Morgunblaðið - 29.02.1968, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 29. FEBRÚAR 1968
11
Henrik Sv. BJörnsson, sendiherra:
Sjálfstæði og sparnaður
FYRIR um það bil tveimur árum
birti Morg'unblaðið forystugrein
um utanríkisþjónustuna íslenzku,
þar sem því var hreyft, hvort
ekki væri tímaibært að gera ein-
hverjar breytingar á þeirri þjón-
ustu eða skipulagi hennar. Skor-
aði blaðið á starfsmenn utamrík-
þjónustunnar og Stjórnarráðsins
að iléta í ljós álit sitt á þessum
m'álum.
Af því tilefni ritaði ég grein
undir fyrirsögninni: Hugleiðing-
ar um íslenzka utanríks/þjónustu.
í greininni, sem birtist í Mbrg-
unfolaðinu 3. febrúar 1966, leit-
aðist ég við að skýra í stórum
dráttum frá þróun utanríkisþjón-
ustu íslands, hlutverki foennar
og þýðingu, svo og frá ýmsum
breytingum, sem ég taldi að
gagnlegt geeti verið að koma á
til þess að efla þá starfsemi,
bæði í utanrí,kisráðuneytinu í
Reykjavík og fojá fyrirsvarinu
erlendis. Breytimgarnar voru
ekki sízt fougsaðar í samibandi
við verzlunarviðskipti okkar við
önnur lönd og þátttöku í alþjóða
samstarfi á sviði efnahagsmála,
m.a. með foliðsjón af viðskipta-
bandalögunum í Evrópu, Efna-
hagsbandalagi sexveldanna
og FríVerzlunarfoandalaginu
(EFTA), sem bæði foafa afar
mikil áforif á utanrí'kisviðskipti
okkar eins og öllum er kunnugt.
Jafnframt var í greininni leitazt
við að eyða ýmsum röngum hug-
myndurn, sem sumir virðast gera
sér um utanrikisþjónustuna.
Vonaðist ég til, að fleiri en ég
myndu vilja nota það tækifæri,
sem gafst til að ræða þetta mál,
en svo reyndist ekki — því mið-
ur, vil ég segja, því að án efa
hefði það getað orðið til gagns.
Með því móti foefði mátt stuðla
að því að beina atfoygli manna
að störfum utanríkisþjónustunn-
ar, en allt of fáir virðast gera sér
grein fyrir þeirri starfsemi, sem
vissulega er í senn þýðingarmikil
og nauðsynleg. Þá hefði mátt
ætla, að í umræðum um störf ut-
anríkisþjónustunnar kæmu fram
tillögur, er gætu orðið foenni til
eflingar eða bóta
Svo virðist, að þegar minnzt
er á utanríkisþjónustuna í seinni
tíð, sé það helzt í samfoandi við
sparnað.
Vegna aðsteðjandi fjfáifoags-
erfiðleika þjóðarinnar verður
ekki fojá því komizt, að menn
sætti sig við ýrnsar ráðstafanir
til sparnaðar, jafnt fojá opinfoer-
um aðilum sem hjá einstakling-
um.
Hafa komið fram raddir uim,
að nauðsyn beri til að draga
mun meira úr kostnaði ríkis-
rekstursins, en gert foefur verið
með afgreiðslu fjárlaga, og er
foent á ýmsa liði, sem menn telja
að lækka megi verulega. Virðist
nú óneitanlega nokkuð í tízku að
vega að utanrtíkisþjónustu'nni, og
taka foana sem dæmi um ófoóf-
legan kostnað á vegum ríkisins,
er sjálfsagt sé að draga úr til
mikilla muna.
Til þess að un.nt sé að ræða
þessi mál af sanngirni og skiln-
ingi, er ólhj ákvæmilegt að gera
sér grein fyrir nokkrum stað-
reyndum.
Það liggur í folutarin® eðli, að
kostnaður fylgir iþví að vera
frjálst og fullvalda ríki. Til
gjalda á fj'árlöguan kemur því
eðlilega siá kostnaður, sem foein-
línis er því samfara að hægt sé
að halda uppi sjálfstæðri ríkis-
heild, jafnt inn á við sem út á
við. Svo er um emfoætti þjóð-
böfðingja, Alþingi, Stjórnarráð,
Hæstarétt, löggæzlu á landi og
sjó, utanríkisiþjónustu og þátt-
töku i ýmsu alþjóðasamstarfi,
svö að dæmi séu nefnd. Hj'á slík-
um kostnaði kemst ekkert sjálf-
stætt ríki og geta íslendingar
sem fullvalda þjóð ekki falið
neinu öðru ríki að sjá um þessi
mál fyrix sig.
hverju meiru af útgjöldum
ríkisins en nú er. Ekki er nema
sjálfsagt og eðlilegt að gera
strangar kröfur til þeirra
manna, sem í utanríkisþjónust-
unni starfa, en þess má jafnframt
mi.nnast, að reynrían foefur sýnt,
að árangur af starfi utanríkis-
þjónu'stunnar foefur orðið mikill
og oft sparað ' þjóðinni stórfé,'
þótt tiltölulega fáum sé kannske
kunnugt um störfin, sem þar eru
urnin og árangur þeirra.
Það er ekki ætlun mín hér að
taka afstöðu til tillagna, sem
stundum hafa komið fram, um
að leggja niður eitt eða fleiri
sendiráð. Það er mál, sem ríkis-
stjórnin ein getur tekið ákvörð-
un um, en í því efni verður auð-
vitað að vega og mieta hlutVerk
sendiráða okkar frá ýmsum öðr-
um sjónarmiðum en sparnaðar
eingöngu.
í áðurnefndri grein minni tók
ég fram, að ekki væri að mínu
áliti foægt að setja fastar reglur
um, fovar okkur sé foentast að
hafa sendiráð eða aðsetux fuill-
trúa erlendis. Fyrirsvari okkar
þyrfti að foaga svo, að sem mest
gagn gæti að því orðið á foverj-
um t'írna, án þess þó að við
reisui*. okkur hurðarás um öxL,
enda. frá uppfoafi við það miðað
■að sníða utanríkisþ'jónustunni
rslenzku stakk eftir vexti. Bæri
samt að varast að missa sjónir á
'því, að sú starfsemi er í senn
nauðsynleg og gagnleg. Það væri
jafnt reynzla okkar sem annarra.
Þetta sjónarmið held ég að
m'uni lengi eiga við.
Paris, 24. febrúdr 1968.
Henrik Sv. Björnsson
Gjöldum okkar í þessu efni
hefur yfirleitt verið stillt í foóf
og er nauðfeyndegt, að menn geri
sér grein fyrir því, að sá kostn-
aður er engan veginn meiri, hlut-
fallslega, en hjá öðrum ríkjum,
þótt stærri séu.
Ef atihugaður er sérstaklega
kostnaður vegna utanríkisþjón-
ustunnar erlendis, þ.e. kostnaður
af sendiráðunum og sendinefnd-
uim land'sins foj'á allþj'óð astofnun-
um, ('kostnaður vegna tillagna
til aiþjóðastofnana eða lög-
gæzlu á KefHvfkurflugvelli er að
sjálfsögðu ekki kostnaður af
utanríkis'þjónustu), kemur í Ijós,
að hann nemur samkvæmt fjár-
lögum þessa árs tæplega 41 milij.
kr. Vegna gengisbreytingarinnar
í nóvemfoer s.l. er þetta mun
hærri uppfoæð en ráð var fyrir
gert (samkvæmt fjárlagafrum-
varpinu var kostnaðurinn •áætlur
31,4 millj. kr.), þó að hún feii
ekki í sér neinar greiðslufoœkk-
anir til fyrirsvansins í öðrum
löndum, þvi að útgjöld þar mið-
ast auðvitað ekki við 'breytingar,
sem kunha að vera gerðar á
gengi íslenzku krónunnar gagn-
vart öðrum gjaldeyri.
Rikisútgjöld í foeild eru áætluð
6.140 millj. kr. á fjárlögum. Hluti
utanrikisþjónustunnar er því
ekki, þrátt fyrir gengisforeyting-
una, nema tæplega 0,7 % af þeim
útgjöldum, eða 0,9%, ef talinn
er með kostnaður vegna utanrík
isráðuneytisins í Reykjavík og
varnarmáladeildar. Má því
spyrja, fovort með nokkurri
sanngirni sé foægt að foalda þvi
fram, að hér sé um óeðiilegan
eða ófoóflegan kostnað að ræða
Öll önnur rfki foeims verja
ófoemjumiklum fjárfoæðum af
ríkistekjum á ári foverju til hern-
aðarútgjalda. Oft nema þau út-
gjöld allt að 20% eða jafnvel
meira af rikisútgjöildum. En því
er hér bent á foernaðarútgjöld í
samfoandi við merðferð utanrík-
ismála, að um er að ræða kostn-
að, sem íslendingar foera ekki,
en önnur ríki telja sig ekki kom-
ast fojá að greiða, til þess að
tryggja sjálfstæði sitt og öryggi
út á við. Teljum við þeim mai-
um nægilega borgið í foöndum
ríkisistjórnar og Alþingis, með
aðstoð eða meðalgöngu fulltrúa
fslands erlendis.
Af þessu ætti að vera iljóst, að
íslandi er ekki síður en öðrum
ríkjum áríðandi og nauðsynlegt
að foalda uppi eigin utanríkis-
þjénustu, og að 'búa verður sem
-bezt að foenni. Ætti ekki að telja
eftir fé, sem varið yrði til að
efla og styrkja þá þjónustu til
þes's að hafa megi af henni
fyllstu -not, jafnvel þótt 'kostn-
aður í því samlbandi nœmi ein-
Ratsjárþjónusta vi5 skip
við lsaf jarðardjúp
RATSJÁIN, sem sett var up-p,
í Hnífsdal við ísafjarðardljúp
fyrir nokkrum árum, var sett
í þeim tilgangi að aðstoða flug-
vélar, sem fljúga á flugvöllinn
við ísafjörð.
öryggistæki þetta, hefir kom-
ið að ómetanlegu gagni, fyrir
allt flug til ísafjarðar, og ég
held, að fullyrða megi að eng-
inn flugstjóri fengist til að
fljúga- ti-1 ísafja-rðar í misendis-
veðri án þessa hjálpartækis.
En það er eins og engum hafi
dottið í foug, að nota megi þessa
stórikostlegu tækni nútímans, til
öryggis bátaflötanum, og á tg
þar að sjálfsögðu i ið fiskibát-
ana cg önnur skip, sem um ísa-
fjarðardjúp fara og lenda í
foættu vegna illra veðra.
Hvað viðkemur hin :m þrem
skipum, sem fyrir nokkrum dög-
um folekktist á í ísafjarðardjúpi,
eitt strandaði og tvö sukku, er
hægt að fúllyrða, að sjónsvið
ratsjárinnar, sem staðsett er í
Hnífsdal hefði n.áð til allra þess-
ara þriggja skipa.
Oftast nær, þegar skip lenda
í vondum veðrum, er landtakan
erfiðust. Þessi þrjú skip munu
öll hafa verið foúin ratsjám, en
eins og alltaf vill verðai, þá
vinkuðu tæki þessi ekki vegna
ísingar, og það er auðvelt at
gera sér í hu-garlund, hvernig
aðistaða er um borð í skipi í af-
takaveðri, til að berja kiaka
af viðkvæmum tækjurn. Það
sem nú verður að ske, og það
strax, er það, að ratsjáin í Hnífs
dal ta-ki upp þjónustu jafnt við
skip sem flugvélar. Ratsjáin
sem nú er ^staðsett í Hnífedal
væri að sjálfsögðu mikið betur
staðsett á Arnarnesi, því ratsjá,
sem þar væri staðsett, myndi
fá mikið betra sjónsvið yfir ísa-
fjarðardjúp til stóraukins örygg-
is fyrir skip, sem um það sigla.
Auðvitað þyrftu ratsjár að
koma upp á öllum þeim stöðum,
sem þótt hefur nauðsynlegt að
setja upp Ijósvita til öryggis
fyrir siglingar. Ef ratsjáin í
Hnffsdal væri flutt á Arnarnes,
og önnur ratsjá sett upp á
Stra-umnesi og þriðja á Galt-
arvita, þá væri komin keðja af
ratsjám með sjónsviði, sem nær
ytfir þau helztu mið, sem bátar
frá höfnum við ísafjarðardjúp
sækja á. Ég vil fullyrða, að ef
ratsjár væru komnar á þessa
þrjá áðurnefndu staði, þá væri
fcomið svo mikið öryggi. að með
þeirri tækni, sem við ráðum
yfir í dag, yrði vart kornizi
lenigra, en að sjálfsögðu verður
að vera vörður allan ársins
hring við ratsjárnar, sem fylgd-
ist með skipunum á miðunum.
En segjum nú, að ratsjárnrr kom
ist upp á áðurnefndum stöðiim,
þá yrð-i það að vera skylda hvers
fiskiskips, að gefa ratarþjónust
unni upp, þegar það er á leið-
inni út á miðin, og þá gæti hún
fylgst með því allan þann tíma,
sem skipið er í sjónvídd rat-
sjárinnar. Ratsjárvörðurinn sta?
setti þanniig hvert skio, sem
hann sér inn á sjókort. Hugs-
um okkur að skipið tilkynni sig,
þegar það fer á stað, og enn-
fremur þegar það er búið að
,eggja línuna (eða netin) og
þegar það foefir lokið við að
leggja l'ínuna, þá er endabaujan
og skipið staðsett á sjókort.
Það er auðvita-ð margt fieira,
sam kemur til greina, og hægt
væri að skrifa um, en það yrði
of langt mál í lítilli blaðagrein.
Þó er varla hægt að komast
hjá því, að benda á, hv ‘>rt ekki
ætti að binda sig við einhverja
lágmarksstærð, á skipum, sem
sigia út á opið foaf, í mesta
ákammdegirau þegar al’.ra veðra
er von.
Ennfremur þyrfti, að taka til
a'thugunar, hvort ekki kæmi tii
roála að ratsjárþjónustan hefði
vald til að fyrirskipa skipstjóra,
að skera frá sér línuna, og halda
til lands.
Eftir að ratsjárþjónus* m hef-
ir mietið og vegið allar kriragum
stæður, við gerum ráð fyrir að
hún vissi öldufoæð, hve m-ikið
frost væri, vindforaða, og ísingar
hættu þar sem skipið er stað-
sett. Þvi vitað er að það er oft
meira kapp en forsjá hjá skip-
stjóra, að koma mieð sína línu að
-andi, og ég get ákaflega vel
sett mig inn í hlutrverk skip-
stjóra. sem á að taka þá ákvörð-
un, að ha-lda lengur til era góðu
hófi gegnir, en þegar hann fær
bein fyrirmæli frá öryggisþjón-
ustunni í laradi, er lyf'. af hon-ivm
miklum vanda.
Við -getum verið viss um það,
að áður en þessari vertíð lýkur,
þá eiga eftir að feoma mörgum
sinnum óveður og skip að
lenda í foættu. Þessvegna verð-
ur án tafar, ekki á morgun
heldur í dag. ratsjárvörður að
hefjast við ratsjána í Hnífsdal.
Ratsjáin í Hnífsdal e " eign
Flugmálastjórnar, og flugmál
heyra auðvitað und:r fl-ugrrála-
ráðherra, en ljósvitur foeyra und-
ir sjávarútvegsmálaráðfoetra, en
þeir hafa skrifsto^u1" í sama
húsi, svo það ætti að vera- fljót-
gert að koma því í knng. að
skipin fái líka raot af ratsjánni,
en þá þarf að sjálfsögðu aukið
starfslið, því að nú vinnur ein
ungis einn maður við ratsjána í
Hraífsdal .
En kostnaðaraukinn á rekstri
ratsjárinnar liggur í auknu sta-rfs
liði, og er það nát'úriega ekki
nema smámunir einir, þegar
mdðað er við verkefnið.
Þó hér hafi eingóngu verið
talað um ratsjárþjónustu fyrir
fiskiskip við ísafjaraðrdjúp, þá
þarf að sjálfsögðu að taka til
athugrauna'r og skipulaga.’ngar
alla straradlengju ís’ands.
Að sjálfsögðu mun það kosta
mikið fé, en í þann kostnað þýð
ir efcki að foorfa, þegar um er
að ræða öryggi mannsiífanna og
verðmæti skipanna. Ég held að,
það sé rétt roeð fairið, að erlend
ar þjóðir greiði stérar fjárhæðir
fyrir þjónustu við /lugvélar, og
mætti því vel vænta þess, að
þær þjóðir, sem hafa skipaflota
á fiskveiðum við fsland. vildu
einnig taka þátt í kostnaðinum
við slíka þjónustu, og áreiðan-
lega myndu Bretar vilja hjálpa
til að bæta öryggi skipa sinna,
með því að brezkir togaraskip-
stjórar gætu hringt beint í rat-
sjárþjónustuna og fengið örugga
staðisetniragu skipa sinna. og hið
sama gætu brezkir togaraeigend
ur og aðstaudendur áhafnanna
gert.
Ef byrjað væri strax á slíkri
ratsjárþjónustu í HnífsdáL þá
myndi það strax gefa ofckur
mikla reynslu, sem kæmi að góð
um raotum, þegar hafist yrði
handa um frekari aðge"ðir, sem
í síðasta lagi yrði að vera á
nœsta s-umri.
Ennfremur myndi rafsjárþjón-
usta geta komið land.ielgisgæzl-
unni að góðu haldi og þarfnast
það ekki frekari skýringa.
Eiras og áður er tekið fram,
er ra-tsjáin staðset; í Hnífsdal,
og veitir nú eingöngu þjónustu
flugvélum, en þessj hörmulegu
slys, en varla er hægt að koma
orðum að afleiðingam þeirra,
ættu að hvetja alla aðila til að
auka öryggi sjómanna og stuðla
að því, að settur verði vörður á
ratsjána í Hnífsda-1 án tafar.
Það viU svo vel til, að mað-
ur sá, sem ratsjárfojóraustuna
annast, Grímur Jópsson, loft-
skeytamaður, er afbragðs dug-
legur og hefur mjög góða sér-
þekkingu á þessu sviði.
Björgvin Bjarnason.
ARSHATIÐIN
2. MARZ
ÁRSHÁTÍR Sjálfstocðisfélaagnna á Akureyri verðnr
haidin í Sjálfstæðishúsinu laugardaginn 2. marz og
hefst með borðhaldi kl. 19.
• Finnur og Ingimar Eydal leika klassísk lög frá
kl. 19 og Hljómsveit Ingimars Eydal ieikur fyrir dansi
frá kl. 21 til klukkan 02.
• Minnzt verður 30 ára afmælis Varnar. Gísli
Jónsson mentask.kennari.
• Alþingsmennirnir Jónas G. Rafnar bankastjóri
og Magnús Jónsson fjármálaráðherra mæta á hátíð-
inni.
• Svavar Gests og Tónakvartettinn í Húsavik sjá
um skemmtiatriðin.
Aðgöngumiða- og borðapantanir teknar í síma 11354
en miðarnir verða afhentir í Skrifstofu Sjálfstæðis-
flokksins, Amaro-húsinu, fimmtudaginn 29. febr n.k.
kl. 20—22.
ÁRSHÁTÍÐ ARN EFNDIN,