Morgunblaðið - 06.11.1973, Side 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 6. NÖVEMBER 1973
Watergate
UM VÍÐA veröld hafa
menn fylgzt með Water-
gate málinu í Bandaríkjun-
um og afleiðingum þess,
ýmist með eftirvæntingu,
aðdáun, kvíða eða
hneykslan, allt eftir því
hverjum augum menn hafa
litið það, sem þar hefur
gerzt. Eftirfarandi tvær
greinar birtust samtímis
fyrir nokkru í blaðinu
Daily American. Þar láta
tveir brezkir sagnfræðing-
ar í ljós skoðanir sínar á
málinu og reynast mjög
svo á öndverðum meiði um
kjarna málsins.
Annar sagnfræðinganna
er Hugh Trevor Roper,
sem verið hefur prófessor í
nútímasögu við Oxford
háskóla frá því árið 1957.
Hinn er A. L. Rowse, sér-
fræðingur í sagnfræði
tímabils Elizabetar I
Englandsdrottningar og
Shakespeare og ritverkum
hans. Hann er starfandi við
All Souls College í Oxford.
Rowse hefur lengi haft
mikinn og virkan áhuga á
stjórnmálum og var eitt
sinn í framboði fyrir
brezka verkamanna-
flokkinn. Báðir eru menn
þessir kunnir af fjölda
sagnfræðirita.
Það er ekki út-
lendinga að dæma
um mál er varða
frelsi þjóðar
Eins og fjölmargir aðrir utan
Bandaríkjanna hef ég reynt að
fylgjast með Watergatemálinu úr
fjarlægð — og þar sem ég er
sagnfræðingur, reyni ég að sjá
það í sögulegu samhengi. Ég veit
að sjálfsögðu, að aldrei er hægt að
setja fram fullkomnar sögulegar
hliðstæður í neinum málum, því
ávallt eru fyrir hendi mis-
munandi smáatriði, sem kunna að
skipta meginmáli og einungis
getur verið um hliðstæðar að-
stæður að ræða en aldrei hlið-
stæðar manneskjur.
Með þessum fyrirvara, verð ég
þó að segja, að mér sýnist mál
bandaríska forsetans eiga sér aug-
ljósa hliðstæðu i máli Karls I
konungs Englands.
Árið 1635 lagði Karl I nýjan
skatt á innsveitir Englands. Þessi
skattur var kallaður „skipa-
aurar". Aðalsmaður einn í
Buckinghamshire, John
Bandaríkjamenn mega
ekki lamastjóm sína
„ÉG ÞYKIST ekki vita tiund þess
sem venjulegur Bandaríkjamaður
veit um Watergatemálið enda
þött ég hafi mánuðum saman
fylgzt með því i sjónvarpi og
öðrum fjölmiðlum. En ég get
gefið bandarisku þjóðinni vís-
bendingu um skoðanir umheims-
ins á því.
Við erum þeirrar skoðunar —
og ekki aðeins við Bretar heldur
og ibúar Evrópu og annarra landa
heims — að Bandarikjamenn hafi
gengið of langt í þessu máli, gert
alvarlega og ef til vill hættulega
mikið úr þvi, rétt eins og þeir
gera of mikið veður út af öllum
hlutum.
Þetta kann að hljóma óvinsam-
lega. En ég bið lesendur að líta á
þetta sem skoðun manns, er æfi-
langt hefur veriðbundinn Banda-
rikjunum vináttuböndum og ber
velfarnað bandarísku þjóðarinnar
mjög fyrir brjósti, ekki einasta
vegna hennar sjálfrar heldur og
vegna okkar allra á Vestur-
löndum, sem erum henni háðir.
Þar með er ég kominn að meg-
inatriði málsins.
Það eru svo ótal mörg mál
mikilvægari Watergate, sem þarf
að sinna á þessari stundu — þar
er fyrst að telja flóknar og erfiðar
samningaviðræður milli Banda-
rikjanna og Sovétríkjanna, sem
kunna að reynast forsendur
heimsfriðar það sem eftir er þess-
arar aldar.
A þeim byggjast allar vonir
okkar um, að létt verði af herðum
okkar byrði kjamorkuvopnakapp-
hlaupsins, sem vofir eins og
dimmt ský yfir framtíð mann-
kynsins.
Fjölmargt byggist á niður-
stöðum þessa viðkvæma en væn-
lega ástands, á möguleikum
bættra samskipta milli Austurs og
Vesturs, sem bera með sér von
um að haldið verði í skefjum
ófriðarsvæðum á borð við Suð-
Austur Asiu og Austurlönd nær.
Þrátt fyrir þetta hafa Banda-
ríkjamenn — á þessum tímum
flókinna mála og vona — hætt að
horfa á heiminn i heild og beint
athygli sinni að innanríkistftálum.
Hversu mikilvæg, sem þauTcunna
að vera á heimavelli Bandarikj-
anna, hljóta mál, er varða framtíð
mannkynsins að hafa forgang.
í einu tilliti hafa Bandarikja-
menn verið afar lánsamir og virð-
ast ekki gera sér grein fyrir því.
Þrátt fyrir þessar flækjur, sem
Bandaríkjamenn hafa gert það
versta en ekki það bezta úr, hafa
Rússar ekki notað tækifærið til
raun ber vitni, — enda þótt þau
hafi orðið að aðhlátri heims-
manna og manna, sem hlakka yfir
óförum þeirra. En nú er mál að
linni og Bandaríkjastjórn fái frið
til þess að sinna mikilvægari mál-
um.
Þriðja atriðið: Þar sem viðnálg-
umst nu tveggja alda afmæli sjálf-
stæðis Bandarikjamanna leyfist
mér e.t.v. að gera smávegis að
Eftir A.L.
Rowse
þess að klekkja á þeim og færa
sér aðstæðurnar í nyt.
Þetta sluptir miklu máli. Það
sýnir, að þeim er alvara í að vilja
betri samskipti við Bandariki og
komast að samkomulagi, sem létt
getur byrðunum af okkur öllum.
Mál að linni.
Þá kem ég að öðru atriði. Það er
hörmulegt að veikja aðstöðu
stjórnar — hvaða flokks eða litar
sem hún er — á slíkum tímum
samninga og möguleika, sem geta
ráðið úrslitum. Það torveldar —
ég vona aðeins, að það komi ekki í
veg fyrir — að Bandaríkjamenn
nái beztu mögulegu samningum,
ekki aðeins fyrir Bandaríkin
heldur og fyrir allan hinn vest-
ræna heim.
Það er okkur öllum hagur, að
aðstaða Bandarfkjanna sé sem
sterkust; að forsetinn — hvaða
bandarískur forseti sem er hafi
þjóð sína að baki sér, þegar hann
reynir að tryggja framtiðarhags-
muni hennar og öryggi okkar
allra.
Watergate hefur ekki orðið til
neins annars en að veikja það.
Það er blessun, að málið skuli
ekki hafa náð að gera Bandaríkj-
unum meiri skaða erlendis en
gamni mínu — og segja, að allt
frá 1776 hefur aldrei verið hægt
að stjórna Bandarikjamönnum.
Þessu fylgir þó nokkur alvara —
sem sé, að Bandaríkjamenn hafa
jafnan gert stjórnum sínum ákaf-
legá erfitt fyrir um störf og tor-
veldað þeim að einbeita sér að
erfiðum heimsvandamálum, hvað
þá að komast að niðurstöðu um
hvernig bezt verði við þoim snú-
izt.
Bandaríkjamenn sýna stjórn-
völdum sínum enga miskunn
hvaða flokki sem þau tilheyra.
Þeir gera ekki nægilega ráð fyrir
og líta ekki með nægilegum
þroska á þau óyfirstfganlegu
vandamál, sem rikisstjórnir þurfa
við að glíma nú á dögum, sérstak-
lega rikisstjórnir lýðræðisríkja.
Byrðar lýðræðisstjórna.
Við verðum að athuga, að þrír
fjórðu hlutar af tíma og orku lýð-
ræðislegrar stjórnar fara í að
sinna lýðræðislegum starfsað-
ferðum; í starf vegna kosninga,
fyrir kjósendur, í að tefla póli-
tiskar refskákir, í að ryðja burt
steinum, sem andstæðingarnir
hafa lagt í götu þeirra, I að svara
stöðugri og oft óábyrgri stjórnar-
andstöðu. (Allir erum við
hlynntir heilbrigðri og ábyrgri
gagnrýni, þá skoðun hefur líka
Nixon forseti látið i ljósi við mig.)
En veitum einu eftirtekt. Slíkt
og þvílíkt torveldar ekki störf ein-
ræðisstjórna, hvorki stjórna
Sovétríkjanna né Kína. Þær hafa
frelsi til að hugsa um hvað ríkjum
þeirra sé fyrir beztu, þegar til
lengdar lætur, og hvernig bezt sé
við okkur að eiga; hvernig við
verðum helzt bundnir á bása og
hvernig skuli ná hagstæðustum
samningum — á meðan við sjálfir
sköpum okkur erfiðleika og
gerum stjórnum okkar stundum
ófært að hafast að, lömum þær.
Það mega Bandaríkjamenn ekki
gera nú á þessum tímamótum. En
sú hefur einmitt verið hættan af
Watergatemálinu, — að það lami
Bandarikjastjórn. Það er kominn
timi til að taka fyrir það.
Með hátiðahöld vegna sjálf-
stæðisafmælis Bandaríkjanna á
næsta leyti leyfi ég mér að ljúka
þessu máli með einni mannlegri
athugasemd. Hversvegna
skyldum við svipta opinbert líf
öllum betri tilfinningum?
Sú byrði, sem pólitískir forystu-
menn lýðræðisríkja þurfa að axla
er allt að því óbærileg. Við ættum
að sýna þeim skilning og samúð.
Ég veit, að ég mundi sjálfur
brotna niður undan streitu. Það
væri Vesturlöndum hin mesta
ógæfa, ef Nixon forseti kiknaði
undan því nær óbærilega álagi,
sem hann hefur orðið fyrir.
Ábyrg gagnrýni er heilbrigð og
góð, ofsókn er allt annað mál.
Merkur frjálslyndur Bandarikja-
maður, starfsbróðir minn, sagn-
fræðingurinn Allan Nevins hefur
sagt við mig „Það er Bandarikja-
mönnum I blóð borið að fella
stærstu blómin sín“.
Þeir,_sem utan standa, hafa
meiri yfirsýn yfir leikinn en þeir
sem taka þátt i honum og sagn-
fræðingur ætti að líta á hlutina í
ljósi Iengri tima. Við höfum
fengið nóg af Watergate. Leyfum
nú Bandaríkjastjórn að sinna
þeim málum, sem ráðið geta úr-
slitum fyrir heiminn og virðast
loksins vera að gefa hrjáðu mann-
kyni einhverja raunverulega von.
Hampden, neitaði að greiða skatt-
inn og málið fór fyrir dómstóla.
Af hálfu konungsvaldsins var
viðurkennt, að skattur þessi væri
nýr en lögfræðingar þess rök-
studdu lögmæti hans með því, að
hann varðaði öryggi þjóðarinnar;
þeir héldu því fram, að konungur
gæti teygt úr ramma laganna,
þegar öryggi þjóðarinnar væri í
veði og hann væri einn dómbær í
slíkum málum.
Þessar röksemdir toku dóm-
stólar gildar en þjóðin ekki. Hún
ieit á hugtakið „öryggi þjóðarinn-
ar“ sem fyrirslátt I máli þessu.
Þannig kom til stjórnarskrár-
deilna, sem utanaðkomandi öfl
kynntu undir unz þær leiddu til
borgarastyrjaldar og byltingar.
Oliver Cromwell komst til valda
og Karl konungur missti höfuðið.
Hliðstæðan við Watergatemálið
liggur í því hve þúfan, sem svo
stóru og mikilvægu hlassi velti,
var lítil. Ensku konungssinnarnir
héldu því fram, að skipaaurarnir
væru smáatriði. Þeir væru ekki
þungbær skattur. Dómarar höfðu
lýst því yfir, að hann væri lögleg-
ur. Það var viðurkennt, að hann
hefði verið óhlutdrægt á lagður.
Þeir reyndu að þrengja farveg
deilnanna að þessari litlu lænu.
Stuðningsmenn Nixons forseta
myndu á sama hátt rekja yfir-
standandi deilur í Bandaríkjun-
um til Watergateinnbrotsins, sem
vissulega var lítilfjörlegt mál í
sjálfu sér.
Hin raunverulegu
ágreiningsefni
En í báðum tilfellum standa hin
raunverulegu ágreiningsefni ofar
atvikunum, sem deilurnar
kveiktu. Hið raunverulega ágrein-
ingsefni í Englandi var ekki
skipaauramir sjálfir heldur
efling konungsvaldsins á kostnað
þingræðisins.
Eftir Hugh
Trevor Roper
„Hin pólitíska Þjóð“
Englendingar, sem hafði fylgzt
með Karli um nokkra hríð, var
orðin sannfærð um, að hann
stefndi að alræði. Nokkrum árum
áður hafði hann gert róttækar
breytingar á stefnunni i utan-
ríkismálum og leitað vináttu
tveggja einræðiskonunga, Frakk-
lands og Spánar, fyrrverandi
fjandmanna sinna. Hann
öfundaði þá af alræði hirða
þeirra, sem fór vaxandi í sam-
ræmi við tilhneigingar þess tíma.
Hann leitaðist eðlilega við að hafa
hag af þessum sömu tilhneiging-
um og á árunum 1930—40 fékk
hann tækifæri til þess. Honum
tókst að koma á sköttum, fram-
kvæma ýmis stefnumál og jafnvel
heyja styrjöld án samþykkis
þingsins.
Þingræðisstéttirnar sáu, að
tækist þeim ekki að stemma stigu
við þessari þróun, kynni það að
breyta eðli enskrar stjórn-
skipunar. En hvernig gátu þeir
stöðvað hann? Heildarstefna
Karls I kunni að vera einræðis-
kennd, en einstakar ráðstafanir
virtust óumdeilanlega löglegar,
þar til skipaaurarnir komu til
sögunnar. Af þeim sökum
sameinaðist andstaðan á þeim víg-
velli, þröngum vígvelli — en
hann gat ráðið úrslitum stríðsins.
Þegar út í stríðið var komið
urðu hinar ýmsu aðferðir og
hinar vmsu aðilar, sem hlut áttu