Morgunblaðið - 21.05.1975, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 21. MAÍ 1975 23
...-...... ' ' I
Umrœður um fóstureyðingar
Rut Magnúsdóttir:
Að girnast og njóta
Árið 1975 hefur verið gert að
„Kvennaári" í þeim góða til-
gangi að vekja athygli á málefn-
um og hagsmunum kvenna,
sem eru helmingur alls mann-
kyns, og búa við afar misjöfn
kjör viða um heim. Svo gerist
það hér á okkar litla landi, að
fámennur hópur kvenna not-
færir sér aðstöðuna til þess að
gera að aðalmarkmiði og
hápunkti í svokallaðri baráttu
kvennaársins slagorð sitt: kon-
an krefst þess að fá fullan rétt
yfir likama sínum — rétt á
frjálsum fóstureyðingum. Nú
orðið hefur hver einasta stúlka,
eldri en 11—12 ára, heyrt talað
um frjálsar fóstureyðingar. En
að hvers konar myndum verður
þetta í ómótuðum huga þeirra?
Það er svo þægilegt og auð-
velt: 1
Stúlkan getur lagzt með
hvaða pilti, sem henni sýnist.
Og ef pillan bregzt, eða þykir of
dýr eða torfengin — þá skrepp-
ur stúlkan bara á spítala stutta
stund. Þá er allt í lagi, og mað-
ur getur skemmt sér áfram,
alveg áhyggjulaus.
Er þá allt í lagi? En hvað
verður um tilfinningalíf þess-
ara stúlkna eftir nokkur ár?
Þær hafa aldrei þurft að taka á
sig ábyrgð gerða sinna — en
ábyrgðarleysi fylgir öryggis-
leysi, og síðast örvænting. Þær
eru ófærar um að elska og
verða sjálfum sér og öðrum til
ógæfu.
II.
En konurnar, sem berjast
fyrir frumvarpinu, sérstaklega
fyrir 9. gr. um fullan sjálfs-
ákvörðunarrétt kvenna —
stefna þær ekki að göfugu
marki? Einstaklingsfrelsi og
jafnrétti kynjanna eru fögur
orð.
Fyrrum var sagt um barns-
hafandi konur: Hún gengur
ekki kona einsömul. Þetta lýsir
nákvæmlega ástandi hennar til
likama og sálar. Það lif sem
hún gengur með, er ekki
einungis hennar lif, heldur
einnig líf mannsins, og auk
þess sjálfstæður einstaklingur.
Tilvera þessa nýja lifs hefur
áhrif og gjörbreytir allri tilveru
hennar, og þetta gerir það frá
fyrstu stundu, sem hún er viss
um það. Þessi tilfinning á ræt-
ur sinar í innsta eðli konunnar
— en innsta eðlið getur yfir-
skyggzt af öllum þeim fjölda
stórra og fagurra orða, sem á
hana dynja: einstaklingsfrelsi,
til dæmis.
En hvað er einstaklingsfrelsi
á kostnað annarra? Hvar er ein-
staklingsfrelsi allra þeirra
margra, .sem biða eftir sjúkra-
húsrúmi vegna sjúkdóma? Þeir
mega gjarna biða enn lengur,
af þvi að fóstureyðingar þola
enga bið, en verða að ganga
fyrir öllu.
Og hvað um einstaklings-
frelsi hins ófædda?
III.
Hver kona gefur hluta af
sjálfri sér með hverju barni,
sem hún fæðir.
Á sama hátt deyðir hún hluta
af sjálfri sér með fóstri, sem
hún getur fengið „löglega eytt
að eigin ósk“, því verður ekki
um villzt.
Til eru skýrslur, sem eiga að
sanna, að viss hundraðshluti
kvenna, sem fengið hafa fóstur-
eyðingar, hafi ekki orðið fyrir
neinum teljandi andlegum
og/eða líkamlegum áföllum. En
hvað eru „teljandi áföll“? Og
hver veit um allar óhamingju-
stundir, og hver veit um öll þau
áfengis- og lyfjavandamál, sem
koma til sögunnar árum eða
jafnvei áratugum seinna? Þau
-eru beinar afleiðingar, en
komast aldrei á skýrslur.
IV.
En svo er það röksemdin, sem
alltaf má beita og vera viss um
áheyrn: Övelkomin börn eiga
ekki að fæðast.
Þá er það skylda okkar, og
ber að stefna að því af öllum
krafti, að öll börn, sem eiga að
fæðast, verði velkomin í
þennan heim. Börn krefjast
fórna. En að fórna einhvérjum
af sinum eigin kröfum er holl-
ara fyrir mann, en að fá þær
allar uppfylltar.
Piltur og stúlka, sem verða
fyrir því „óhappi" að hún verð-
ur ófrísk, verða hvorugt að
meiri mönnum með þvi að fá
fóstureyðingu eftir næstu
helgi. Áftur á móti geta þau
bæði orðið að betri einstakling-
um, betri þjóðfélagsþegnum og
hamingjusamari manneskjum
með þvi að ala upp barnið sitt i
sameiningu.
Ef einhverra löggjafa er þörf,
þá ætti hún að stefna i þessa átt
frekar en að frjálsum fóstur-
eyðingum.
V.
Við lifum i þjóðfélagi
allsnægta, velferðar, tækninn-
ar — og okkur er kennt að gera
takmarkalausar kröfur til lifs-
ins á öllum sviðum. Af öllum
boðorðunum tíu, sem mörgum
finnast úrelt nú á dögum, þykir
langómerkilegast það, sem
byrjar: þú skalt ekki girn-
ast... Þú skalt einmitt girnast
og njóta alls þess, sem þú kemst
yfir. Það er boðorð nútímans:
að girnast og njóta — en i þessu
tilfelli á kostnað hins ófædda
lífs.
Allir vita, að það eru ýmsar
leiðir til að forðast barneignir,
allar betri en fóstureyðingar.
Allir vita líka, að heimurinn
er þegar fullur af börnum, sem
fá misjafnt atiæti til líkama og
sálar, og að um þau þarf að
hugsa fyrst og fremst.
En fáir virðast hugsa um það,
að það afl, sem dregur karl og
konu hvort að öðru, má nota til
betri hluta en að koma af stað
vandamálum, sem leiða þurfa
til fóstureyðinga.
Framhald á bls. 28
frjálsar fóstureyðingar. Sumar
þjóðir eru að þrengja löggjöf
sína i þessum málum á ný
vegna geysilegrar fjölgunar
fóstureyðinga og af einhverju
hlýtur það að stafa: Konur
hætta nefnilega að lita á fóstur-
eyðingu sem neyðarúrræði,
heldur lita á hana sem þægilega
lausn á tímabundnum erfiðleik-
um. Því hefur verið til svarað,
að konur, sem notfærðu sér
fóstureyðingar á þann veg,
væru ekki færar um að verða
mæður. Þarna er á ferð eitt
þægilegt slagyrði til viðbótar,
sem er út í hött. Þetta gefur
frekar tii kynna, að siðfræði
almennt og virðing fólks fyrir
lífinu og líkama sínum fari
þverrandi, þegar það hefur
þessa Ieið í bakhöndinni og líti
hér hver í eigin barm. Einnig
með óvelkomnu börnin: Tel ég
vist, að fleiri en ég þekki dæmi
þess, að fólk hafi innilega óskað
sér varna, sem svo hafa alls
ekki verið velkomin, er þau
komu. Það má því teljast furðu-
legt, að vel upplýst fólk skuli
slá um sig með þvílikum
gaspuryrðum.
Þá er og að nefna þau dæmi,
sem „baráttusamtökin" taka
máli sínu til stuðnings, en þau
hafa það sameiginlegt, að vera
flest komin til ára sinna. Hafa
þessir aðilar lagt fram tölur um
fjölda fóstureyðinga t.d. á árinu
1973? Nei, það hafa þeir ekki
gert, en ljóst er, að fóstúreyð-
ingum hefur fjölgað mjög veru-
lega hér á landi undanfarin ár
(um 108% frá 1969) og að yfir-
völd hafa rýmkað mjög leyfi á
fóstureyðingum, svo að segja
má, að þar sem þörf er, sé fóst-
ureyðing veitt. Ekki dettur mér
í hug frekar en öðrum að bera á
móti því, að sorgleg mistök hafa
átt sér stað og að óafsakanlegt
er áreiðanlega í mörgum tilfell-
um, hvernig sumar konur hafa
verið látnar fæða af sér börn án
þess að þær væru færar um og
synjað um leyfi til fóstur-
eyðinga, þegar víst þótti, að
barnið yrði vanheilt. Þessum
dæmum verður hins vegar ekki
haldið fram til lengdar með
nokkurri sanngirni, þar sem nú
er margfalt auðsóttara að fá
fóstureyðingu en t.d. fyrir 4
árum og sýna tölur það afdrátt-
arlaust. Samkvæmt upplýsing-
um, sem ég hef aflað mér, voru
árið 1969 framkvæmdar 107
fóstureyðingar á Fæðingar-
deild Landspitalans, en 223 árið
1973.
Hins vegar er vert að hug-
leiða eitt: Mundu frjálsar fóst-
ureyðingar koma í veg fyrir, að
vanhéil börn fæddust eða kon-
ur, sem lítt eða ekki væru færar
um að ganga með og fæða af sér
börn, gerðu slikt? Það leyfi ég
mér að stórefast um, enda erum
við öll „misvitur" og sjáum
ekki allt fyrir. Fullkomlega
frjálsar fóstureyðingar mundu
sennilega oft skapa meiri sál-
rænan vanda hjá konum, en
þeim væri ætlað að leysa.
Fjarstæðukennt er einnig að
halda því fram að læknirinn
vilji ekki láta „valdið“ af
hendi; „að hann vilji ráða“, rétt
eins og börn væru að rifast um
súkkulaðimola. Getur nokkur
imyndað sér, að þetta sé eftir-
sóknarvert „vald“?
Læknir vinnur að þvi er ég
bezt veit eið að því að vernda lif
i sínu starfi og hann ber ábyrgð
á sinum gerðum gagnvart sjúkl-
ingnum og gagnvart
samfélaginu. Læknirinn er
einnig sá aðili, sem í þessu máli
fjarlægir hálfþroskað líf úr
likama móðurinnar og deyðir
það þannig. Fóstrið ER lif og
það verður einnig að hafa for-
svarsmann, og þyki lækni
ástæðurnar til eyðingar þess of
litlar, ber honum að geta ráðið
þar einhverju um.
Ég álit, að meðalvegur i þess-
um efnum sé hið eina verjan-
lega. Hér getur aldrei verið um
réttindi konunnar einnar að
ræða, heldur og réttindi fóst-
ursins, sem HLÝTUR að hafa
þau sjálfsögðu mannréttindi að
fá að haldalífi, sé það kleift.
Þætti mér heldur ekki óliklegt,
að þær konur, sem kannski
þyrftu helzt af efnahags- og
heilsufarsástæðum að losna við
Framhald á bls. 28
Fóstureyðing
— atriðið, sem gleymdist
Kjartan Norðdahl:
I þeim fjölmörgu umræðum
og skrifum um fóstureyðiga-
málið, sem átt hafa sér stað í
öllum fjölmiðlum landsins,
hefir farið furðulítið fyrir þeim
þætti málsins, sem mér virðist
vera höfuðatriði þess.
Það er rætt um vald eða per-
sónufrelsi, það er rætt um
iæknisfræðilegar ástæður,
félagslegar ástæður, efnahags-
legt misrétti og það er rætt um
pólitiskt og þjóðfélagslegt
ástand, það er rætt um allt í
sambandi við fóstureyðinga-
málið nema það, sem hlýtur að
teljast höfuðatriði þess, en það
er spurningin: Hvenær hefir
möguleikinn ný mannvera
breytzt i staðreyndina ný mann-
vera?
Mig hefir lengi langað til að
heyra rökstutt álit sérfróðra
manna t.d. lækna og liffræð-
inga á þessu furðuverki náttúr-
unnar. Sköpun nýs einstakl-
ings, þ.e. á hvaða augnabliki
tilvera nýs einstaklings er orð-
in staðreynd.
Nú gafst kjörið tækifæri. Það
átti að ræða um hið vandmeð-
farna mál, fóstureyðingu. Það
átti að ræða það i sölum hins
háa Alþingis. En hvað gerist?
Ailt þetta merkisfólk, sem látið
hefir álit sitt i ljós, gerir varla
meir en rétt tæpa á þessu aðal-
atriði. Núna síðast á miðviku-
daginn 16. apríl, var e_nn einn
þatturinn um_ fóstureyðinga-
málið. Umræður i sjónvarpi.
Þegar rætt hafði verið fram og
aftur um málið og alltaf um
þessi sömu atriði, fór ég að
hugsa um, hvort stjórnandi
þáttarins ætlaði virkilega að
skiljast svo við hann, að
minnast ekkert á þetta atriði
(hvenær fóstrið sé orðið ein-
staklingur), en þá, alveg í lok-
in, segir blessaður stjórnand-
inn e-ð á þá leið, að nú sé þætt-
inum að ljúka en áður vilji
hann leggja fyrir læknana tvo
spurningu, sem ekki hafi verið
rædd áður I þættinum, en það
sé þetta. Hvenær verður fóstrið
maður, einstaklingur, hvar eru
mörkin?
Ég settist upp og ætlaði nú
aldeilis ekki að missa af neinu
og beið spenntur eftir því, hvað
læknarnir segðu nú. En viti
menn! Annar þeirra segir, að
hann geti ekki skilizt svo við
þennan þátt að minnast ekki
aðeins á eitt atriði en það
sé þetta, að sumar konur
hafi farið til Bretlands
til að láta eyða fóstri og aug-
Ijóst sé, að um óréttláta mis-
munun geti verið að ræða eftir
efnahag. Um þetta spunnust dá-
litlar umræður og sagði hver
þátttakandi sitt, en loks var því
lokið og ég beið þess, að stjórn-
andinn ítrekaði spurningu sina,
en hvað þá? Nei, onei, hann
sagði stutt og laggott, að nú
væri þættinum lokið.
Það fékkst ekkert svar við
því, hvenær fóstrið væri orðið
maður, eða eins og mætti orða
það, hvenær möguleikinn ný
mannvera væri orðinn stað-
reyndin ný mannvera.
Ég á bágt með að trúa þvi, að
menn skilji ekki að svarið við
þessari spurningu er auðvitað
meginatriðið í öllu málinu. Eða
hvers vegna eru allir svona
sammála um, að fóstureyðing
sé alltaf neyðarúrræði? Svari
nú hver fyrir sig af samvizku-
semi. Hvers vegna neyðarúr-
ræði? Ef, ég segi ef, fóstrið er
ekki orðið einstaklingur strax
við getnaðinn, hvers vegna er
það þá svona mikið neyðarúr-
ræði að láta nema það á brott?
Læknar virðast sammála um að
áhættan se' ekki mikil, ef
fóstureyðing er framkvæmd
nógu snemma. Ég þori óhrædd-
ur að fullyrða, að vissu menn
fyrir vist, að fóstrið yrði ekki
staðreyndin nýr einstaklingur
fyrr en eftir t.d. 12 vikur frá
getnaði, þá þætti það alls
ekkert neyðarúrræði þó að fóst-
ur væri fjarlægt innan þess
tíma. En það er einmítt þessi
tilfinning manna, að með
fóstureyðingu sé verið að
stöðva framþróun einstaklings,
ljúka lifi nýrrar mannveru,
sem veldur því að alltaf er talað
um fóstureyðingu sem neyðar-
úrræði, annars væri ekki
ástæða til að kalla hana neyðar-
úrræði.
Ég á enga ósk heitari í sam-
bandi við þetta mál en að fá
skýrt og greinilega fram álit
manna á þvi, hvenær telja megi
að nýr einstaklingur, ný mann-
vera, sé orðin staðreynd en ekki
aðeins möguleiki. Á því veltur
öll afstaða manna til þessa
mikilvæga máls.
En hver getur i raun og veru
svarað þessu? Er möguleikinn
orðinn staðreynd strax á
getnaðaraugnablikinu, eða
eftir 12 vikur, eða þegar
hjartað fer að slá, eða þegar
heilinn fer að starfa, eða eftir
fæðinguna, þegar fóstrið
(barnið) er úr tengslum við
móðurina?
Hvenær?
Já, það er vist ekki auðvelt að
svara þessu. En þegar ég hér
með bið menn vinsamlegast að
ígrunda þetta vel og vandlega,
vil ég um leið óska þess, að
menn hafi tvennt i huga. Það
fyrra er þetta:
Alveg eins og að maður, sem
grunaður er um glæp, skal álit-
inn saklaus þar til sekt hans er
sönnuð, og þangað til verður að
bíða með dóminn, eins held ég
verði að lita á fóstrið. Þangað
til annað hefir verið sannað,
verður að lita svo á að mögu-
Framhald á bls. 28