Morgunblaðið - 21.05.1975, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. MAl 1975
Árni Þórarinsson skrifar um
Lénharö fógeta
9 HVERS vegna í ósköpunum „Lénharður fógeti? Þetta var sú spurning sem
fyrst og fremst leitaði á mann strax er kvisaðist út um gerð þessarar
sjónvarpsmyndar. Loksins þegar íslenzka sjónvarpið sýnir verulegan stórhug,
fórnar umtalsverðu fé. tíma og fyrirhöfn, leggur til mannafla og umfangs-
meiri framleiðslumaskínu en venja er til I þeim tilgangi að skapa alislenzka
sjónvarpskvikmynd byggða á íslenzku bókmenntaverki, hvers vegna í dauð-
anum þurftu forráðamenn þess að detta ofan á „ Lénharð fógeta"?
9 Svo fór maður að lesa þetta meir en hálfrar aldar gamla leikrit Einars H.
Kvarans aftur. Eftir þann lestur var maður ekki frá því að þó að leikritið sjálft
geti á engan hátt talizt frambærilegt leikhúsverk nú, þá mætti kannski gera
eitthvað úr efnisuppistöðum þess i kvikmynd. En eftir að hafa séð þessa
kvikmynd er spurningin því miður enn sú sama: Hvers vegna í fjáranum
„Lénharður fógeti"?
0 Ástir
þjóðernisbólga
Leikrit Kvarans er í stórum dráttum
byggt upp sem þjóðernisdrama annars
vegar, mynd af viðureign íslendinga
við áþján útlends valds, og ástardrama
hins vegar, mynd af viðureign einstakl
inga við tilfinningar sínar
Meðhöndlun Kvarans á báðum
þessum efnisþáttum er ábótavant alla
vega miðað við þær kröfur sem nú eru
gerðar til leikritunar Þjóðernisdramað
skortir nægilega undirbyggingu
Lénharður fógeti, fulltrúi hins erlenda,
kúgunarvalds er sagður uppi í krafti
sundurlyndis íslendinga innbyrðis,
þ e vegna togstreitu höfðingjavaldsins
og kirkjulega valdsins. Þessum klofn
ingi hinna innlendu valdaafla eru engin
skil gerð í leikritinu Þess vegna skortir
yfirgang Lénharðs forsendur innan
ramma leiksins og af því leiðir að
sameining íslendinga, samtök þeirra
gegn fógetanum er líða tekur á leikinn
hanga í lausu lofti ..Mannvonzka" Lén
harðs, „skörungsskapur" Torfa í Klofa,
leiðtoga höfðingja, og „manngæzka.
sáttfýsi" Magnúsar, fóstursonar
Stefáns biskups, eru eiginlega látin
duga sem skýring á þessari þróun
mála, á hinum eiginlegu þjóðfélags-
legu niðurstöðum leiksins
Þetta hafa höfundar kvikmynda-
handrits sjónvarpsins látið gott heita,
— að því einu viðbættu að í kynn-
ingartexta í upphafi myndarinnar segir
að á þessum tíma hafi verið „miklar
ýfingar milli kirkju og veraldlegra
höfðingja á íslandi " Þarna hefði þurft
að stokka algjörlega upp aðdraganda
hinna dramatísku átaka, hreinlega
skrifa inn nýja kafla, skyndimyndir af
þjóðfélagslegum jarðvegi fyrir yfirgang
Lénharðs
Þessi breiðari leikvettvangur verks-
ins er því vanræktur Á hinn bóginn er
mun meira lagt upp úr persónudram
anum, — ástarsögunni í forgrunni
hinna félagslegu átaka, hinni lang-
þreyttu sögu um unga heimasætu,
með íhaldssaman föður og tvo ólíka
vonbiðla Ég er þeirrar skoðunar að
nokkrar af persónum þessa leikrits búi
þó yfir túlkunarmöguleikum sem unnt
hefði verið að rækta, — einkum
Lénharður og Guðný og hugsanlega
einnig Eystein úr Mörk í þeim byltast
stríðandi tilfinningar sem bjóða upp á
verulega dramatisk átök. En einnig hér
lætur Kvaran sér að mestu nægja ódýr-
ar lausnir, texti hans gerir ráð fyrir
grunnri persónusköpun, fólkið í leikn-
um er fyrst og fremst týpur, vélgengar
manngerðir hins hefðbundna meló-
drama.
Þetta láta höfundar kvikmyndahand-
ritsins einnig gott heita Persónurnar,
Lénharður, Guðný Og Eysteinn að
nokkru leyti þó undanskilin — eru að
mestu litlausar málpípur, vaxmyndir
hins hástemmda, stirðbusalega texta
Kvarans, sem að mestu er látinn halda
sér óbreyttur.
0 Drama sem dettur
á rassinn
Þegar gallar þessara tveggja megin-
þátta leikritsins eru látnir óáreittir er
auðvitað ekki von á góðu. Fyrir utan
þau grundvallarmistök að velja þetta
leikrit yfirleitt til kvikmyndunar eru
mistök númer tvö að umbylta þvi ekki
gjörsamlega Höfundar kvikmynda-
handritsins hafa tekið þann kost að
narta i það hér og þar, en eftir stendur
meira og minna sami gallagripurinn
Þær fáu breytingar sem gerðar hafa
verið eru þó flestar til bóta, svo langt
sem þær ná Texti Kvarans er nokkuð
skorinn niður, en það sem eftir stendur
þjáist enn af hinu rómantiska bókmáli
og stórskemmir framsögn margra
leikaranna. Þau samtöl sem bætt er inn
i eru hins vegar mun þjálli, eru á
þolanlegu leikmáli. Textahöfundur
Sunna Borg (GuSný) og Gunnar
Eyjólfsson (LénharSur).
hefði mátt vera alls óhræddur við að
umskrifa allt leikritið. Kvaran var —
alla vega í þessu leikriti — afar mis-
tækur stllisti, og sum tilsvörin, ekki sízt
samlíkingar ástaratriðanna, eru neyðar-
lega illa orðuð. Helztu dæmin um
hreinar efnisbreytingar er plslarvættis-
dauði Eysteins og skerping persónu
Hólms. Hin fyrri held ég að sé frekar til
bóta fyrst melódramatikinni er qefinn
laus taumurinn á annað borð, og hin
siðari er hreinlega bráðnauðsynleg þvi
Hólm er frá hendi Kvarans i meira lagi
óskýr. Hins vegar er dregið úr umsvif-
um Freysteins á Kotströnd, hefðbund-
ins trúðhlutverks sem leysa átti af hina
háfleygu rómantisku alvöru. Sú breyt-
ing er umdeilanleg, en ekki mikilvæg
Uppbygging leikritsins er saman-
rekin, vitaskuld rigbundin leiksviði, og
höfundur gripur oft til klunnalegustu
bragða til að leiða leikpersónur sinar
saman Þannig hittast allar aðalpersón-
urnar á hlaðinu á Selfossi i 1. þætti
samkvæmt lögmálum melódramatiskra
tilviljana Þetta reyna handritahöfundar
að leysa nokkuð upp i tima og rúmi, en
þó engan veginn nægilega. Ljóst
vírðist að þeir hafa átt í erfiðleikum
með að vefa saman fundi og innbyrðis
tengsl höfuðpersónanna með sannfær-
andi hraða og stigandi. Mér fannst
þetta allt bera að með of miklu
Chaplinmyndatempói, — fundur
Eysteins og Magnúsar, koma Torfa I
Klofa til Selfoss, fundur Eysteins og
Lénharðs o.fl Þarna skorti það sem á
ensku er nefnt „pacing", þ e. að undir-
bygging atriða sé nægileg, framrás,
leiksögunnar sannfærandi
Þetta held ég að séu tveir höfuð-
gallar kvikmyndarinnar um Lénharð
fógeta. Annars vegar meira og minna
óhæfur leiktexti, hins vegar ónóg und-
irbygging hinna þjóðfélagslegu og per-
sónulegu átaka Sjálft dramað fær
enga atrennu, og dettur þvi á rassinn.
0 Hasar og hestamennska
Og gallarnir eru þvl miður margir
fleiri. Upphafsatriði myndarinnar var
skrýtið. Gamall maður og ungurdreng-
ur reiða heim hris I kyrrlátri sveitasælu
með hnegg hrossagauksins I bak-
grunni (var hrossagaukurinn annars
ekki ofnotaður?) Slðan koma þeir ekki
frekar við sögu, heldur er klippt yfir á
Ingólf og Guðnýju á ferð við vatn eitt I
ókunnum erindagjörðum Átti ekki að
klippa ribbaldaflokk Lénharðs þarna
inn á milli til að undirstrika andstæður
friðar og ofbeldis? Eða leiða þessi tvö
öfl á einhvern hátt saman strax I upp-
hafi til að setja það I fókus sem höfund-
ar vilja teggja áherzlu á. Maður bara
spyr, þvl gamli maðurinn og drengur-
inn eru annars utanveltu við söguna.
Þá skorti oft á að samtenging ólíkra
leikvettvanga (athafna stormsveitar-
manna Lénharðs annars vegar, og
höfðingja og sveitunga hins vegar)
væri nægilega markviss I klippingunni,
en ekki gefst tóm til að nefna dæmi þar
um. Og inn I miðri mynd er gripið til
þess örþrifaráðs að láta þul skýra
breytta stöðu sögunnar (Lénharður er
setztur að á Hrauni o.s.frv ). Þarna er
hreinlega gefizt upp við að segja sög-
una á myndmáli að þvl er virðist að
óþörfu, þvl stuttu seinna segir Ingólfur
á Selfossi nákvæmlega sömu rulluna
eftir messuna á Klofa. Ekki trúi ég öðru
en þarna hefði mátt komast hjá neyðar-
legri tvítekningu með smá tilfæringum
I handriti eða uppstokkun atburðarás-
ar.
Höfundar myndarinnar leggja mesta
áherzlu á tvo einföldustu möguleikana
sem kvikmyndin hefur fram yfir leikrit-
ið, þ.e. að sýna óaldaflokk Lénharðs á
þeysispretti um víðáttur og fagurt
landslag íslands, og að það með
myndum sem aðeins var sagt frá með
orðum I leikritinu, þ.e. ódæðisverk,
nauðganir, svall og yfirgang Lénharðs-
manna þetta er gott og blessað en er
ekki nóg. Innantómur hasar er verri en
enginn.
Það verður að segjast eins og er, að
heldur þótti mér leikstjórninni ábóta-
vant I hasarnum. Svallveizlurnar lítið
annað en bjálfalegt öskur. Þær skortir
sanna innlifun og kraft, leikararnir virt-
ust meira og minna úti á þekju og
afskræmdu sig einfaldlega framan I
myndavélarnar, Sama var að segja t.d,
um nauðgun konu Freysteins Þar var
Flosi Ólafsson alls ekki nógu grodda-
fenginn, í þessu öllu var of mikill
rembingur og þvingun. ofbeldisatriðin
skorti virkilegt ofbeldi, leikurinn var of
mikill leikur. Hér var of greinilega allt I
plati. Sama má segja um flestar aðrar
hópsenur Leikararnir þuldu upp bók-
Húsbyggjendur
Einangrunar
plast
Getum afgreitt einangrunarplast á Stór-
Reykjavikursvæðið með stuttum fyrirvara.
Afhending á byggingarstað.
HAGKVÆM VERÐ.
GREIÐSLUSKILMÁLAR
Borgarplast hf.
Borgarnesi sími:93-7370
Kvöldsími 93-7355.
Kæru vinir og vandamenn!
Innilegasta hjartans þakklæti vil ég færa ykkur öllum,
sem á ernn eða annan hátt glöddu mig á 85 ára
afmælisdegi minum, 29. apríl sl. Sérstaklega vil ég
nefna Sigrúnu Einarsdóttur og Friðrik Valdemarsson,
Huldu Einarsdóttur og Jón Ingibergsson og fjölskyld-
ur þeirra. Öllu þessu fólki bið ég Guðs blessunar.
Guðný Guðmundsdóttir
Norðurbrún 1,
Reykjavík.
Byggung Kópavogi
Áríðandi félagsfundur verður haldinn í Sjálfstæðis-
húsinu Borgarholtsbraut 6 fimmtudaginn 22. maí kl.
2,30
Umræðuefni:
Fyrirhugaðar byggingaframkvæmdir félagsins.
Allir félagsmenn, sem áhuga hafa á þátttöku í I.
byggingaráfanga eru eindregið hvattir til að mæta.
Stjórnin.
Húsmæðraskólinn
á Hallormsstað auglýsir:
3ja mánaða hússtjórnarnámskeið hefst 1 7.
september 1975.
Aðalkennslugreinar: Matreiðsla (m.a. hauststörfin),
ræsting og hannyrðir. Valgrein: Vefnaður.
Skólastjóri.
PEUCEOT
Til sölu Peugeot 204 árg. '12
ekinn 38 þús. km. Útvarp og 4 snjódekk negld.
Uppl. hjá umboðinu.
HAFRAFELL HF.
GRETTISCOTU 21 SIMI 23511
Simca 1100 VF2
— sendif .bifreið
Til sölu Simca 1 100 VF2 (Franska tröllið) árg.
'74, falleg bifreið. Gul á litinn. Ekinn aðeins
8.500 km.
Vökull h.f., Ármúla 36, sími 84366.
Halló
Halló
Tækifæriskaup
Sumarkjólatau í úrvali á 500 kr. Kvenkjólar,
mussur, síðbuxur og blússur á 1 000 kr.
Barnanærfatnaðurfrá 50 kr. Alls konar kven-
nærföt á 100 kr. Barnasportbolir með myndum
frá 250 kr. Herrapeysur og sportbolir á 1000
kr. og margt margt fleira.
Lilla h.f.,
Víðimel 64, sími 15146.
ÖRYGGISHJÁLMAR,
ANDLITSHLÍFAR OG
HLÍFÐARGLERAUGU í ÚRVALI
SENDUM GEGN PÓSTKRÖFU.
FÁLKINN
Suðurlandsbraut 8 — Sími 84670