Morgunblaðið - 21.05.1975, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. MAÍ 1975
Virkjun Kláffoss í Hvítá:
Vinnsla
vatnsorku þrefald-
astá Vesturlandi
JON Arnason, alþingismaöur,
mælli fyrir frumvarpi lil laga um
virkjun Kláffoss í Hvílá, scm er
slórt hagsmunamál byggöanna í
Veslurlandskjörda>mi. Ra>ða
þingmannsins fer hér á eftir:
Traustog hagkvœm
virkjun — eitt
samveitusvϚi
Vesturlands
Frumvarp til laga um virkjun
Hvítár í Borgarfirði, er flutt að
beiðni stjórnar og eignaraðila
Andakilsárvirkjunar, en þeir eru
Akraneskaupslaður og Mýra- og
Borgarfjarðarsýsla. Þá er, eins og
ég mun síðar víkja að, almennur
áhugi í öðrum byggðum á Vestur-
landi, svo sem Snæfellsnessýslu
og í Dalasýslu, á því að þeir verði
aðilar að þessu væntanlega orku-
veri, en þar með væri myndað eitt
allsherjar orkuveitusvæði, sem
mundi ná yfir alll Vesturlands-
kjördæmi, sem yrði þá Vestur-
landsveíta. —
Það hefur oft verið um það
rætt, að í framtíðarskipan orku-
mála í landinu beri að stefna að
því, að komið verði á landshluta-
veitum, ýmist á vegum byggðar-
laganna sjálfra, með aðstoð ríkis-
íns, eða þá í sameign ríkis og
sveitarfélaga. — Þó hefur al-
mennt verið gengið út frá því, að
meirihluti stjórnar slfkra orku-
veitna væri í höndum heima-
manna.
Undirbúningur að virkjun Kláf-
foss í Hvítá var fyrst hafinn á
árunum 1963 og 1964. —
Virkjunarmat, sem þá var gefið
út, var unnið af þeim Rögnvaldi
Þorlákssyni, verkfræðing, og
Ásgeir Sæmundssyni, tæknifræð-
ingi. —
Umræddar virkjunarrannsókn-
ir, svo og allar þær virkjunar-
rannsóknir sem síðan hafa átt sér
stað varðandi væntanlega virkj-
un, hafa verið unnar að frum-
kvæði Andakílsvirkjunar og á
hennar kostnað. —
Virkjunarmat það, sem út var
gefið i aprilmánuði 1964, bar það
með sér, að virkjun Hvítár við
Kláffoss væri hagstæð virkjun
borið saman við aðra valkosti og
með tilliti til þess öryggis, sem
raforkuverið mundi veita Vestur-
landi.
Eins og fram kemur i 1. gr.
frumvarpsins, er gert ráð fyrir, að
vatnsaflstöðin verði alt að 13,5
mw.
Er sú stærð ákveðin með tilliti
til þess, að þá fer minna land
undir vatn vegna stíflugerðar en
ella, ef raforkuverið væri miðað
við 15 mw. eins og möguleikar eru
á, með aukinni stíflugerð.
Einn af aðalkostum Hvítár til
orkuvinnslu er talin vera sá, hvað
vatnsstreymið i ánni er jafnt. —
Eftir 22ja ára rannsóknir og
vatnsmælingar er orkuvinnslu-
getan talin vera um 88 gwh í
meðalári.
Lægsta framrennsli á þessu
22ja ára tímabili var árið 1963 og
hefði orkuvinnslan það ár verið
um 72 gwh mælt við stöðvarvegg.
— Korgangsorka er hinsvegar tal-
in vera um 75 gwh.
Nýtt virkjunarmat hefur nú
verið framkvæmt um Kláffoss-
virkjun og er virkjunarkostnaóur-
inn áætlaður, eftir breytingu á
skráðu gengi ísl. krónunnar í
febrúarmánuði s.l., 1156 milljónir
króna. —
Er þá ekki meðtalinn kostnaður
við tengingu orkuversins við
orkuflutningskerfið í Borgarfirði,
ekki greiðslur fyrir land og vatns-
réttindi og vextir á byggingar-
tíma. • — Að þessu meðtöldu
verður heildarstofnkostnaður tal-
inn 1.450 ntillj. króna.
Með tilliti til þessa verður
kostnaðarverð forgangsorkunnar
miðað við 40 ára annuitet og 8%
reiknivexti, ásamt 0,75% stofn-
kostnaðar í rekstri, kr. 1,77 kwh.
Sé hinsvegar reiknað með 10%
vöxtum, er kostnaðarverð for-
gangsorkunnar 2,12 krónur á
kwh.
Eftir gildandi gjaldskrá kaupir
Andakílsárvirkjun raforku frá
Rafmagnsveitum ríkisins á kr.
2,58 kwh. Væri orkan keypt frá
Landsvirkjun, milliliðalaust, yrði
verðið kr. 2,32 á kwh.
Á síðastliðnu ári var komið á
tengingu frá Andakílsárvirkjun
til Snæfellsness með sérstakri
stofnlínu, en meó því eru kaup-
túnin á norðanverðu Snæfellsnesi
komin í samband við orkuveitu-
kerfið á Suð-Vesturlandi. Á þessu
ári er síðan gert ráð fyrir að
leggja nýja stofnlínu frá Stykkis-
hólmi um Skógarströnd í Dali. —
Að lokinni þeirri framkvæmd
er Vesturland allt frá Hvalfirði til
Gilsfjarðar orðið eitt samveitu-
svæði, sem hefur íbúatölu um
14.000 manns. —
Þar af er um 9.500 manns í
þéttbýli. —
Orkuþörfin vex
um 10% á ári
Afl orkuvera á þessu samveitu-
svæði var á síðastliðnu ári eða í
árslok 1974 þannig, — að vatns-
orkuverin tvö framleiddu 8.870
kw — Andakíll 7.920 kw og Rjúk-
andi 950 kw. — Þar til viðbótar
eru díselrafstöðvar í Ólafsvík,
1695 kw., í Stykkishólmi 1200 kw
og i Búðardal 1000 kw — eða
samtals orka frá díselstöðvum
3.895 kw.
Samtals er því afl rafstöðva í
dag á Vesturlandi 12.765 kw.
Á síðastliðnu ári var raforkuöfl-
un á Vesturlandi sem hér segir:
Frá Andakílsárvirkjun 26,9 kw,
frá Rjúkanda 8,1 gwh og keypt
orka frá Landsvirkjun eða Raf-
magnsveitum rikisíns 32,3 kwh —
eða samtals vatnsorka 67,2 gwh.
Raforka framleidd í díselraf-
stöðum var hinsvegar þannig, að
diselrafstöðin í Ólafsvík
framleiddi 4,7 gwh, í Stykkis-
hólmi 5,6 gwh og í Búðardal 3,0
gwh. — Samtals raforka fram-
leidd með díselvélum því 13,3
gwh.
Heildarraforkunotkun á
Vesturlandi hefur þannig verið
80,5 gwh á síðastliðnu ári.
Á Vesturlandi, eins og
annarstaðar á landinu, má gera
ráð fyrir verulegri aukningu á
raforkunotkun. — Talið er að
aukningin verði ekki undir 10% á
ári. — Mestur hluti þeirrar aukn-
ingar er aukin sala raforku til
húshitunar. — Þá er einnig talið
sennilegt að raforka verði í aukn-
um mæli tekin í notkun sem
varmagjafi í atvinnurekstri eftir
þvi sem tækni þróast og verð raf-
orku verður hagstæðara miðað
við olíu eða annan orkugjafa. —
Eftir því sem almenningur
verður háðari raforkunotkuninni,
aukast að sjálfsögðu kröfurnar
um aukið öryggi, varðandi orku-
afhendinguna.
Húshitun með rafmagni gerir
menn viðkvæmari fyrir truflun-
um en áður, en jafnframt verður
mjög kostnaðarsamt að sjá fyrir
varaorku með díselvélum, þó að
alltaf verði eitthvað af slíkri orku
að vera fyrir hendi.
Dreifing vatnsaflstöðvanna um
landið verður þannig stöðugt þýð-
ingarmeiri þáttur í uppbyggingu
raforkukerfisins um land allt. —
Með tilkomu nýrra orkuvera
eykst að sjálfsögðu það heildar-
orkumagn, sem til ráðstöfunar
verður, en þá er annar þáttur sem
skiptir miklu máli að leysist jafn-
hliða, en það eru dreifilínurnar.
— Þar er mikið verkefni fram-
undan, og gegnir einu máli um
hvar á landinu er. —
Með virkjun Kláffoss rúmlega
tvöfaldast afl orkuvera á Vestur-
landi og vatnsorkuvinnslan
þrefaldast. — Kláffossvirkjun er í
byggð, í miðju Borgarfjarðar-
héraði, og eykur það mikið öryggi
rafmagnsnotenda á svæðinu og
minnkar um leið orkutap í flutn-
ingi.
Hagngting
jarðvarma
á Vesturlandi
Jafnhliða þeim rannsóknum,
sem átt hafa sér stað varðandi
orkuvinnslu með vatnsafli á
Vesturlandi, hafa einnig átt sér
stað rannsóknir á athuganir á
hugsanlegri hagnýtingu á þeim
mikla jarðvarma sem fyrir hendi
er á Vesturlandi og þá einkum í
Borgarfirði. —
Gerðar hafa verið áætlanir um
kostnað við hitaveitur fyrir
Borgarnes, Hvanneyri og
Akranes, og er talið að fyrir þeim
framkvæmdum sé fjárhagslegur
grundvöllur. —
Hvort Akranes fær heitt vatn
frá Leirá eða jarðhitasvæðinu í
Reykholtsdal er ekki vitað ennþá,
en meiri líkur taldar á að Leirár-
svæðið hafi nægjanlega mikið
heitt vatn fyrir Akranes, en þar
stendur nú yfir borun 2000 metra
djúprar holu, sem gerð er í til-
raunaskyni áður en endanleg
ákvörðun verður tekin.
Með hliðsjón af þessu má gera
ráð fyrir að um helmingur íbú-
anna á Vesturlandi fái hitaveitur
frá jarðvarma.
Hinn helmingurinn, eða um
7000 manns, þarf því raforku til
hitunar á öllu húsnæði, sem hita
þarf, til atvinnu, þjónustu og
íbúðarhúsnæðis.
Talið er að þessi þörf sé um
12000 kwh á íbúa á ári, — verður
raforkuþörf til húshitunar því um
84 gwh á ári. Nú þegar er fyrir
hendi nokkur rafhitun á Vestur-
Iandi, eða um 12 gwh, þannig að
viðbótarþörfin er 72 gwh á ári,
miðað við fólksfjölda í árslok
1974.
Aðdragandi að flutningi þessa
frumvarps um Kláffossvirkjun
hefur verið nokkur. — Eftir að
uppkast að frumvjarpinu lá fyrir,
hafa sérfræðingar hjá Lands-
virkjun og Orkustofnun, haft
málið til athugunar og skilað álits-
gerð. —
Ég hefi séð minnispunkta og
athugasemdir verkfræðings
Landsvirkjunar um málið, en
hann gerir samanbúrð á Kláffoss-
virkjun annarsvegar og Sigöldu-
og Hrauneyjarfossvirkjun hins-
vegar.
Ég tel að hér sé ekki um raun-
hæfan samanburð að ræða, þar
sem um er að ræða orkuver eins
og Sigöldu, sem samið var um
fyrir tveim árum og mikil vinna
við framkvæmdina hefur þegar
átt sér stað. — Að vísu mun það
vera svo, að vissir þættir í
kostnaði við væntanlega Hraun-
eyjarfossvirkjun eru tengdir
þeim framkvæmdum sem búið er
að stofna til þegar Sigölduvirkjun
líkur. —
I Iók þessa álits er þó viður-
kennt, að virkjun Kláffoss í Hvítá
sé mjög hagstæð smávirkjun, en
að það liti ekki út fyrir að fram-
kvæmd sé tímabær í næstu fram-
tíð, eins og nú standa sakir. —
Andstaða þá og nú
og 30 ára reynsla
Það er ekkert nýtt, að skoðanir
sérfræðinga i þessum málum, sem
og á öðrum sviðum, falli ekki
saman. — Það hefur jafnan verið
svo. Við minnumst þess andbyrs
sem átti sér stað frá vissum aðil-
um, þegar í virkjun Andakilsár
var ráðist. Þar var ekki um stór-
virkjun að ræða, en allt um það
hefur sú framkvæmd skilað við-
komandi byggðarlögum ómetan-
legum arði á því tæplega 30 ára
tímabili sem orkuverið hefur
verið starfrækt. —
Að sjálfsögðu ber að halda
áfram með stórvirkjanir í land-
inu, til að efla stóriðju og full-
nægja aukinni eftirspurn eftir
raforku í landinu til húshitunar
og almenningsþarfa, og renna
með því nýjum stoðum undir
efnahag þjóðarinnar. — En þrátt
fyrir það ber einnig að hafa i
huga, að slík orkuver sem hér um
ræðir, eru þýðingarmikill þáttur í
heildarkerfinu og skapar nauð-
synlegt öryggi fyrir hin einstöku
byggðarlög. —
Svo sem kunnugt er, eru
eigéndur Andakílsárvirkjunar
Akraneskaupstaður og Mýra- og
Borgarfjarðarsýsla. — Er þetta
frumvarp flutt að beiðni stjórnar
Andakílsárvirkjunar og fyrr-
nefndra eignaraðila. —
Þess skal og getið, að fyrir
hendi er algjör samstaða eigenda
Andakilsárvirkjunar um að
eignaraðild að fyrirhugaðri virkj-
un við Kláffoss verði aukin þann-
ig, að Snæfells- og Hnappadals-
sýsla og Dalasýsla verði með-
eigendur orkuversins, og þannig
að því stefnt, að öll grunnorku-
vinnsla á Vesturlandi verði sam-
eign íbúanna, sem sjálfstæð
Vesturlandsveita. —
Þá er þess að geta, að á aðal-
fundi Samtaka Sveitarfélaga á
Suð-Vesturlandi, sem haldinn var
á s.l. hausti, var allmikið rætt um
orkumál Vesturlands, og var þar
gerð einróma samþykkt um að
skora á Alþingi og ríkisstjórn að
greiða fyrir því, að Kláffoss verði
virkjaður og ennfremur áskorun
til þeirra aðila, sem hér eiga hlut
að máli, að þeir myndi sameign
um orkuverið. —
Af hendi stjórnar Andakílsár-
virkjunar og bænda sem land eiga
að Hvítá, þar sem landspjöll verða
vegna fyrirhugaðrar virkjunar,
hafa þegar farið fram viðræður
milli aðila um væntanlegar
bætur.
Á þeim fundi var algjör sam-
staða um málið og samkomulag
um málsmeðferð, ef til þess
kæmi, að ekki næðist samkomu-
lag milli aðila án matsákvörð-
unar.
Fylgir fundargerð þess fundar
með frumvarpinu sem fylgiskjal.
Samkvæmt 2. gr. frumvarpsins
er gert ráð fyrir þvi, að annars-
vegar sé ríkisstjórninni heimilt að
ábyrgjast fyrir Andakílsárvirkj-
un lán til framkvæmdanna, og
hinsvegar sé ríkisstjórninni heim-
ilt að taka lán fyrir hönd rikis-
sjóðs að hluta til eða að öllu leyti í
stað ábyrgðarinnar og endurlána
Andakilsárvi^kjun.
í hvoru tilfelli, sem um er að
ræða, skal ríkisstjórnin ákveða
kjör og skilmála fyrir sjálfs-
skuldarábyrgðinni eða endurláni.
Orkuverið við Andakílsá hefur
nú verið starfrækt um 30 ára
timabil og hefur alla tíð reynst
hið besta fyrirtæki. — Á orkuver-
inu hvíla nú tiltölulega litlar
skuldir og með tilliti til þess ætti
það að skapa aukið öryggi fyrir
fjárhagslegum grundvelli að
tengja þessi tvö orkuver sam-
eiginlegum rekstri, eins og hér er
lagt til.
Ég vil að lokum óska þess, að
háttvirtir þingdeildarmenn greiði
fyrir afgreiðslu málsins svo sem
kostur er. —