meginlandi Evrópu.
Gautavík var talinn mjög álitlegur rann-
sóknarstaður, því hans er oft getið sem
verslunarstaðar og hafnar í miðalda-
handritum, auk þess sem rústirnar á
staðnum voru auðgreinanlegar. Hingað
til hefur megináhersla rannsókna á sviði
fornleifafræði á Íslandi einskorðast við
víkingatímann og fyrri hluta miðalda.2
Um er að ræða landnámstímann og
tímabilið þar á eftir. Helst hafa verið
rannsakaðar grafir3 og útskurðarlist4 frá
tímabilinu en kerfisbundnar rannsóknir
voru einkum bundnar við uppgrefti á
rústum bóndabæja5, á meðan rústir
verslunarstaða lágu afskiptar.6 Þetta á
bæði við um upphafstímabil Íslands-
sögunnar og síðmiðaldir. Lýsing var
gerð af svæðinu í Gautavík sumarið
19787 og árið 1979 hófst svo upp-
gröfturinn. Bæði árin var það Þýska
rannsóknarráðið sem stóð straum af
öllum kostnaði fyrir þýsku þátt-
takendurna og á það miklar þakkir skilið
fyrir það. Við uppgröftinn störfuðu
Íslendingarnir Guðmundur Ólafsson,
Ívar Gissurarson og að hluta til
Gunnlaugur Haraldsson. Auk höfundar
tóku eftirtaldir Þjóðverjar þátt í upp-
greftinum; Barbara Grodde og Birgit
Mecke, nemar frá Háskólanum í
Münster, sem og stúdentarnir Rainer
Halpaap, Wulf Holtmann og Hans-
Günter Tuitjer sem eru meðhöfundar
þessarar skýrslu.
Þar sem ekki stóð til að skipuleggja
langtíma rannsóknaráætlun var grafið á
fyrirfram ákveðnum uppgraftarreitum.
Alls voru rannsakaðir fjórir reitir, sem
áttu að gefa sem skýrasta mynd af
svæðinu öllu og þá einnig því sem ekki
yrði grafið upp. Á meðan vinna fór fram
á svæðinu sem og við úrvinnslu nutum
við aðstoðar dr. Kristjáns Eldjárns
forseta og fyrrum þjóðminjavarðar í
Reykjavík, Þórs Magnússonar, þjóð-
minjavarðar, dr. Björns Thorsteinssonar
prófessors (vegna samtímaheimilda),
Guðrúnar Larsen frá Jarðvísindastofnun
HÍ í Reykjavík (við greininga gjósku-
laga), Landmælinga Íslands, sem lét
okkur í té loftmynd til notkunar, dr. K.-
F. Schreiber prófessors og dr. R. Thöle,
landafræðideild West-fälische Wilhelms
Universität (við greiningu jarðvegs-
sýna), dr D. Stöffler prófessors við
steindafræðideild Westfälische Wil-
helms Universität (við gerð þunnsneiða
úr tígulsteinum) sem og dr. B. Trier,
Vestfalska Þjóðminjasafninu (við rönt-
gengreiningu járnhluta). Allir þessir
aðilar voru tilbúnir til að hjálpa og eiga
þeir mínar innilegustu þakkir fyrir. Sér-
stakar þakkir fá íslensku samverkamenn
mínir, sem gerðu uppgröftinn í Gauta-
vík að sérstaklega ánægjulegu þýsk-
íslensku samvinnuverkefni.
Torsten Capelle
Formáli