Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2009, Blaðsíða 89

Gautavík var ekki eini mikilvægi
verslunarstaðurinn á Íslandi á síðari
hluta miðalda. Stóra kaupstaði vantaði
hins vegar inn til landsins, með
tilheyrandi eftirspurn eftir vörum og
þar með öruggum innflutningi.194
Mikilvægustu verslunarstaðirnir þess
vegna staðsettir við ströndina þar sem
hægt var að landa erlendri vöru. Vegna
þess að ekkert vegakerfi hafði verið
byggt upp um landið voru flutningar
einungis mögulegir á burðardýrum
eftir kindagötum. Vagnar voru ekki til.
Erfiðleikar fylgjandi svo takmarkaðri
vörudreifingu hafa verið umtalsverðir.
Meira að segja var ekki alls staðar
hægt að lenda skipum við ströndina.
Af þessum ástæðum er ekki einn
einasti verslunarstaður frá miðöldum
við suðurströndina. Aftur á móti hljóta
margir slíkir staðir hafa verið til við
vesturströndina ekki síst vegna þess
að á suðvesturhluta eyjarinnar hefur
byggðin verið þéttust frá upphafi. Að
auki voru notaðir árstíðabundnir
verslunarstaðir bæði við austur- og
vesturströndina og gæti Gautavík hafa
verið fulltrúi austurstrandarinnar.
Á Norðurlandi hafa Gásar verið lengi
þekktir sem verslunarstaður frá mið-
öldum og var staðurinn rannsakaður
fyrst mjög snemma.195 Við ströndina
fannst fjöldi ferkantaðra hrúga sem
gáfu til kynna að um leifar búða væri
að ræða (mynd 56). Sé tekið mið af
innlendum byggingarháttum voru
veggirnir úr torfi. Grunnfletirnir voru
allt frá rúmum 3 m upp í 5 m. Ekki var
hægt að greina hvernig þökin höfðu
verið byggð en talið er að þau hafi
verið gerð úr yfirbreiðslum úr segl-
dúkum eða birkigreinum.196 Í nokkrum
hrúganna fundust leifar hellulagðra
gólfa, sem og eldstæða. Í einu tilviki
fannst fjöldi mannvistarlaga hvert ofan
á öðru (mynd 57). Hvort það bendi til
þess að búðirnar hafi verið notaðar
aftur og aftur af sömu verslunar-
mönnunum verður ósagt látið.197
Búðirnar að Gásum stóðu ýmist
stakar eða í þyrpingum. Í einstaka
tilfellum var greinilegt að nokkrar
heyrðu saman vegna tengingar sem
greina mátti á milli þeirra (mynd 58).
Fyrir ofan tvær til þrjár raðir búða stóð
svo kirkja, sem líkt og bústaðir kaup-
mannanna, var einungis notuð árstíða-
bundið. Engin kirkja fannst í Gautavík
þrátt fyrir að svæðið hafi verið skoðað
gaumgæfilega með það í huga.
Í dag er einungis hægt að geta sér til
um hvernig verslunarstaðurinn að
Gásum var skipulagður upphaflega.
Hin fáu uppgraftarsvæði sem hafa
verið rannsökuð, sem og svæðis-
lýsingar, benda til þess að hér hafi
verið um að ræða stóran búðamarkað,
sem notaður var aftur og aftur. Hvenær
þessi staður hefur verið notaður af
verslunarmönnum er erfitt að segja til
um vegna skorts á rituðum heimildum.
Meira er vitað um hvenær verslunar-
194. Njáls saga, kafli
145. Varðandi Skandina-
víu, sjá D. Ellmers (sjá
neðanmálsgrein 193) og
neðanmálsgrein 688.
195. Finnur Jónsson,
Hinn forni kaupstaður „at
Gásum“. Árbók Hins
íslenska fornleifafélags
1908; D. Bruun,
Fortidsminder og
Nutidshjem paa Island
(1928) 114 ff.: D.
Ellmers, Frühmittel-
alterliche Handels-
schiffahrt in Mittel- und
Nordeuropa (1972) 215
ff., 222 f.
196. D. Ellmers (sjá
neðanmálsgrein 195) 215.
197. Sjá nánar D. Ellmers
(neðanmálsgrein 195).
Sambærilegir staðir
__________
89