Morgunblaðið - 11.11.1976, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. NÓVEMBER 1976
Fyrstu bindin í
nýrri Noregssögu
komu út nýlega.
Magnús Stefáns-
son, lektor í
Björgvin, gerir
hér grein fyrir
þessu mikla verki,
sem íslendingum
gefst kostur á aö
eignast á nióur-
settu verði í
áskrift.
„Söguna verður sifellt að
endursemja". Svo ritaði norski
sagnfræðingurinn Ernst Sars í
inngangi verks síns „Udsigt
over den norske Historie"
(Utsýn yfir norska sögu), sem
kom út á árunum 1873—1891.
Hann grundvallaði skoðun sína
þannig: „Framþróunin flytur
stöðugt í nýja áfangastaði það-
an sem virða má hana fyrir sér;
þessu má líkja við að klífa fjall
og líta um öxl yfir landið neðra;
dalurinn er sá sami með ásum
sínum en svipur landsins breyt-
ist eftir því sem líður á fjall-
gönguna." „Utsýn" Sars var
fyrsta meiri háttar sagnfræði-
verkið sem veitti rækilegt yfir-
lit yfir sögu Noregs frá elstu
tímum fram til 1814. Sars bætti
síðan við sem á vatnaði með
„Stjórnmálasögu Noregs
1815—1885“ (1904). Siðar hafa
birst fimm margra binda verk
um Noregssögu. Bókaútgáfan
J.W. Cappelanes Forlag A/S
sendir frá sér sjöttu bindaröð-
ina um þessar mundir og er
áætlað að alls komi út 15 bindi
á árunum 1976—1979.
Siðasta Noregssagan á undan
þessari, „Várt folks historie",
kom út í níu bindum á árunum
1961 —1963. Sú spurn vaknar,
hvort þegar sé þörf fyrir nýtt
stórverk um sögu Noregs. Ut-
gefendur og ritstjórinn Knut
Mykland, prófessor við sagn-
fræðistofnun háskólans í
Björgvin, telja að svo sé. Þörfin
er að hluta orðin til við mikil
umskipti í tilveru manna á und-
anförnum áratugum, umskipti
sem fylgja djúptækar breyting-
ar í afstöðu til verðmæta og
verðmætamats. Að hluta er
þörfin og orðin til við sæg nýrra
niðurstaðna sem fornleifafræð-
ingar, sagnfræðingar og aðrir
iðkendur samfélagsfra'ði hafa
komist að með rannsóknum sín-
um á síðustu tímum. Hættum
við okkur að fylgja líkingu Sars
frekar, getum við sagt að rann-
sóknir og tækniþróun hafi gert
kleift að greina áður hulin
kennileiti og samkenni í lands-
laginu jafnframt því að sjónar-
höllinn er nýr og útsýnið meira.
Höfundar hins nýja sögu-
ritverks hafa gert sér mikinn
mat úr fjölda sögurita birtra og
óbirtra, sem eldri sagnfræðing-
um voru ekki aðgengileg. Bylt-
ingarkennd þróun innan
náttúruvísinda á árunum eftir
heimsstyrjöldina seinni hefur
átt sér samsvörun í hugvísind-
um. Frá árinu 1945 hafa fleiri
sagnfræðingar og rýnendur
samfélags í Noregi fengist við
sögu lands og þjóðar en allan
timann frá 12. öld, þegar fyrsta
stutta Noregssagan var samin,
og fram til 1945. Stjórnmála-
sögu ríkisins eru gerð skil í
Ísérrannsóknum eins og „Det
norske Stortings historie"
( jgu þingsins) og
\ „Scr 'raladministrasjonens
his rie“ (sögu stjórnarráðs)
^ m iu ætlað er að komi út hið
j ivrsta. Oleyst hagsöguleg við-
I í"ngsefni sem taka til alls
landsins, t.d. eyðibýlamyndun á
síðmiðöldum, eru rannsökuð
bæði landbundið og i samnor-
rænu samhengi, þar sem ísiand
er með og fyllir myndina. Sögu-
verk um norskar hafsiglingar
og hvalveiðar hafa verið gefín
út og einnig tvö bindí fiskveiði-
sögu en fleiri eru fyrirhuguð.
Samin hafa verið verk um sér-
efni svo sem stofnanir, samtök,
atvinnufyrirtæki og banka, og
til lýsingar sögufrægra forfeðra
hefur bæst drjúgur skerfur
ævisagna. Hundruð verka í
byggðarsögu birtast um sögu
bæja og héraða, og hér við bæt-
ist rúmt hálft þúsund
kandidatsritgerða í sagnfræði
sem unnið hefur verið að við
norska háskóla, sumar miklar
að gæðum. Þessar frumrann-
sóknir valda að þörf er nýs,
yfirgripsmikils yfirlits Noregs-
sögu sem greindi frá nýjum vís-
indalegum landvinningum.
Noregssagan frá 1961—63 hafði
aðeins að geyma lítið nýfeng-
innar vísindalegrar vitneskju.
- Að mörgu leyti hefur samt
þótt eðlilegt að fylgja í hinni
nýju Noregssögu efnisskipan
hinna eldri verka. Skipting í
tímabil er að mestu söm og áð-
ur. Miðað hefur verið að samn-
ingu samfélagssögu í víðasta
skilningi. Hér eru og í öndvegi
gamalkunn úrlausnarefni: Hve-
nær komu menn fyrst til
Noregs? Hvaðan komu þeir?
Hvernig og hvers vegna gerðist
það að fölkið í þessu víðáttu-
mikla, margdeilda og ógreið-
færa landi tók upp sömu tungu,
myndaði eitt valdsvæði, eitt
þjóðríki? Svörum þessara
spurninga bregður í nokkru frá
þeim eldri vegna aukinnar inn-
sýnar og næmari skilnings.
Auk hefðbundinni þátta hef-
ur nýja Noregssagan sterkan
sérsvip sem greinir hana frá
eldri verkum af sama toga. Hún
mun mótast af aðstæðum og
vanda okkar tíma, af þeirri for-
tíðarsýn sem við blasir í áfanga-
stað okkar og verður þar með
hnýsilegri samtímalesurum,
áleitnari við neytendur.
Vani mun að skoða Noreg
sem heild, þjóðríki, norðmenn
sem eina þjóð. Þetta má ugg-
laust telja rétt en er ekki aug-
Ijóst. 1 landfræðilegum skiln-
ingi er Noregur ekki heild;
fyrst á siðustu tímum má kalla
Noreg samfellt hagsvæði; ólíkir
landkostir og togstreita milli
landshluta, setja mjög mark sitt
á sögu fyrri alda. Þessi tog-
streita varð seint upphafin og
eigi átakalaust. Eitt þeirra
markmiða sem sett eru í nýju
sögunni er að leiða í ljós að
aðstæður í einum landshluta
voru og eru ólíkar aðstæðum í
öðrum. Sýnt skal hvernig þetta
hefur mótað sögu þjóðarinnar.
Saga mínnihluta, sama og
kvenna, skipar stærra rúm er í
eldri yfirlitsverkum. Sjónar-
horn eru að nokkru ný. Sögu-
verk fyrri tíma voru samin frá
sjónarhorni ráðandi stétta, mál
voru séð að ofan. Til kotunga,
svo að ekki sé minnst á ómaga
og vergangsmerin, náði áhugi
Knut Mykland.
stjóri, höfundar og fulltrúar út-
gefanda áttu með sér fund í tvo
daga og ræddu um grind þá
sem ritstjóri hafðl sett upp
fyrir efnisþætti. Síðar hafa
höfundar haft reglulega
umræðufundi og rætt um efnis-
skipan, niðurstöður og fram-
setningu til að uppræta skekkj-
ur, ónákvæmni, óskýrar og
vafasamar fullyrðingar, endur-
tekningar o.s.frv. og til að gera
verkið að eins samstæðri heild
og unnt er. Ekki hefur verið
miðað að pólitískri og hug-
myndafræðilegri einingu held-
ur hefur verið talinn ávinning-
ur að framsetningin væri ekki
steypt í sama mót. Þetta gerir
heildina blæbrigðaríkari og
veitir lesendum væntanlega
forvitnilegri lesningu.
Höfundarnir aðhyllast sumir
marxísk, sumir allihaldssöm
lífsviðhorf og söguskoðanir, og
ráðningu þeirra til verksins
ráða eingöngu fræðilegar
ástæður. Menn vildu fá til starf-
ans fólk með þjálfun í sagn-
fræðistörfum, þekkingu á sínu
tímabili og hæfileika til að setja
fram efnið læsilega og liflega.
Höfundar hafa haft allfrjálsar
hendur innan þeirrar rúmu
umgerðar sem þeim var sett.
Aðeins ein krafa er gerð, sú um
áreiðanleika. Þetta veldur, að í
verkinu skortir e.t.v. á sam-
tengingu og samruna, en það
hefur sér hins vegar til ágætis
auð tilbrigða sem reyndar ein-
kenna söguna sjálfa.
Verkinu er ætlað að vera
lýsing norskrár sögu sem upp-
fylli vísindakröfur. Um leið
vilja aðstandendur gæða fortíð-
NOREGS-
ina mannlífi, draga fram atvik
og atburði, sem lýsa efni því
sem um ræðir, fá fram þróun
hvers tímabils, þannig að
meginþræðir sögunnar séu
lesanda jafnan Ijósir.
Saga Islands hefur um aldir
verið tengd sögu Noregs vegna
uppruna íslendinga, pólitísks
bræðralags þjóðanna og sama
hlutskiptis í blíðu og stríðu.
Eftir að leiðir skildi í pólitisk-
um efnum áttu þjóðirnar sam-
leið í öðrum efnum. Eins og vel
má sjá dafnar bræðralagið enn.
Þekking á norskri sögu er þess
vegna alltaf mikilvæg, ósjaldan
hefur hún grundvallarþýðingu
viljum við skilja eigin sögu.
Hana megum við ekki aðeins
skoða frá eigin bæjardyrum,
verðum að setja hana í stærra
samhengi. Nýja Noregssagan
ætti þess vegna að eiga hljóm-
grunn meðal söguunnenda á
Islandi, og óhætt er að mæla
mjög með henni. Hingað til
hafa birst tvö bindi. Fyrsta
bindi tekur yfir forsögu fram
til um 800, annað bindi yfir
sameiningu i eitt riki og kristni-
töku, timann frá um 800—1177.
Þriðja bindi um Noreg á dögum
ættar Sverris 1177—1319 kem-
ur um miðjan nóvember. Næsta
ár koma þrjú bindi, 1978 fimm
bindi og þau síðustu árið 1979,
tíu árum eftir að undirbúnings-
vinna hófst. Nýja Noregssagan
er ekkert flýtisverk. Henni hef-
ur verið mjög vel tekið í Noregi
og sala hefur farið fram úr öll-
um vonum. Verð hvers bindis
er n. kr. 118. Þeir sem gerast
áskrifendur alls verksins fyrir
10. nóvember fá hvert bindi á
föstu afsláttarverði, n. kr. 98 á
bindi. Ég hef samið við sölu-
stjóra J.W. Cappelens Forlag
A/S um að íslenskir bóksalar
og einstaklingar, sem panta
verkið fyrir 1. desember 1976,
fái að njóta þessa afsláttar-
verðs.
Magnús Stefðnsson
SAGA
höfunda ekki. í hinni nýju sögu
er m.a. ætlunin að skoða samfé-
lagið neðan frá líka, frá sjónar-
horni kúgaðra fátækra og hins
nafnlausa skara. Hér gætir þess
og að áhugi sagnfræðinga sem
allrar alþýðu beinist mjög í
þessa átt á okkar tíð.
I eldri verkum hefur hagsögu
og þó fyrst og fremst stjórn-
málasögu verið gerð rækileg
skil en rétt aðeins drepið á
mannfjöldasögu, þjóðarhagi
(demógrafísk efni). Hagir fólks
og úrlausnarefni þeim tengd
eru í fyrirrúmi í heiminum, í
sögu ætlaðri nútímamönnum
eru þróun og hagir mannfjölda
í öndvegi. Við þessu er brugðist
í hinni nýju Noregssögu. I’yrir
200 árum síðan voru norðmenn
fátæk þjóð og svipaði þá í
mörgu til fátækra þjóða heims
á okkar dögum um þjóðarhagi,
hagræn og félagsleg efni.
Hvernig leystu norðmenn þann
vanda sem mannfjölgun færði
þeim? Hvenær, hvernig og
hvers vegna varð hin djúptæka
breyting að fátækur Noregur
varð eitt af auðugustu velmeg-
unarþjóðfélögum heims?
I gömlum söguverkum norsk-
um og í yfirlistverkum hefur
verið fjallað um Noreg sem
væri hann að miklu leyti einn
og sér. Kynslóð þeirra sem orð-
ið hefúr vitni að byltingu í sam-
göngum, finnst slíkt óeðlilegt.
Einstökum þjóðum er skipað í
samfélag þjóða, einstaklingar
eru fremur en fyrr séðir í al-
þjóðlegu Ijósi. Athygli er á okk-
ar tíð beint að stöðu einstakra
þjóða á alþjóðlegum vettvangi,
meðal norðurlandaþjóða, í
Evrópu, í öllum heiminum,
einnig að því leyti sem tekur til
fortíðar. Menn hafa gert sér far
um það, gagngert, að hafa hlið-
sjón af þessu í hinni nýju Nor-
egssögu.
í fjórtán bindum er fjallað
um framvindu sögunnar,
fjórtánda bindið tekur til sögu
Noregs eftir seinni heimsstyrj-
öld (1945—1975) og er fyrsta
heildaryfirlit yfir þetta tímabil.
Fímmtánda bindi mun hafa að
geyma skrár, töfiur og fyrsta
norska safn sögukorta, 200 alls.
Að auki eru kort og teikningar í
einstökum bindum. Alls verður
Noregssagan um 6.500 siður í
handhægu broti, hinu sama og
mannkynssaga Grimbergs og
Danmerkursaga frá Politíken,
en bæði verkin eru vel kunn á
Íslandi. Myndir munu verða um
2.500, allar samþaittar verkinu.
Undirritaður hefur aldrei orðið
vitni að þvi að myndaefni væri
notað á eins gagngerðan og lif-
andi hátt og í fyrstu tveimur
bindunum sem út eru komin.
Um þau verður fjallað ræki-
legar siðar. Myndirnar eiga að
vera textanum til fyllingar og
uppbótar.
Til fyrirmyndar er hvernig
lagt hefur verið á ráðin um
verkið. Allar áætlanir eiga stoð
í víðtæku samstarfi höfund-
anna sem ritstjórinn hefur val-
ið af kostgæfni. Sérhver
höfundanna hefur allar for-
sendur til bestu fræðilegra
vinnubragða og skýrrar fram-
setningar. Þessa fullyrðingu
get ég staðið við því að ég þekki
alla fjórtán höfundana eftir
margra ára samvinnu í sagn-
fræði. Hafist var handa um
verkið vorið 1969 þegar rit-