Vísir - 23.12.1951, Blaðsíða 9

JÓLABLAÐ VlSIS
€nuðmiinflnjr MÞumdelssori:
>
9 S©SH @1*
enGi i
Þetta var að haustlagi
seint í októbermánuði árið
1920. Dagur var kominn að
kveldi, það byrjaði að
skyggja, enda var kafþykkt
loft og úrhellisrigning þar
að auki. Þetta var slæmt
ferðaveður, en eigi að síður
voru þeir þó til, sem urðu að
nota það, meira að segja fót-
gangandi. Kvemnaður, á að
gizka uin þrítugt, og Ijós-
liærður tíu ára gamall dreng-
ur þrömmuðu álút upp yfir
mýramar, en noklmr bót var
það í máli, að þau höfðu und-
an veðrinu að sækja.
„Er þetta bær þarna norð-
ur í hæðunum eða bara fjár-
hús, — sérðu það, Jóel minn?“
spurði konan og nam staðar
og lét pokann síga niður af
öxlinni; hún var orðin ákaf-
lega þreytt eftir látlausa
göngu síðan snemma urn
morgmiinn, auk þess gat
vaxtarlag hennar bent til, að
hún væri kona ekki einsöm-
ul.
Sonur hennar strauk renn-
vott hárið frá augunum, áð-
iu' en hann svaraði. Hann
íýndi um stund þögull í sort-
ann og andlit hans breyttist
á mcðan, varð skarplegt og
tortryggið á svip.
„Það er víst bær,“ sagði
hann loks, „litill bær með
svörimn — næstum bik
svörtum þiljum. Eigum við
kannske að sofa þarna í nótt,
mamma ?“
„Það ræður enginn sínum
næturstað,“ svaraði konan.
„Iivorugt okkar grunaði það
á sunmidagsmorgiminn, að
við hefðum sofið okkar síð-
ustu nótt á Hömrum.“
Drengurinn, sem einnig var
sárþreyttur, en þó einkum
og sér í lagi svangur, hafði
nú íyllt sér á einn þúfnakoll-
inn, þó vætan dry])i alls stað-
ar upp úr mýrinni, þar sem
þau voru stödd. Hann lagði
litla eltiskinnspokann sinn á
hné sér og studdi hann þar
báðmn höndum, eins og
hann geyrndi i honum órnet-
anleg verðmæti. Vissulega var
þar og aleiga hans, tvær eða
þrjár gamlar bókaskræður,
sem liann átti lestrarkunn-
áttu sína að þakka, auk þess
margháttaða vísdóms, sem
hann hafði i þær sótt, enn-
fremur þurrir ullarsokkar,
sem móðir hans hafði skolað
úr í síðasta náttstað og
þurrkað við nakið hörund
sitt meðan hún lá fyrir.
„Mamma,“ sagði drengur-
inn eftir stutta þögn, „það er
skrítið að þú skulir ekki vilja
segja mér hvert við erum
að fara. Allir sem við höfum
rnætt á veginum hafa vitað
hvert þeir ætluðu — og þeir
eru áreiðanlega komnir
þangað núna — allir nema eg,
og ekki veit eg heldur, hvers
vegna við erum ekki lengur
kyrr heirna á Hömrum.“
„Æ, Jóel minn, dregnurinn
minn, það er bara einn, sem
allt veit og öllu ræður,“
gegndi konan. „Við skulum
halda áfram svo ekki slái að
okkur.“ Enda þótt pokinn
væri eklti injög þungur, rið-
aði hún þó við, er hún varp-
aði honum um öxl sér; ekki
var það trúlegt að „sá sem
öllu réði“, gæti lengt dag-
leiðina þeirra mjög úr þessu.
Drengurinn vissi, að það var
guð, sem hún átti við, og var
þó litlu nær, og reis seinlega
á fætur, og rölti enn af stað
í slóð móður sinnar.
Þetta var nú fjórði dag-
urinn, sem þau höfðu þramm-
að þannig áfram, ýmist vegi
eða vegleysur, einkum þó veg-
léýsur, þar sem öld vélanna
var þá enn tæplega upp runn-
in á Islandi. Þau komu að
austan, þau voi’u komin mjög
langt til vestur.s nú, langt inn
i landið. Þessi sveit var þeim
með öllu framandi, þau
þekktu engan og enginn
þekkti þau. Það var litið á þau
sem uppflosnaða umrenn-
inga þar sem þau kornu til
þess að fá sér matarbita eða
biðjast gistingar. Á einstaka
st'að hafði þeim meira að
segja verið neiíað um að-
hlynningu og vísað til ná-
grannans, og með því að sí-
felldar í'igningar gengu, eins
og títt er á haustin sunnan
lands, þá voi’u fötin þeirra
orðin svo óhrein og ræksnis-
leg, að sérhver þrifin hús-
móðir hlaut að kveinka sér
við að taka á móti slíkunx
gestuixx, þó hún væri engan
veginn sneydd mannúð né
ahnennri gestrisni.
Þau mæðginin voru nú
komin norður i hæðirnar i
náxxd við lágkúrulega
bæinn með svörtu þilj-
unum. Gi’ófinn torfgarð-
ur var umhverfis túnið, og
svo hái', að þau sáu ekki inn
fyrir hann. Hann minnti þau
ósjálfrátt á skíðgarða þá, sem
sagnir hermdu, að útilegu-
raenn og ræningjar reistu
umhverfis bústaði sína.
Þetta fyi’ii’bi'igði, ásarnt
í'ökkrinu, sem hægt og hægt
þéttist í ki’ingum þau, gerði
þau kjarklaus og kvíðafull
og jók enn á smæð þeii’ra og
umkomuleysi.
Allt í einu voru þau koixxin
að garðshliðinu. Því var lok-
að íxxeð sams konar gi'ind og
færikvíar voru gerðar úr.
Annar oki hennar lxafði bei'-
sýnilega brotnað, því liann
var nýspendur saixxan með
fjöl Smiðii'nir voi’u meira að
segja ekki fai'nir heim, þeir
stóðu þarna enn, tveir sam-
an, hlið við hlið undir kamp-
inunx, með smiðatólin í hönd-
unum og virtu fyrir sér
meistaravei'kið. Sá yngri
þeirra, dökkhærður, berhöfð-
aðui', fremur laglegur ung-
lingur, leit þó ekki út fyrir
að liafa sjálfur lagt Ixönd á
plógimx, en skipa þess i stað
einhvei’s konar yfirstétt, hann
var jafixvel ekki hversdags-
búinn, heldur hafði hann xinx
hálsinn hvitan silkiklút,
Ixnýttan í slaufu, og svört
vaðmálsföt haixs voru óslit-
in og mikið til hrein. Hinn
maðurinn, á að gizka mxx fer-
tugt, var rauðbirkinn og þrek
lega vaxinn, en höfuðburðui’
hans var einkennilega lútandi
eins og digur svíi’i haixs hefði
einhvern línxa orðið fyrir
varanlegu áfalli; Ixann bar á
höfði gráa pi’jónahúfu, senx
hann hafði þrýst ofan íyrir
eyru, hvort senx homiixx
fannst nú svo kalt í veðri,
eða hann hafði til þess aðra
ástæðsi, — hann um það.
Mæðginin námu staðar og
buðu gott kvöld.
„Gott kvöld,“ sagði uixgi
maðurinn og virti þau fyrir
sér ixokkur andartök. Kon-
unni fannst augnaráð lians
sinjúga í gegnuxxx sig og af-
hjúpa í einni svipan séi'hvern
þanka hennar og tilfinningu,
eins og þegar ixxaður hoi'fir
á botngi’óður tjai'xxarinnar í
gegnum glæran ís. En hann
sýndi þess engin nxerki, að
honum þætti uppgötvun sín
xxokkurs vei'ð, heldiu’ leit
haixn spottskur til félaga
síns, mannsins með lxogna
svírann, og sagði:
„Þeir jöi’inuðu mikið,
sauðir pi’estsins, í dag, það
stóð ilía í bæli þeirra, mig
skyldi ekki undra, fræixdi
sæll, þó hann ryki up á norð-
an bráðlega.“
„Prestur á nóg hey,“
gegndi rauðbirkni xnaðurinn
dapui’lega. „Harðindin eru
vön að ganga nær einhverj-
unx öðrxim exx honum.“
„Það er lxverju orðinu
sannara,“ gegndi sá hei’höfð-
aði, og glotti við, og leit sexn
snöggvast til mæðginanna,
eins og hann vildi giöggva
sig á, hvort þau væru ekki
einmitt nærtækt söixnuixai’-
gagn í xxxálinu. „Harðindin
standa alltaf í þjónustu lxinna
í'íku, þau sópa reitum oklcar
fátæklinganna iixn í skenxmur
þeirra og fylla þær að lok-
uixx; þar nxeð getunx við lagt
betlipokann um öxl og hyx'jað
okkai’ húsgang, ha-ha-ha.
Segi eg ekki satt, kona góð?“
Hann leit hlæjandi fx’anxaxx í
fei’ðakoixuna, senx hallaðist
nær örixxagna upp að veggj-
arkanxþinunx gegn hommx, í
stað þess að fara að dænxi
drengsins, seixx hafði setzt
niður liti í móauunx 'ögn
fjær.
„Eg vona að nxeixnirnir
virði nxér það til vorkunnar,
þótt eg leiði hjá nxér öll stór-
hxál, senx eg hef heldúr ekkert
vit á að dænxa xun,“ sagði
honan. „Eg lieiti Guðrún
Þórðai'dóttir og þyrfti að
konxa mér i vist xxxeð dreng-
inn einhvers staðar liér um
slóðir. Við ei’úm að austan
og — -í- og :-----jæja, livað
senx því líður, — við erunx
eins og allii' geía séð, orðin
fullsödd á þessu ferðalagi i
haustslúðinni. Hvað heitir
þessi bær, með leyfi að
spyx’ja?“
' Bei’höfðaði pilturimx var
enn fyrir sýörum:
„Íívað þessi bær heitir?“
endurtók liann kímiiin. „Eg
skal segjá þér, Guðrún mín
ÞóÍRðárdóítir — eða var það
ekki það, sem þii nefixdir
þig? Já, eg skal segja þér,
eg fer alltaf lijá mér, þegar
ókunnugir spyrja mig þess-
arar spui'ningar, sem i'eynd-
ar er nú ekki oft, guði sé
lof. Bæi’inn sá ai’na, hann
er nefnilega svo eftii’ininni-
lega sligaður undir nafninu
sínu, að hann gæti senx Ixezt
vei’ið tákn upp á alla niðui’-
lægingu og hrörnun þcssarar
svokölluðu þjóðai’, scm nú
skx’ymtir á Islandi, — hann
heitir Gullberastaður! Aftur
á nxóti her eg það skrum-
lausa nafn, Jón Ilafliðason,
eftir afa nxinum, og haixn
þarna nxeð prjónáhúfuna,
hversdagsgæfur og að sumu
leyti nýtur maðui’, þó að
nxargir fleiri tclji hann nxeð
illvii'kjum, hann trónar nú
íxxeð eins konar hundsnafni,
— Greipur heitir haxxn Fiixn-
bogason, og er föðurbróðir
nxinn. Sjáðu nú til, þarna
hafa þér áskotnazt nokki'ip
fróðleiksmolar unx þjáninga-
bræður þína i tái'adalnunx. En
hvað vistina snertir, þá er
ekki eftir þess háttar að slægjj
ast hér í Gullbei’astað. Þettá
er — ef satt skal segja —
eymdar- og vandræðaheinxili,
senx Ixelzt þyrfti að leysa upp.
Hér sekkur það dýpra og
dýpra, senx upp skyldi gróa,
en það se dýpst ætti að fel-
ast í moldinni, grefur sig út
í dagsljósið; hvei’nig lizt þér
á? Eg i'áðíegg þér, kona góð,
að leita fyrir þér á HeiðL
Það er þar sem hann býr
gamli guðsmaðurimi, upp-
gjafapresiurimi okkar, —
jhann sem á sauðina, senx í
dag jörmuðu sem hæst.“
Því lengur sem hann talaði,
því nxeiri geig setti að Guð-
rúnu Þórðai’dóttm'. Það var
eins og undan kumpánlegii
viðmóti j;css unglings gægð-
jist éinlivei' glötíandi ógn, ó-
i fai’iiaðax'spá, sjáif örlaga-
' ixoixiin méð sína skyggnu,
Ixæðnisköldu sjóix.
„En þessi bæx-, Heiði, —
hvar er hann?“ spurði hún-
loks hikandi. „Er það löng
leið að fara ?“
„Löng leið?“ Ixváði Jóii
Hafliðason og leit hugsandi
niður fyrir sig. „Ja, náttur-
lega get eg ekki sett mig svo
vel í þín spoi’, að eg cigi hægt
með að svara því nákvæm-
lega, þín spor eru eflaust
þung. Við snigilinn mundi eg
til dæmis segja, ef hann
spyrði, að leiðin væi’i löng,
sumai'ið mundi ekki endast
liomim til þeiifgar ferðax', öll
ævi hans nægði ekki, en við
algengan smalahund nximdi
eg segja, að lxún væri mjög
stutt; sjálfur geng eg [xessa
vegarlengd á' svo senx hálfri
klukkústund. En svo eg
sleppi öllu ganxni, þú ert á
rétti'i leið', Guðrúíi, þú heldur
þessari stefnu, frá suðri til
uorðurs, með by-rðina jxína og
drenginn, og á nxiðri leið,
taktu eftii’, mitt á milli Gull-
bérástaðar og Heiðar, uppi á
lága fellinu í xnýrimxi, slend-
Kona og’ círengur þi'önxmuð'u upp yfir mýrarnax