Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2009, Blaðsíða 15

auðveldara að veiða stærri tegundir
sjávardýra, svo og villt dýr á landi en
þau voru vart til á Íslandi. Hið verð-
mæta kléberg var einnig til á Græn-
landi í miklu magni30 og rekaviður
barst jafnframt þar að landi í miklum
mæli. Segja má að landnámi Norður-
Atlantshafsins hafi lokið með byggð á
Grænlandi í kringum árið 1000. Á
norðanverðu bresku eyjunum, Fær-
eyjum og Íslandi hófst búseta til
frambúðar og tengsl voru mynduð við
Skandinavíu og Evrópu með reglu-
legum siglingum.
Ekki var sömu sögu að segja frá
Grænlandi. Á síðari hluta miðalda urðu
skipsferðir þangað æ fátíðari, vegna
þess að minnkandi gróði kaup-
mannanna vó ekki lengur upp á móti
erfiðum ferðunum þangað. Sú stað-
reynd að Grænland varð hluti af norska
ríkinu árið 1261 skipti þar engu máli.
Um 1500 leið búseta norrænna
manna á Grænlandi undir lok. Verslun-
arferðir höfðu þá þegar lagst af og í
kjölfarið varð skortur á helstu inn-
fluttum nauðsynjavörum í landinu.
Ferðum til Íslands var hins vegar
haldið áfram frá Bretlandseyjum,
Skandinavíu og meginlandi Evrópu.
Ástæður þess að búseta á Grænlandi
lagðist af hafa ekki verið útskýrðar að
fullu. Svarti dauði gæti átt sinn þátt í
því en hann herjaði á Skandínava á
sama tíma og lagði marga bæi í auðn.
Breyting á loftslagi til hins verra gæti
einnig hafa átt sinn þátt í eyðingu
byggðar á Grænlandi. Ennfremur geta
árásir enskra og þýskra sjóræningja
hafa náð til Grænlands um leið og þeir
voru á ferð um Ísland á 15. öld. Að
lokum er ekki hægt að útiloka að
flutningar Eskimóa úr norðri hafi haft
sín áhrif, þar sem margar sögur þeirra
segja frá átökum við norræna menn.31
Eftir að norrænu byggðirnar lögðust af
á Grænlandi var Ísland ekki lengur
aðeins viðkomustaður á þessum fjar-
lægu verslunarleiðum Norður-Atlants-
hafsins, heldur endastöð þeirra.
Vínland, með öðrum orðum Norður-
Ameríka, hvarf þó enn hraðar en
Grænland úr minni Evrópubúa.32 Til-
raunir norrænna manna til að setjast að
á austurströnd Ameríku stóðu stutt
yfir. Það átti eftir að verða verk
Kólumbusar að finna Ameríku í síðara
skiptið og opna þar með endanlega
fyrir fasta búsetu Evrópubúa þar. Það
var síðan fyrst í nútímanum sem Græn-
land uppgötvaðist að nýju.
Fljót, vötn og strandlengjan búa yfir
náttúrulegum ferðaleiðum og því þurfti
ekki að standa í vegaframkvæmdum og
byggðir mynduðust fyrir tilstuðlan
fyrirliggjandi aðstæðna á vatnsbökk-
unum. Siglingar yfir höf eru hins vegar
annað og meira mál, sem fyrst var gert
í Norðurhöfum á fyrri hluta miðalda.
Það hafði í för með sér að ekki voru
lengur farnar stuttar leiðir milli hafna,
heldur var siglt á haf út, langt frá
ströndinni. Dugnaður í úthafssigling-
um, söfnun vista fyrir ferðir og
siglingafærni varð að skilyrði.33 Skip
með mikla burðargetu voru nauðsynleg
til að standa undir arðbærum við-
skiptum, annars borguðu hinar löngu
ferðir sig ekki. Kuggar voru fyrstir
slíkra skipa með mikla lest. Pakka varð
vörunum þannig að þær héldust þurrar.
Tunnur voru best til þess fallnar en þær
mætti kalla flutningsgáma miðalda.34
Yfirráð yfir Norðurhöfum náðust
fyrst á miðöldum, þ.e. frá lokum 9.
aldar. Það fól í sér að Mið-Noregur,
__________
15
30. H. Ingstad, Die erste
Entdeckung Amerikas
(1966) 20.
31. K. J. Krogh, Viking
Greenland (1967) 127
ff.
32. A. S. Ingstad, The
Discovery of a Norse
Settlement in America
(1977).
33. D. Ellmers, Früh-
mittelalterliche
Handelsschiffahrt in
Mittel- und Nordeuropa
(1972) 227 f.
34. T. Capelle, Fass und
Tonne. Ein Betrag zu
Wörtern und Sachen. Í
Arbeiten zur Frühmittel-
alterforschung I, 1981.