Morgunblaðið - 08.02.1974, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 8. FEBRUAR 1974
21
GEIR Hallgrímsson formaður Sjálfstæðisflokksins
flutti framsöguræðu á ráðstefnu Samtaka um vest-
ræna samvinnu og Varðbergs um sfðustu helgi og
fjallaði í ræðu sinni m.a. um tillögur Einars Ágústs-
sonar utanríkisráðherra. Um þær sagði Geir Hall-
grímsson: „Ég tel þetta ófullnægjandi tillögur varð-
andi öryggismál landsins eins og nú háttar. Það er að
vísu mjög margt óljóst í þessum tillögum, en þær
fullnægja ekki lágmarksöryggi og veikja samnings-
aðstöðu okkar og annarra vestrænna ríkja gagnvart
Sovétríkjunum, ef að veruleika verður.“
Geir Hallgrímsson sagði ennfremur í ræðu sinni:
„Vitaskuld vilja íslendingar helzt vera án erlends
herliðs í landi sínu, jafnvel þótt það sé ekki fjöl-
mennara en 3.300 manns, sem þó verður að skoðast f
hlutfalli við fólksfjölda á íslandi. Við viljum einnig
helzt fækka erlendum hermönnum eins og unnt er,
án þess þó að rýra öryggi landsins."
Hér fer að eftir ræða Geirs Hallgrímssonar f heild:
Ég vil hefja mál mitt með
því að þakka Samtökum um vest-
ræna samvinnu og Varðbergi
fyrir að efna til þessarar ráð-
stefnu og láta i ljós ánægju mína
yfir komu svo margra merkra
vina og frænda frá Noregi til þátt-
töku í ráðstefnunni, ísland —
Noregur, samstarf um öryggis- og
alþjóðamál. Það er ekki ástæðu-
laust að rifja upp, að þessi ráð-
stefna og koma svo margra for-
vígismanna í norskum þjóðmál-
um, á sér stað á þjóðhátíðarári,
þegar við Islendingar minnumst,
að ellefu hundruð ár eru liðin
síðan fyrsti íslendingurinn kom
frá Noregi og settist að hér á
landi.
Það er viðtekinn sögu-
skilningur almennings, að vísu nú
orðið umdeildur, að íslendingarn-
ir hafi þá verið að flýja áþján og
sótt hingað af frelsisþrá. En sú
staðreynd, að þessi sögu-
skilningur er almennur, er eftir-
tektarverð. Þá ber að minnast
þess, að Islendingar gengu
Noregskonungi á hönd nær fjögur
hundruð árum eftir að land
byggðist, til þess að tryggja
siglingar, samgöngur og tengsl
við umheiminn. Hvort tveggja
þetta, frelsið annars vegar og
sambandið, samvinnan og tengsl-
in við aðrar þjóðir eru hornstein-
ar, sem við hljótum að byggja
utanríkisstefnu okkar á nú og í
framtíðinni.
Engin vörn
f hlutlevsi
Spurningin er, hvernig get-
um við varðveitt frelsi okkar í
samvinnu við aðrar þjóðir, án
þess að ganga þeim á hönd? Er
raunar nokkur von til þess að
treysta öryggi landsins og frelsi
þjóðarinnar i heimi, þar sem fjar-
lægðir skipta sífellt minna máli,
nema i samvinnu við aðrar þjóðir,
sem hafa svipaðra hagsmuna að
gæta?
Minna má einnig á, að frelsis-
barátta Norðmanna var ts-
lendingum lýsandi fordæmi, bæði
á siðustu öld og þessari, þegar
íslendingar börðust fyrir full-
veldi sínu og Iýðveldi.
Það var og að fyrirmynd Norð-
manna og annarra Norðurlanda-
þjóða, að íslendingar lýstu yfir
ævarandi hlutleysi 1918, þegar
þeir öðluðust fullveldi, og álitu
vörn í þvi allt til upphafs seinni
heimsstyrjaldar. Þá voru bæði
löndin hernumin, þótt nteð ólik-
um hætti hafi verið. Þjóðverjar
hernámu Noreg og Danmörku og
Bretar ísland. Það fér ekki á milli
mála, hvor þjóðin hlaut betra
hlutskipti, en engu að sfður mót-
mæltu íslendingar hernámi
Breta, með skírskotun til hlut-
leysisyfirlýsingarinnar 1918.
En þessi reynsla, ásamt reynslu
annarra þjóða, er höfðu hlotið
fullveldi um líkt leyti og Is-
lendingar, eins og Finna og
Eystrasaltsþjóðanna, varð til
þess, að Islendingar gerðu sér
grein fyrir, að i hlutleysinu var
engin vörn og þegar ári eftir að
Bretar komu hingað til lands,
gerðu islendingar herverndar-
samning við Bandaríki Norður-
Ameriku 1941, og sögðu þar með
skilið við hlutleysisstefnuna.
Ekki þarf að segja í þessum
hópi, að fyrsta og helgasta skylda
hverrar þeirrar þjóðar, sem sjálf-
stæð vill vera, er að tryggja ör-
yggi lands síns og sjálfs-
ákvörðunarrétt sinn. Aðdragandi
seinni heimsstyrjaldarinnar og
þróunin eftir strið, færði þjóðum
heims sanninn um, að þessi réttur
þjóða var fótum troðinn, ef ein-
ræðisríkjum þótti henta. Stofnun
Atlantshafsbandalagsins átti sér
forsögu, sem allir hér þekkja og
ekki þarf að rekja, en ljóst er, að
tsland hefði ekki gerzt þátt-
takandi í Atlantshafsbanda-
laginu, nema vegna fordæmis
Norðmanna og Dana og ráð-
legginga þeirra.
Umræðan
á íslandi
U mræða um öryggis- og
varnarmál á tslandi snýst i fyrsta
lagi um tvennt. Annars vegar,
hvort hlutleysisyfirlýsing sé okk-
ur nægileg, eða þátttaka í varnar-
bandalagi eins og Atlantshafs-
bandalaginu sé okkur nauðsynleg
til að lifa hér í friði.
Ég þarf ekki að fara mörgum
fleiri orðum en ég hef þegar gert
um það, hvort hlutleysi sé okkur
nægileg vörn, þar sem reynsla
okkar og annarra þjóða hefur
sannfært okkur um, að slik yfir-
lýsing er ekki virði þess pappirs,
sem hún er skrifuð á. Þeir, sem
telja, þrátt fyrir reynsluna, hlut-
leysið nægilega vörn, vilja segja
okkur í sveit með þjóðum þriðja
heimsins svokallaðs, sem mynda
meirihluta innan samtaka
Sameinuðu þjóðanna, en þessar
þjóðir eru dreifðar, lifa í öðrum
heimsálfum, hafa mismunandi
hagsmuni innbyrðis og veita okk-
ur enga vörn með hlutleysi sínu.
Þótt slíkur meiri hluti meðlima-
ríkja Sameinuðu þjóðanna vildi
með samþykktum sínum stuðla að
friðhelgi lands okkar, hafa
Sameinuðu þjóðirnar ekkert
framkvæmdavald til þess að
Geir Hallgrímsson á ráðstefnu
SVS og Varðbergs:
Tillögur
utanríkisráðherra
ófullnœgjandi
— fullnœgja ekki
lágmarksöryggi
og veikja
samningsstöðu
vestrœnna ríkja
Frá Noregs-ráðstefnu SVS og Varðbergs. Einar Ágústsson utanrfkisráðherra, Benedikt Gröndal alþingis-
maður, Olav Lydvo sendiherra Norðmanna á tslandi og Gylfi Þ. Gfslason formaður Alþýðuflokksins.
fylgja eftir ákvörðunum sínum, ef
ofbeldi er beitt, eins og dæmin
sýna. Loks er það alkunna, að
hlutleysi er ekki virt, nema unnt
sé að verja það með vopnum, sem
við Islendingar ráðum ekki yfir.
Með tilvísun til þessa, er mikill
meirihluti Islendinga fylgjandi
þátttöku í varnarbandalagi,
Atlantshafsbandalaginu. En sem
stendur eru uppi umræður um
það, hvernig þátttöku okkar skuli
háttað, hvort þátttakan ein nægi
til þess að tryggja öryggi okkar,
eða hvort hér þurfi að vera
varnarviðbúnaður.
Það er óumdeilt, að við lýstum
því yfir, þegar við gengum í
Atlantshafsbandalagið, að ís-
lendingar hefðu ekki her, ætluðu
sér ekki að stofna eigin her, og
vildu ekki skuldbinda sig til að
hafa erlendan her hér á friðar-
tímum.
Fyrirvarinn
um friðartíma
Spurningin er þá sú, hvernig
beri að skoða fyrirvarann um, að
ekki skuli vera hér her á friðar-
tímum. Við getum áttað okkur á
þvi, með tilvísun til þess, hvernig
litið hefur verið á friðartíma
þann aldarfjórðung, sem við Is-
lendingar höfum tekið þátt i
Atlantsháfsbandalaginu. Þegar
árið 1951, þegar Kóreustyrjöldin
brauzt út, var varnarsamning-
urinn við Bandarikin gerður og
bandariskt varnarlið kom hingað
til landsins. Næst kom til át-
hugunar 1956, hvað væru friðar-
timar i þeim skilningi, hvort hér
væri þörf á sérstökum varnarvið-
búnaði eða varnarliði, þegar
Alþingi ákvað að taka varnar-
samninginn , til endurskoðunar,
með það fyrir augum, að varnar-
liðið hyrfi af landi brott. Frá þeim
áformum var horfið þegar sama
árið vegna Súezstyrjaldarinnar og
uppreisnarinnar i Ungverjalandi.
Það er svo i raun og veru ekki
fyrr en við myndun núverandi
ríkisstjórnar, að mál þetta kemst
aftur á dagskrá með ákvæðum
málefnasamnings ríkisstjórnar-
innar um að stefnt skuli að því, að
varnarliðið hverfi á brott á kjör-
timabilinu. Rétt er að taka skýrt
fram, að mál þetta var ekki rætt í
kosningunum vorið 1971 og þ\n
hefur þjóðin ekki haft tækifæri
til þess að segja álit sitt um þau
áform, sem i stjórnarsáttmálan-
um greinir. Með tilvisun til þess,
hvað álitið var friðartimar 1951
og 1956 má spyrja, hvort nú séu
þeir friðartimar, að ekki sé leng-
ur þörf varnarviðbúnar.
Sjálfstæðisflokkurinn telur, að
enn sé þörf varnarviðbúnar á Is-
landi. Við bendum á, að örfá ár
séu liðin frá því, að Sovétrikin
beittu vopnuðu valdi í Tékkó-
slóvakiu og átt hafa sér stað átök
fyrir botni Miðjarðarhafs, sem
fyrir örfáum vikum og mánuðum
gátu leitt til stórstyrjaldar, og er
raunar ekki enn séð fyrir endann
á þeirn átökum.
En auk þess, sem við getum
miðað skilning á hugtakinu
friðartíma við það mat, er menn
lögðu á það siðast liðinn aldar-
fjórðung, frá þvi varnarlið kom
hingað til Islands, er rétt að vekja
athygli á, að breytingar í
hernaðartækni hafa orðið á þessu
timabili. Bjarni Benediktsson,
sem öðrum fremur hefur markað
utanrikisstefnu tslendinga, allt
frá byrjun seinni heims-
styrjaldarinnar og undirritaði
stofnsamning Atlantshafsbanda-
lagsins sem þáverandi utanríkis-
ráðherra íslands, benti á það í
greinum, nokkru áður en hann
féll frá 1970. þegar hann var for-
sætisráðherra, að áður fyrr hefði
verið unnt að fylgjast með liðs-
flutningum og striðsviðbúnaði
tneð nokkrum fyrirvara og gera
ráðstafanir sinar samkvæmt þvi,
Framhald á bls. 24.