Tíminn - 24.12.1943, Side 18

18
TÍMINN
var ekki fyrr en einn af kennurum skól-
ans tók hann tali, að hann minntist á
það, sem gerzt hafði.
Lífsgáta Eyvind Garborg föður Árna hef-
ir aldrei verið ráðin. Hann var maður,
sem naut mikils álits, og öllum nágrönn-
um hans komu hin hryggilegu ævilok
hans algerlega á óvart. „Eins og Garborg
lifir ættum við öll að lifa,“ var prestur-
inn vanur að segja. Hann hafði reyndar
staðið í minni háttar málaferlum við einn
sveitunga sinn og tapað málinu, en slíkt
rænir ekki heilbrigðan mann lífslöngun
hans. Hins vegar var það vitað, að hann
braut mjög heilan um útskúfunarkenn-
inguna. Vissar heimilisástæður lágu einn-
ig þungt á herðum hans, þó það vitnaðist
ekki fyrr en síðar. Hann hafði alltaf
hugsað sér, að sonurinn tæki við jörðinni
eftir sinn dag, en varð að gefa upp þá
von. Hann var nýbúinn að selja jörðina
og átti innan skamms að flytja þaðan,
þegar menn fundu hann látinn. Hann
hafði hengt sig í hlöðunni. — Fyrir Árna
Garborg varð þetta hræðileg reynsla, sem
aldrei sleppti tökum á sál hans. Sjálfs-
morð föður hans varð bakgrunnurinn að
hinni sáru ævilöngu baráttu, sem speglast
í hinum sex dagbókarbindum hans. At-
burðurinn varð í meðvitund hans að tær-
andi sjálfsásökun. Kona hans, Hulda
Garborg, hefir gefið beztu upplýsingarn-
ar um harm eiginmannsins í eftirfarandi
oröum:
„Hann varð að skrifa til að fá frið, —
afhjúpa sjálfan sig til aðvörunar fyrir
aðra. En stóra syndin hans var syndin
gegn fjórða boðorðinu, og hún dró allar
aðrar syndir á eftir sér. Frá heimilinu
hans inn milli lyngheiðanna elskuðu, bar
hann með sér byrði, sem hann svo oft
reyndi að v^rpa af sér, en jók þó stöðugt
sjálfur með nýjum steinum. Að hafa af-
rækt föðuróðalið sitt, varð honum ævilöng
samvizkukvöl. Hann var glataði sonurinn,
og það var hans sök, að gamla ættarsetrið
lenti í höndum ókunnugra og faðir hans
varð heilabrotum og þunglyndi að bráð.“
Rolf Thesen hefir sýnt fram á það i rit-
gerð um Garborg, hvernig hann árangurs-
laust reyndi að varpa sökinni á landslagið,
nágrannana og heittrúarhreyfingu Hauges,
og þó vissi hann stöðugt undir niðri, að
sökin var hans sjálfs. Þetta skapaði hina
harmþungu beizkju, sem allir lesendur
hans kannast við úr skáldskap hans. —
Komi maður upp til Knutaheiðar, finnur
.maður á grafkumbli skáldsins svohljóðandi
stöku eftir hann sjálfan:
Som ljose hev den eine draum
á brenne ned,
han helsa glad den skoddeflaum,
som gav ham fred.
Á Timme kirkjugarðinum reisti Garborg
stein til minningar um föður sinn. Nokkr-
ar bjarkir hafa vaxið þar upp kringum
gröf ógæfumannsins. Oft sat Garborg þar
sjálfur í þöglu þunglyndi. „Staðurinn er
Getsemane Árna Garborgs,“ segir skáldið
góða og kennarinn frá Jaðri, Theodór Dahl.
Alexander Kielland'er höfðinginn, lífs-
dýrkandinn og háðfuglinn, — í eðli sínu
friðsemdarmaður, en gæddur nokkrum al-
hreinkynja eðlisþáttum, sem að síðustu
reka hann út í harðvítuga styrjöld gegn
grómi samtíðar sinnar. — Árni Garborg
er hins vegar hinn þunglyndi sléttubóndi,
eilíflega bundinn harmsköpum ættarinnar,
— aldrei frjáls. —
í Stavangri finnst einnig þriðja persón-
an, sem ekki heyrir undir það venjulega.
Það er málari, sem reis upp frá dauðum
þrettán árum eftir andlát sitt. Nafn hans
er Lars Hertervig. Hann lærði í Dússeldorf,
en hlaut litla viðurkenningu eftir heim-
komuna, og varð áður en langt um leið
sinnisveikur og viðutan. í sex ár málaði
hann eins og í sótthita eða óráði, en hætti
þá með öllu. Það sem eftir var ævinnar,
lifði hann á því að höggva brenni í eldinn
fyrir Stavangurbúa, gekk um meðal mann-
anna sem einmana ráðvillingur með spá-
mannsskegg. Viðurnefni hans var „rotta
í vasa“. Svo stóð á því, að einu sinni þegar
hann lá fyrir og svaf, höfðu nokkrir illa
innrættir götustrákar lætt dauðri rottu í
vasa hans og vöktu hann svo með því að
hrópa: „Þú hefir rottu í vasanum!“
Þegar hann dó, var hann grafinn á kostn-
að fátækraframfærisins, en símastarfsfólk
bæjarins skaut saman tveim krónum og
fimmtíu aurum, svo að hann slyppi við að
vera borinn í reipum til grafar.en fengi þess
í stað heiðarlegar stengur á kistuna, eins og
þá var títt. Alexander Kielland borgaði
tíu krónur til þess að kirkjuklukkunum
yrði hringt yfir gamla málaranum, og
meðan stóð á jarðarförinni, kom skáldið í
eigin persónu inn í kirkjuna með fangið
fullt af blómum. „Ég sá lævirkja yfir gröf
Lars Hertervig,“ var haft eftir honum
seinna, og það var hvíslað eins og helgi-
sögn, það var litið á það sem tákn.
Frá almennu sjónarmiði og samkvæmt
öllum skynsamlegum rökum, hlaut nú Lars
Hertervig að gleymast, en hin undarlegu
örlög vildu annað. 1914 var stofnað til
þjóðlegrar listasýningar í Osló, og skyndi-
lega kom listdómari einn með þann furðu-
lega úrskurð, að Lars Hertervig væri mikil-
hæfur málari, hreinasti snillingur. — List-
dómendur þyrptust til Stavangurs og mál-
verk Hertervigs, sem enginn hafði kært
sig um, meðan hann lifði, seldust þegar í
stað fyrir mikið verð og hafa nú fyrir löngu
fengið það rúm, sem þeim ber á listasöfn-
um landsins. Á listasafninu í Stavangri
skipa málverk hans æðsta bekk. — „Rotta
í vasa“ hefir þannig risið upp frá dauðum
og orðið heiður og sómi sinnar borgar.
Kanpfélag §anrbæínga
S al tli ó liia avík
Seljnm allar alg,eng,nstn fáanlegar
nauðsynj avörur.
Kaupir og teknr 1 umboðssölu allar
Tenjulegar landbúnaðarafurðir.
Starfrækir smjörsamlag og selur
1. flokks smjör.
Gleðileg; jól og- farsælt uyár!
Kaupfélag Sauvbæinga.