Morgunblaðið - 05.11.1976, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 5. NÓVEMBER 1976
Sjötugur:
Séra ÓskarJ. Þorláksson
fyrrverandi dómprófastur
Ávarp
frá biskupi íslands
Að lokinni kveðjuguðsþjón-
ustu sr. Oskars J. Þorlákssonar
24. okt. s.l. flutti biskup
Islands, dr. Sigurbjörn Einars-
son, ávarp, sem efnislega fer
hér á eftir:
I dag verða kaflaskipti í sögu
Dómkirkjunnar, þegar séra
Óskar J. Þorláksson lætur af
embætti fyrir aldurs sakir og
kveður söfnuðinn. 1 fullan
aldarfjórðung hefur hann þjón-
að kirkju Islands sem dóm-
kirkjuprestur og síðustu árin
sem dómprófastur, en áður
hafði hann verið prestur í 20 ár
í tveimur prestaköllum öðrum
við mikinn og góðan orðstír og
prófastur reyndar líka um tíma.
Þetta er langur ferill og þeg-
ar hann er nú kominn að
aldursmörkum embættis-
manna, þá hefur hann að baki
sér fleiri embættisár en nokkur
annar þjónandi prestur á
Islandi. Árafjöldinn vegur að
sjálfsögðu ekki mikið út af fyr-
ir sig. Hitt er þyngra á metum,
hvernig hann hefur gengið að
starfi sínu um árin öll. Hann
hefur verið sá gæfumaður að
njóta óskoraðs trausts, al-
mennrar virðingar og mikilla
vinsælda hvar sem hann hefur
starfað og þá ekki sízt f þeirri
ábyrgðarmiklu stöðu, sem hann
hefur skipað sem dómkirkju-
prestur.
Ég vil í nafni íslenzku
kirkjunnar láta í ljós viður-
kenningu og þakkir á þessari
stundu. Ég veit að hann mun
finna það, bæði nú f dag og
endranær, að hann á sterk og
hlý ftök meðal sóknarfólks og
borgarbúa. Og hann á lfka vini
víðsvegar um land, sem rödd
hans hefur borizt til úr þessum
predikunarstóli eða hann hefur
með öðru móti verið í snertingu
við. Og ég má hiklaust segja það
fyrir hönd stéttarbræðra allra,
að þeir líta á hann sem sóma
sinnar stéttar, mann, sem þeir
megi virða mikils sakir mann-
kosta og vammlausrar fram-
göngu í hvfvetna. Persónulega
þakka ég samstarf, sem jafnan
hefur verið þvf ánægjulegra
fyrir mig sem það hefur verið
nánara.
Allir þeir mörgu, sem hér eru
staddir, vita það, hvernig sr.
Öskar hefur gengið að störfum
sfnum: Skyldurækinn og
alúðarríkur, hógvær og látlaus f
háttum, með djúpa virðingu
fyrir köllun sinni, karlmannleg-
ur, traustur og raungóður.
Hann er ekki þeirrar gerðar að
telja Guð næstan f stormviðr-
um, heldur fremur í hinum
hljóðláta, blíða blæ, svo að ég
grípi á stefi úr kunnri sögu í
Gamla testamentinu. En festan
í öllum veðrum er líka einkenni
hans, viljastyrkur og brotalaus
skapgerð.
Mikill fjöldi manna þakkar
honum stundirnar hér í Dóm-
kirkjunni og stundirnar mörgu
á heimilum borgarinnar, bæði í
gleði og sorg. Ég tek undir þær
þakkir og árétta þær um leið og
ég færi þessum sýslunga mín-
um og sveitunga og enda
frænda okkar hjóna beggja
blessunaróskir á þessum tfma-
mótum. Og þeim þökkum og
óskum beini ég einnig til hans
ágætu, þrekmiklu konu, frú
Elísabetar Árnadóttur, sem
hefur staðið með honum í starf-
inu af allshugar einlægni,
áhuga og skörungsskap.
Guð blessi ávöxtinn af störf-
um þeirra. Guð blessi þeim
ókomin ár. Guð blessi presta og
söfnuð Dómkirkjunnar um alla
framtíð.
Sigurbjörn Einarsson
Séra Óskar J. Þorláksson er
sjötugur í dag. Þegar maður heyr-
ir til hans, hvort heldur er frá
altari eða stól, sér hann á götu eða
ræðir við hann, finnst manni ótrú-
legt að hann sé kominn á þann
aldur, er starfsmenn „þess opin-
bera“ verða að hætta störfum,
þrátt fyrir góða heilsu og ríka
starfslöngun. En ekki þýðir að
deila við dómarann, kirkjubækur
Þykkvabæjarklausturs presta-
kalls tala sfnu máli og staðfesta
framanritað og eigi þori ég að
vefengja innfærslur sóknar-
prestsins, þær munu vera traust-
ar og standa fyrir sínu líkt og þeir
Vestur-Skaftfellingar gera, sem
ég hefi kynnst.
Á þessum merku tfmamótum í
ævi séra Óskars langar mig til að
minnast lítillega hins ágæta
prests, sem þjónað hefur þremur
prestaköllum í rúm 45 ár með
einstakri prýði.
Leiðir okkar lágu fyrst saman í
Siglufirði fyrir rúmum 40 árum
og tókst þá með okkur vinátta,
sem haldist hefur jafnan sfðan og
ég er þakklátur fyrir.
Séra Óskar er fæddur að
Skálmarbæ í Álftaveri 5.
nóvember 1906. Foreldrar hans
voru Þorlákur Sverrisson, bóndi
þar og kona hans, frú Sigríður
Jónsdóttir, og eru þau bæði látin.
Árið 1911 fluttist fjölskyldan til
Víkur í Mýrdal, en þar stundaði
Þorlákur f senn búskap og
verslun. Ég hefi oft heyrt séra
Óskar minnast þessara æsku- og
bernskustöðva sinna og þá ætíð
með bros á vör. Hann var einka-
sonur, en á tvær systur, önnur
búsett í Vestmannaeyjum, en hin
í Reykjavfk. ,
Séra Óskar settist f 4. bekk hins
almenna Menntaskóla í Reykjavík
eftir að hafa stundað nám f Vfk og
lokið gagnfræðaprófi f Reykjavík.
Vorið 1926 tók hann
stúdentspróf og hóf nám í guð-
fræðideild Háskólans þá um
haustið.
Embættisprófi í guðfræði lauk
hann vorið 1930 með 1. einkunn.
Veturinn 1930— 1931 stundaði
hann framhaldsnám við háskóla f
Oxford og London. Einkum
kynnti hann sér þar trúfræði og
predikunarfræði.
Séra Óskar hóf prestskap
haustið 1931 er hann var settur
prestur að Kirkjubæjarklaustri f
Vestur-Skaftafellssýslu og hann
var vfgður þangað 18. október
sama ár. Hinn 21. maf 1934
kvæntist séra Óskar Elísabetu
Árnadóttur frá Gerðakoti á Mið-
nesi — hinni ágætustu konu.
Frú Elísabet hefur staðið við
hlið manns sfns með mikilli prýði
í meira en fjóra áratugi og þegar
hans er minnst, hvort sem er á
tyllidögum eða endranær, er
hennar minnst eigi að síður og
þess þáttar, sem hún hefur átt i
mótun prestsetra og kirkjulífs
þar sem þau hafa dvalið.
Vorið og sumarið 1935 er mér
minnisstætt fyrir margra hluta
sakir, m.a. þeirra tímamóta, sem
urðu þá f Hvanneyrarprestakalli.
Sveitarhöfðingi Siglfirðinga og
klerkur þeirra, þjóðkunnugt tón-
skáld og fræðimaður, séra Bjarni
Þorsteinsson á Hvanneyri, var að
íiætta prestskap eftir 47 ára þjón-
jstu f Siglufirði.Þessu prestakalli
hafði hann þjónað af sérstakri
ikyldurækni og alúð í öll þessi ár.
Nú var þeirri löngu þjónustu lok-
ið og komið að því að velja nýjan
prest í stað séra Bjarna til gamals-
gróins safnaðar og til nýrrar og
•glæsilegrar kirkju.
Brauðið var auglýst og sóttu
margir um. Þetta sumar var
Siglufjarðarkirkja þéttsetin
sunnudag eftir sunnudag. Einn
umsækjandanna var séra Óskar J.
Þorláksson, prestur í Kirkju-
bæjarklaustursprestakalli, og var
hann kosinn lögmætri kosningu,
hlaut um 90% greiddra atkvæða.
Hann fékk veitingu fyrir
Hvanneyrarprestakalli 1. ágúst
1935 og var settur í embættið af
þáverandi prófasti Eyjafjarðar-
prófastdæmis, séra Stefáni
Kristinssyni að Völlum.
Eins og segir hér að framan sáu
Siglfirðingar á bak skyldurækn-
um og þjóðkunnum sóknarpresti
sem þjónað hafði í Siglufirði í
rúm 47 ár.
Við hlið séra Bjarna hafði stað-
ið öll þessi ár, nema þrjú þau
fyrstu og átta hin síðustu, eigin-
kona hans frú Sigríður
Lárusdóttir Blöndal frá Kornsá.
Þau voru bæði höfðingjar heim að
sækja og af störfum beggja staf-
aði viss ljómi.
Þvf var ekki að neita, að margar
spurningar vöknuðu meðal Sigl-
firðinga við húsbændaskiptin á
Hvanneyri. Þeir vissu ekki annað
presthjónaskarð vandfylltara, en
ekki höfðu ungu sunnlensku
presthjónin setið lengi á Hvann-
eyri og starfað meðal Siglfirðinga,
er þeir fundu að þessi kvfði var
ástæðulaus. Óðar en varði höfðu
þau séra Óskar og frú Elísabet
unnið hugi þeirra.
öll framkoma þeirra utan
kirkju og í og gestrisni þeirra og
vinsemd réð þar mestu um.
Hitt er annað mál, að prest-
setrið, sem þeim var boðið upp á
fyrsta ár þeirra i Siglufirði var
langt frá því að vera boðlegt og er
það kapituli út af fyrir sig, sem
ekki verður ræddur hér.
Öll sín ár í Siglufirði messaði
séra Óskar hvern sunnudag og
alla hátíðisdaga, hvernig sem
viðraði — já þó ekki sæist á
milli húsa i norðaustan stórhríð-
um. I þvf sýndi hann sömu
skylduræknina og fyrirrennari
hans.
Séra Óskar tók virkan þátt í
félags- og menningarmálum í
Siglufirði, hann var mörg ár f
skólanefnd barnaskólans.
Þá var hann lengst af þau ár, er
hann var prestur nyðra, í sátta-
nefnd. Ekki er þvf að neita, að
fundi þurfti oft að halda í
þeirri ágætu nefnd — Siglfirð-
ingar voru ekki alltaf á eitt sáttir.
Pólftfkin heit — opinberir fundir
stundum hávaðasamir. Lítt hugs-
uð orð hrutu þá af vörum manna
og fyrir kom, að sáttanefnd var
saman kölluð næstu daga. Mér
hefur sagt kunnugur maður, að
séra Óskari hafi verið sérlega lag-
ið að sætta menn og stöðva
hugsanlegan málflutning fyrir
dómi. Hér má og geta þess, að
hann var um mörg ár varasátta-
semjari ríkisins f vinnudeilum á
Norðurlandi og kom oft við sögu
við lausn erfiðra vinnudeilna
nyrðra á árunum 1940—1950.
Séra Óskar tók virkan þátt í starf-
semi stúkunnar Framsóknar í
Siglufirði, sem margt gott lét af
sér leiða, m.a. rak hún Sjómanna-
og gestaheimili Siglufjarðar, en í
stjórn þess fyrirtækis var hann
um fjölda ára.
Þá var hann einnig í útgáfu-
stjórn Regins — blaðs bindindis-
manna í Siglufirði — og ritaði f
það margar greinar. Auk þess hef-
ur hann ritað allmargar greinar í
blöð og tímarit. Hann ritaði m.a.
lýsingu á Skaftafellssýslu fyrir
árbók Ferðafélagsins 1935 og lýs-
ingu á Siglufirði í árbók sama
félags 1938. Séra Óskar var i
stjórn Sögufélags Siglufjarðar frá
stofnun þess 1943 og þar til hann
flutti frá Siglufirði 1951 og vann
þar gott starf eins og annars
staðar þar sem hann lagði hönd á
plóginn. Einn af fyrstu Rotary-
klúbbum á landinu var stofnaður
í Siglufirði 1937. Meðal stofnenda
hans var séra Óskar og vann hann
mikið fyrir þennan félagsskap öll
þau ár, sem hann var i Siglufirði.
Hann varð forseti Siglufjarðar-
klúbbsins 1939—1940 og eftir að
fsland varð sérstakt umdæmi
varð hann umdæmisstjóri á árun-
um 1948—1950. Hann sótti
umdæmisstjóraþing f Bandarfkj-
unum og Kanada á þessum árum
og ferðaðist m.a. um New York
ríki og flutti þar um 30 erindi um
Island. Séra Óskar hefur séð um
útgáfu félagatals fyrir fslensku
Rotaryklúbbana.
Mér er kunnugt að auk framan-
greinds starfs fyrir Rotaryhreyf-
inguna hefur hann unnið henni
ótal margt annað til þarfa og enn
til dagsins í dag er hann vinnandi
fyrir þennan alþjóðafélagsskap.
Eg veit, að séra Óskar kann mér
litlar þakkir fyrir upptalninguna
hér að framan, en það verður að
hafa það. Hann má gjarnan vita,
að við Siglfirðingar minnumst
starfa hans meðal okkar nyrðra
og metum þau — þau voru öll
unnin af kostgæfni og trú-
mennsku. Við minnumst þess
einnig, að öll hans kennsla f skól-
um Siglufjarðar og í kirkjunni
var með þeim hætti, að þeir sem
þess nutu gleyma þvf ekki. Séra
Óskar gaf út á Siglufjarðarárum
sínum safnaðarblaðið Kirkju-
klukkuna og held ég að það hafa
verið nokkurt nýmæli meðal
íslenskra safnaða. Þá gaf hann
einnig út Barnasálma og ljóð og
bókina „Við móðurkné" o.fl.
Að Hvanneyri lágu tveggja spor
í ágúst 1935. Frú Elísabet sat
þann stað með reisn og skörungs-
skap og studdi mann sinn jafnt f
kirkju sem utan svo eftir var
tekið. Það var ætíð gaman að
koma að Hvanneyri og eyða þar
kvöldstund f góðra vina hópi með
þeim presthjónunum. Eigum við
hjónin margar ljúfar endurminn-
ingar frá þeim stað. Þangað komu
að sjálfsögðu margir og með mis-
jöfn erindi — öllum var þar vel
tekið og af skilningi. Þeim hjón-
um varð tveggja sona auðið, báðir
fæddust þeir að Hvanneyri. Eldri
sonur þeirra lést skömmu eftir
fæðingu og var sá missir prest-
hjónunum mikið harmsefni.
Yngri sonurinn, Árni, er búsettur
á Selfossi og rekur þar fyrirtæki
ásamt öðrum. Hann er kvæntur
Heiðdísi Gunnarsdóttur og eiga
þau tvö börn, Elísabetu og
Gunnar. Systurdóttur frú Elísa-
betar, Helgu Pálmadóttur, hafa
presthjónin alið upp sem sína eig-
in dóttur. Er hún gift Helga
Samúelssyni, verkfræðingi, þau
eru búsett hér í borg og eiga 2
börn, Elísabetu og Óskar Jón.
Árið 1951 lét séra Bjarni Jóns-
son af störfum við Dómkirkjuna í
Reykjavík eftir 41 árs prestþjón-
ustu. Meðal umsækjenda um
Dómkirkjuna var séra Óskar J.
Þorláksson. Hann hlaut lögmæta
kosningu og tók við embætti Dóm-
kirkjuprests þ. 6.6. 1951 og flutti
þá frá Siglufirði ásamt fjölskyldu
eftir 16 ára þjónustu þar.
Þegar ég lít til baka til starfsára
séra Óskars heima i Siglufirði, tel
ég að það hafi verið gifta Siglfirð-
inga að fá hann fyrir sóknarprest
og njóta starfskrafta hans í svo
mörg ár. Eins og hann tók við
starfi þjóðkunns manns 1935,
endurtók sama sagan sig 1951.
Séra Bjarni Jónsson var þjóð-
kunnur kennimaður og vinsæll
hér í borg, svo sem öllum er kunn-
ugt, studdur í starfi sínu af sinni
glæsilegu og mikilhæfu konu, frú
Áslaugu Agústsdóttur. Enn
þurftu þau hjón, séra Óskar og
frú Elísabet, að setjast í vandfyllt
skarð.
Þegar þetta er ritað hefur séra
Öskar þjónað Dómkirkjupresta-
kalli í 25 ár og vel það og þar af
sem dómprófastur s.l. 3 ár. Allra
mál er að hann hafi rækt öll
embættisstörf sín með stakri
prýði. Hér gætti sömu skyldu-
rækni, látleysis og trúmennsku
sem í fyrra sóknum hans og öll
þessi ár hér í Reykjavík hefur frú
Elísabet staðið við hlið hans f
erilsömu starfi og stutt hann og
starf hans í hvívetna. Hér sem
fyrir norðan hefur hann unnið að
félags- og menningarmálum, eink-
um hefur hann unnið mikið starf
fyrir Slysavarnafélag Islands.
Hann var um árabil formaður
Slysavarnadeildarinnar Ingólfs f
Reykjavík. Séra Óskar var kjör-
inn heiðursfélagi Slysavarna-
félags fslands fyrir nokkru. I
stjórn Hins ísl. biblíufélags hefur
hann verið frá 1954. Séra Óskar
hefur verið sæmdur hinni
íslenzku Fálkaorðu fyrir embætt-
is- og félagsmálastörf.
Sunnudaginn 24. október s.l.
kvaddi séra Óskar J. Þorláksson
söfnuð sinn. Mikið fjölmenni var
við messu þennan dag og sýndi
það glöggt þær vinsældir og virð-
ingu, sem séra Óskar hefur notið f
aldarfjórðungs starfi í Dóm-
kirkjusöfnuðinum. Meðal við-
staddra við þessa guðsþjónustu
voru margir Skaftfellingar og
Siglfirðingar, sem vildu á þann
hátt votta fyrrverandi sóknar-
presti sínum þakklæti og virð-
ingu. Þessi morgunstund í Dóm-
kirkjunni mun mörgum verða
minnisstæð. Kirkjuathöfnin var
látlaus en þó hátíðleg. Altaris-
þjónusta og ræða séra Óskars,
góður söngur, hlý þakkarorð
samstarfsprests, séra Þóris Step-
hensens, þakklæti sóknar
nefndarformanns, Þórs Magnús-
sonar, þjóðminjavarðar, og síðast
en ekki síst biskupsorðin frá stól,
varpa þeim ljóma á þessa helgi-
stund, sem ekki gleymist þeim, er
á hlýddu. Þennan dag lauk giftu-
ríku starfi séra Óskars eftir 45 ára
þjónustu í íslenzku kirkjunni.
Þessi fátæklega afmæliskveðja er
lítill þakklætisvottur frá okkur
Þórnýju og börnum okkar fyrir
ánægjulegar samverustundir í
Siglufirði og í Reykjavfk og góð
kynni fyrr og síðar. Við væntum
þess og biðjum, að þau ágætu
hjón frú Elísabet og séra Óskar
megi á komandi árum njóta þess
friðar og hamingju, er þau á
langri starfsævi vildu veita — og
veittu'öðrum f farsælu samstarfi.
Jón Kjartansson.
Það er bæði ljúft og skylt að
senda sr. Óskari J. Þorlákssyni
fyrrv. dómprófasti heillaóskir á
sjötugs afmæli hans.
Það voru góð kynni, þó óbein
væru, sem undirritaður hafði
fyrst af sr. Óskari. Það var þegar