Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2009, Blaðsíða 11

Fyrir íbúa Bretlandseyja, Skandinavíu
og meginlands Norður-Evrópu hlýtur
Atlantshafið að hafa mjög snemma
haft dulrænt aðdráttarafl. Sannanir eru
fyrir einföldum bátum frá því á stein-
öld8 en hversu langt menn þorðu að
fara á þeim án þess að sjá til lands er
þó ekki vitað.
Fyrst voru Orkneyjar9 og í kjölfarið
Suðureyjar10 numdar úr suðri. Aðrar
eyjar í Norður-Atlantshafi, þ.e. Fær-
eyjar, Ísland og einnig Grænland, voru
síðan numdar í búferlaflutningum vík-
inga við lok fyrsta árþúsundsins eftir
Krist. Hófst þar með meira eða minna
samfelld búseta, á meðan hvalfangarar
voru fyrstir til að koma sér fyrir í
Svalbarða við upphaf nútíma.11 Bæði í
Færeyjum og á Íslandi hafa fundist
heimildir um búsetu manna á þessum
svæðim frá því fyrir víkingatímann en
þar voru á ferð frá Bretlandseyjum
einsetumenn sem sneru svo aftur
þangað. Sannanir fyrir því má m.a.
finna í nafni Papeyjar = „Prestseyjar“.
Vel byggð skip norrænna manna12
gerðu það að verkum að þegar fyrir lok
fyrsta árþúsundsins var hægt að ferja
ómældan fjölda fólks með innbú og
húsdýr þessa mörg hundruð kílómetra í
vesturátt yfir Atlantshafið. Hversu hátt
hlutfall ferðalanga lét lífið á leiðinni er
einungis hægt að gera sér í hugarlund.
Það sem helst ýtti undir ferðir fólks
til vesturs voru pólitískar aðstæður sem
sköpuðust í Noregi. Valdabrölt Har-
aldar Hárfagra var kúgun í augum
margra og ól því af sér margar vestur-
ferðir á síðari hluta 9. aldar, þar sem
nýtt land hafði þá fyrir skemmstu
fundist í vestri. Það hafði fengið nafnið
Ísaland-Ísland eftir hinum miklu
jöklum en af þeim þekur Vatnajökull
enn stóran hluta landsins.
Meðan á þessum miklu fólks-
flutningum stóð voru hinar smáu Fær-
eyjar einnig numdar. Þar til nú hafa því
miður einungis fáir uppgreftir farið
fram þar13 en þeir, ásamt samtímabók-
menntum, benda til að þar sé dæmi-
gerða víkingabústaði að finna. Land-
námsmennirnir voru bændur sem lifðu
flestir við fjárbúskap, líkt og nafn
eyjanna bendir til.
Utan Færeyja er lengstu, ósnortnu,
samfelldu byggð í norrænu nýlendanna
að finna á Íslandi.14 Frá 874 og næstu
tvær kynslóðir þar á eftir lá til Íslands
straumur innflytjenda (á tíma sem
spannaði tvær kynslóðir) sem að mestu
kom frá Noregi en einnig kom umtals-
verður hópur frá Bretlandseyjum. Við
lok landnámstímans, um 930, þegar
allt vel nýtanlegt land hafði verið
numið, hljóta tugþúsundir manna15 að
hafa verið búnir að finna sér ný heim-
kynni hér, frjálsir undan oki konungs-
valdsins.
Eyjan hefur ekki, fremur en nú,
virkað mjög búsældarleg. Einnig hefur
__________
11
Umhverfið og sögulegar forsendur
rannsóknarinnar
8. S. Marstrander, Build-
ing a hide boat. An arch-
aeological experiment.
The International Journal
of Nautical Archaeology
and Underwater Explor-
ation 5/1, 1976. Zur
Seetuchtigkeit von
Lederbooten siehe T.
Severin, Tausend Jahre
vor Columbus. Auf den
Spuren der irischen
SeefahrerMönche (1979).
9. V. G. Childe, The
Earliest Inhabitants. Í F.
T. Wainwright (ritstj.),
The Northern Isles
(1962).
10. C. S. T. Calder,
Neolithic Structures in
Shetland. Í F. T. Wain-
wright (ritstj.), The
Northern Isles (1962).
11. H. Christiansson, Den
kulturhistoriska expedit-
ionen til Spetsbergen
1955, Fornvännen 51,
1956.
12. D. Ellmers, Früh-
mittelalterliche Handels-
schiffart in Mittel- und
Nordeuropa (1972).
13. S. Dahl, A survey of
archaeological investi-
gations in the Faroes. Í A.
Small (ritstj.), The fourth
Viking Congress (1965);
sami., Kirkjuböur. Í
Niclasen (ritstj.), The
Fifth Viking Congress
(1968); sami, Recent
excavations on Viking
Age Sites in the Faroes. Í
Foote og Strömback
(ritstj.), Proceedings of
the Sixth Viking Con-
gress (1971).
14. H. Kuhn, Das alte
Island (1971).
15. Gert er ráð fyrir
20.000 og 70.000 manns í
H. Kuhn (sjá tilv. 14) 29.